277
bildirerek Damat Ferit’in görevden uzak-
laflt›r›lmas›n› ›srarla istemeleri üzerine 1
Ekim 1919’da Sivas Kongresi’nin top-
lanmas›ndan hemen sonra istifa eden Da-
mat Ferit, 5 Ekim 1920’de dördünce de-
fa sadrazaml›¤a getirildi. Bunun üzerine
Meclis-i Mebusan ‹kinci Reisi Kâz›m
Bey, padiflah›n huzuruna ç›karak Damat
Ferit Pafla’n›n sadrazaml›¤a getirilmesi-
nin memleket için felâket olaca¤›n› söy-
lediyse de kabul ettiremedi. Damat Ferit,
sadrazaml›¤a geldikten alt› gün sonra,
Anadolu’da Kurtulufl Savafl› mücadelesi
verenleri asi ve eflk›ya olarak ilân etti.
Nemrut Mustafa Pafla divan›ndan, Mus-
tafa Kemal ve arkadafllar› için idam ka-
rarlar› ç›kartt›. Daha rahat çal›flabilmek
bahanesiyle padiflahtan Meclis-i Mebu-
san’› tatil ettirmek için irade al›p (11 Ni-
san 1920) hükûmeti yenilemek üzere isti-
fa etti. Ayn› gün beflinci ve son defa sad-
razaml›¤a getirildi (31 Temmuz 1920).
Bu devrede Sevr Antlaflmas›’n› imzalad›
(10 A¤ustos 1920). 17 Ekim 1920’de is-
tifa etti. 21 Eylül 1922’de Fransa’ya kaç-
t› ve orada öldü.
Damat Mehmed fierif Pafla
bk.
Çavdaro¤lu, (Damat) Mehmed
fierif Pafla
Dan›fltay
Anayasa’n›n 155. maddesine göre, yü-
rütme organ›na yard›mc› bir inceleme,
dan›flma ve karar organ› olman›n yan›
s›ra, yönetimin yarg› yoluyla denetlen-
mesinde etkin ve önemli görev yapan
bir yarg› kuruluflu. Anayasa’da öngörü-
len Yüksek Mahkemelerden biri olan
Dan›fltay, fiûra-y› Devlet ad›yla 1868’de
kuruldu. Osmanl› Devleti döneminde 54
y›l faaliyetini sürdürdükten sonra 4 Ka-
s›m 1922’de görevi sona erdi. Cumhuri-
yet döneminde 669 say›l› kanunla yeni-
den kurulup 6 Temmuz 1927’de çal›fl-
maya bafllad›. Bugünkü ad›ndan önce
bir süre Devlet fiûras› ad›yla da an›ld›.
Kanuna göre, bu y›llarda üçü idarî ve bi-
ri dava olmak üzere dört daireden olufl-
maktayd›. Mahkemelerin ve hâkimlerin
ba¤›ms›zl›¤›n› hem yasama, hem de yü-
rütme organlar›na karfl› koruyabilmek
için gerekli hükümleri öngören 1961
Dan›fltay
Milletimizin asil mücadelesini kötüye yormaktan ve etrafa öyle tan›t-
maktan geri durmayan kötü niyetli afla¤›l›k kimselerin çok oldu¤u bir
gerçektir. Ancak, as›l derin bir esefle karfl›lanacak olan husus, bu kö-
tülükten baflka bir fley düflünmeyenlerin bafl›nda, sonsuzlu¤a kadar
yaflayacak olan devletimizin sadrazam› Ferit Pafla ile nâz›rl›k mevki-
lerini tutan Âdil Bey, Süleyman fiefik Pafla gibi devlet adamlar›n›n
yer alm›fl bulunmas›d›r.
Memleketimize tak›m tak›m bolfleviklerin girdi¤ini ve Millî Mücade-
le’nin bir bolflevik mücadelesi oldu¤unu resmî olarak ilân eden ve
yayan, bu bahts›zlard›r.
Asil ve temiz Millî Mücadele’mizin, ‹ttihatç›lar›n son ç›rp›n›fllar› ve
kanl› hareketleri oldu¤unu ve onlar›n paras›yla yürütüldü¤ünü res-
men ve aç›ktan a盤a bütün dünyaya ve yabanc› gazetecilere söyle-
yen, bu gafillerdir.
Anadolu’da kar›fl›kl›k oldu¤unu bas›n yoluyla resmen ilân eden ve
Ateflkes Antlaflmas›’n›n özel maddesine göre aziz vatan›m›z› düflman
iflgaline u¤ratmak isteyen bu cahillerdir.
Malatya’n›n Müslüman halk› ile Sivas’›n Müslüman halk›n› birbirleri
ile bo¤azlaflmaya sürüklemek isteyenler bu zavall›lard›r. Millî Müca-
dele’nin önüne geçece¤im diye Sivas’›n ve millî duyarl›¤›n görüldü-
¤ü her yerin yabanc›lar taraf›ndan iflgalini isteyen, bu hainlerdir. Bu-
nunla birlikte, bizim en yüce gayemiz, t›pk› siz kardeflimin düflündük-
leri gibi, kötü niyetlilerin, bu güzel memlekete yönelttikleri iftiralar›
ve aç›ktan a盤a yürüttükleri mel’unluklar› k›rmak ve onlar› kendi
ümitlerinin pusular›nda körkötürüm ve cans›z düflürmek, devlet ile
milletin faaliyetini s›rf vatan›n kurtuluflu ile ilgili noktada birlefltir-
mektir. Yüce Tanr›’ya flükürler olsun, bu gayenin gerçeklefltirilme-
sinde, art›k milletimiz her türlü kötü niyet belirtilerini k›rm›fl, bütün
kahramanl›¤› ile dönüflü olmayan kesin ad›mlar›n› atm›flt›r. Yabanc›-
lar bile, milletin yayg›n gücünü ve kesin karar›n›, buna karfl›l›k ‹stan-
bul Hükûmeti’nin, ne kadar soysuz ve milletle ilgisi bulunmayan âciz
bir heyet oldu¤unu iyice anlam›flt›r. Merzifon’u boflaltt›lar. Samsun’u
da boflaltmaya bafllad›lar. ‹ç ifllerimize ve Millî Mücadele’mize karfl›
tarafs›z kalacaklar›n› söylüyorlar. ‹flte millî teflebbüslerimizin, istik-
lâlimizi güvence alt›na alma yolunda elde etmeyi baflard›¤› ilk sonuç
budur.
Millî ak›m, ‹stanbul’da Kanun-› Esasî hükümlerine uyulmas›n› sa¤la-
makla sonuca ulaflacakt›r.
fiimdiki hükûmetin, genifl ölçüde bir iyiniyete sahip oldu¤unu sanma-
n›n do¤ru olmad›¤›n› arz etmeme müsaade buyurman›z› rica ederim.
Ben, daha Erzurum’dayken Ferit Pafla’ya gerçe¤i ve durumu aç›kla-
yarak, milletin kuvvet ve iradesine karfl› ç›kacak hiçbir kuvvet kal-
mad›¤›n› yazm›fl; kendisini, karfl› koyma ve engelleme yolunda de-
vam etmemesi gere¤i ile uyarm›flt›m. Bu gafil zat, buna cevap ver-
medi¤i gibi, millî ak›m›n birkaç kiflinin körüklemesinin eseri oldu¤u-
nu da ilân etti. Ç›kar h›rs› ile, bilgisizlik gaflet ve körlü¤ü ile, iki tara-
f› da idare ederek mevkilerini koruyabilecekleri fleklinde bofl bir zan
içinde bulunan birkaç valinin aldat›c› raporlar›n›, benim tertemiz ve
vatanseverce uyar›lar›mdan daha üstün tuttu. Bugün, her türlü kötü-
lük, hainlik, beceriksizlik ve zavall›l›k durumunda kald›ktan ve millet
de bütün olup bitenlerin içyüzünü tam bir aç›kl›kla kavrad›ktan son-
ra, bize düflen görev, hemen millî davay› benimseyecek yeni bir ka-
binenin ifl bafl›na gelmesini sa¤lamakt›r.
E¤er flimdiki kabinenin flah›slar› ve hayatlar› bak›m›ndan herhangi
bir çekinceleri varsa, bugün için bu gibi fleylerle u¤raflma tenezzü-
lünden pek yüksek olan milletimiz ad›na kendilerine istedikleri söz
ve güvenceyi vermeyi de milletimizin ç›kar› aç›s›ndan gerekli saya-
r›z. Ancak, tuttuklar› yanl›fl yolda inatla direnmeye devam edecek
olurlarsa, bundan do¤acak sonuçlar›n sorumlulu¤u kendilerine ait
olacakt›r.
(.........)
Ferit Pafla’n›n ‹stifas›
Efendiler, ben, As›m Bey’e bu son cümleleri yazd›r›rken (2 Ekim 1919,
saat 15.40’ta) araya imzas›z flöyle bir telgraf girdi : “Pafla Hazretleri,
‹stanbul’daki yak›n arkadafllar söylediler. Bütün akflam gazeteleri
yaz›yormufl. Ferit Pafla, sa¤l›k durumu dolay›s›yla istifa etmifl. Kabi-
neyi kurmak üzere Tevfik Pafla görevlendirilmifl. Daha sabahtan söy-
leniyordu, fakat do¤rulanmam›flt›, flimdi do¤ruland› efendim.”
“Bu telgraf› kim veriyor? Anlay›n›z” dedim. Sormaya zaman kalma-
dan telgraf flu flekilde devam etti.
“Biz, Ankara telgrafç›lar›, Pafla Hazretleri’nin huzurunda derin sayg›
ile e¤iliriz ve vatan›m›z›n bafl›na bir belâ kâbusu olan bu kabinenin
devrilmesi için milletin bafl›na geçerek kazand›¤› baflar›y› kutlar›z.
Lütfen söyleyiniz.”
Telgraf haberleflmesi kesildi. Gerçekten de 2 Ekim’de Ferit Pafla Ka-
binesi düflmüfl bulunuyordu. Ancak, yeni kabineyi kuran Tevfik Pafla
de¤il, Âyan’dan Birinci Ferik Ali R›za Pafla idi.
Nutuk : s.123, 133.
Kâbus (Damat Ferit’in Kâbusu)
16 Kas›m 1922 tarih, 82 say›l›
Güleryüz dergisinin kapa¤›
DAMAT FER‹T PAfiA
ATATÜRK’ÜN
ANLATIMIYLA
NUTUK’TA
