283
Demiryollar›
Tafl›tlar›n, demir raylar üstünde çal›flma-
s›yla oluflturulan ulafl›m yolu. Türki-
ye’de ilk demiryolu 1845’te ‹stanbul Fe-
nerbahçe’de ‹ngilizler taraf›ndan döflen-
di. Cumhuriyet dönemine kadar Türki-
ye’de demiryollar›, millî amaçlardan
çok, yabanc›lar›n ç›karlar›na göre ve ya-
banc› sermayeyle yap›ld›. Cumhuriyet
dönemi bafl›nda mevcut demiryolu
uzunlu¤u 3.660 km kadar olup bunun
2.282 km’lik bölümü devletin elindeydi.
Bafll›ca hatlar Haydarpafla-Ankara, Es-
kiflehir-Konya, Konya-Yenice, Yenice-
Nusaybin, Sirkeci-Edirne, ‹zmir-Kasaba
aras›ndayd›. Uzun savafllar›n etkisiyle
bu demiryollar›n›n büyük bir bölümü
pek bak›ms›z, hatta yer yer hasar gör-
müfl durumdayd›. Bu hatlarda onar›ma
muhtaç 100 kadar lokomotif ile 1.300
kadar da harap vagon vard›. Savafl s›ra-
s›nda Ruslar taraf›ndan iflgal edilen
Kars, Erzurum, Mufl gibi Do¤u Anado-
lu kentlerini Rusya’ya ba¤layan demir-
yollar›, Ruslar›n bozgunundan sonra
Türklerin eline geçti.
Devletin elindeki demiryollar›n›n büyük
bölümü bu hatlard›. %67,5’i Alman,
%19.8’i Frans›z, %12’si ‹ngiliz yap›m›
olan demiryollar›, Anadolu’nun merkezi
Ankara’da bitiyordu. Anadolu’nun ku-
zeyini güneye ba¤layan hiçbir demiryo-
lu hatt› yoktu. Ayn› flekilde do¤u ile
merkez aras›nda da büyük bir kopukluk
bulunuyordu. Ayr›ca hemen bütün ray-
lar, istasyonlar ve köprülerin de onar›l-
mas›, yenilenmesi gerekiyordu. Cumhu-
riyet’in ilân›yla birlikte “millî demiryo-
lu” ilkesi benimsenerek 24 May›s 1924
tarih ve 506 say›l› kanunla, ço¤u yaban-
c› flirketlerin elindeki demiryollar›n›n
sat›n al›nmas›na baflland›. 1927’de de-
miryollar›n›n onar›m, bak›m ve yöneti-
miyle u¤raflmak üzere Devlet Demiryol-
lar› ve Limanlar› ‹dare-i Umumiyesi ku-
ruldu. Bu kurulufl, Devlet Demiryollar›
Genel Müdürlü¤ü’nün nüvesini olufltur-
du. 1923’ten 1927’ye kadar olan sürede
devlet taraf›ndan iflletilen demiryollar›-
n›n uzunlu¤u hemen hemen sabit kalm›fl
(1872 km), ancak ikinci safhada h›zl› bir
art›fl gösterebilmifltir. 1928’de 2.215
km’yi bulan rakam, 1929’da 2.359,
1930’da 2.613, 1931’de 2.968, 1932’de
Demiryollar›
Samsun-Sivas Hatt› üzerindeki Zile Tren ‹stasyonu’nun aç›l›fl›yla ilgili törenden bir görünüm (23 A¤ustos 1928).
‹lk Geçen Tren’i Seyreden Köylüler. Tablo: Bedri Rahmi Eyubo¤lu
