287
ray’›n Dersim bölgesini denetim alt›na
almak istemesi fleyhler, a¤alar ve eflraf
taraf›ndan tepkiyle karfl›land›. Ç›kan
ayaklanmalar› bast›rmak amac›yla 1877
ve 1878 y›llar›nda yo¤un u¤rafl verildiy-
se de ayaklanmalar›n ard› arkas› kesil-
medi. II.Abdülhamid döneminde özel
bir statü ile kurulan Hamidiye Alaylar›
bölgeyi kontrol alt›na almak için hareke-
te geçtiyse de kesin sonuç elde edileme-
di. Giderek artan tepkiler 1907’de bü-
yük bir ayaklanmaya dönüfltü. Bölgede
devlet bask›s› artt›kça ayaklanmalar da-
ha da yay›ld›. II.Meflrutiyet’in ilân›ndan
(1908) sonra bölgede hükûmetçe girifli-
len bask› hareketlerine son verilip bir di-
zi iyilefltirici önlemler al›nd›ktan sonra
bir süre sakin bir dönem yafland›.
1916’da Nazimiye ve K›z›lkilise yörele-
rinde patlak veren ayaklanma Elâz›¤ yö-
nüne do¤ru yay›lma e¤ilimi gösterdiyse
de daha sonra durdu. Ulusal Kurtulufl
Savafl› s›ras›nda, 1921’de ç›kan Koçgiri
ayaklanmas›na Dersim’in di¤er kabile-
leri kat›lmad›. Dersim, 1925 fieyh Said
Ayaklanmas›’na karfl› da ilgisiz kald›.
Ancak, 1930’da bafllayan A¤r› Ayak-
lanmas› s›ras›nda Dersim bölgesinin et-
kili bir derebeyi olan Seyid R›za ve
adamlar›, vergilere karfl› ç›karak ayak-
lanmaya kat›ld›lar. Ayaklanmac›lara
Haydaranl›, Demenanl› ve Yusufanl›
afliretleri kat›ld› ve ayaklanma giderek
geniflledi. Cumhuriyet yönetimi, güç yö-
resel koflullara karfl›n ayaklanmay› bas-
t›rd›. As›l büyük ayaklanma, 1935 tarih-
li Tunceli Vilâyeti’nin ‹daresi Hakk›nda
Kanun olarak bilinen, askerî, idarî ve
yarg›sal alanda ola¤anüstü
yetkiler öngören yasan›n
uygulanmaya bafllama-
s›yla patlak verdi. 21
Mart 1937’deki bu
genifl kapsaml› ayak-
lanma üç uçak filo-
sunun da kat›lma-
s›yla kanl› bir bi-
çimde bast›r›ld›.
Ayaklanmac›-
lardan Seyid
R›za ve o¤ul-
lar› teslim oldu
(12 Eylül 1937). Resmî aç›klamalara
göre 250 kifli yaflam›n› yitirdi. Ayaklan-
man›n bast›r›lmas›ndan sonra yakalanan
58 isyanc›n›n yarg›lamalar› Elâz›¤’da
yap›ld›. Yarg›lama sonucu, aralar›nda
ayaklanman›n önderi Seyid R›za’n›n da
bulundu¤u yedi kifli idam edildi (15 Ka-
s›m 1937). 1938’de yeni bir ayaklanma
ç›kt›ysa da giriflilen askerî harekât son-
ras› ayaklanma, Eylül 1938’de ke-
sin olarak bast›r›ld›.
Dersim Ayaklanmalar›
Seyid R›za’n›n o¤lu (ortada, oturan) ve akrabalar›.
Dersim ‹syan› san›klar›ndan Seyid R›za ve adamlar›, Elâz›¤’da yarg›lan›rken.
Seyid R›za, o¤lu (sa¤da) ve kay›nbiraderiyle (solda).
16 Kas›m 1937
tarihli Cumhuri-
yet gazetesinde
Seyid R›za ve
adamlar›n›n ida-
m›yla ilgili manflet
haber.
