355
Fener RumOrtodoks Patrikhanesi
Dünya Ortodoks Kiliselerinin ‹stan-
bul’daki resmî merkezi. 1054’te Bat› ve
Do¤u kiliselerinin birbirinden ayr›lma-
s›ndan sonra Do¤u Kilisesi’nin merkezi
oldu. ‹stanbul’un fethinden sonra Fatih
Sultan Mehmed’in Ortodoks ruhanî
zümresinden yeni bir patrik seçmelerini
istemesi üzerine toplanan ruhanî meclis,
Georgios Skolarios’u II.Gennadios
ad›yla patrik seçti. Fatih Sultan Meh-
med, Türk ve ‹slâm hukuku çerçevesin-
de dinî ve medenî haklarla ilgili olarak
patri¤e verdi¤i fermanda, patrik ve di¤er
din büyüklerinin can güvenli¤inin sa¤la-
naca¤› ve vergiden muaf tutulaca¤›; an-
cak, patriklerin dinî olmakla birlikte si-
yasî bir görünüm içeren Do¤u ve Bat›
Kiliselerinin birleflmesine iliflkin konu-
larla ilgilenmelerini kesin olarak yasak-
lad›. Bununla beraber Patrikhane, kuru-
luflundan itibaren Türklük aleyhine iki
yönlü bir siyaset izledi. Birincisi, kendi-
ni Avrupa kamuoyunda Müslümanlar›n
eline düflmüfl mazlum bir kurulufl olarak
tan›tma çabas›; di¤eri ise S›rp, Arnavut,
Ulah, Bulgar gibi Rum olmayan Orto-
doks halk›n Rumlaflt›r›larak Bizans ‹m-
paratorlu¤u’nun yeniden kurulmas› için
çal›flmas›d›r. 17.yüzy›ldan itibaren baz›
patriklerin siyasetle u¤raflmalar› üzeri-
ne, Patrikhane’nin ayr›cal›klar›na s›n›r-
lama getirilip yetkileri k›s›tland›. Devle-
te karfl› tutum ve davran›fllar› nedeniyle
Patrik III.Parthenios idam edildi (1657).
Osmanl› Devleti tarihinde idam edilen
bir di¤er patrik ise II.Gregorios oldu. Ef-
lâk ve Mora isyanlar›yla ilgisi kan›tla-
nan patrik, II.Mahmud’un emriyle idam
edildi (1821). Patrikhane, 1829’da Yu-
nanistan’›n ba¤›ms›zl›¤›n› ilân etmesin-
den sonra, Yunan hükûmetinin ç›karlar›
ve emirleri do¤rultusunda hareket etme-
ye bafllad›. Daha sonra Osmanl› toprak-
lar›nda yaflayan Rumlar› ayakland›rmak
için faaliyetlerini art›rd› ve I.Dünya Sa-
vafl›’nda Osmanl› Devleti’nin yenilgiye
u¤ramas› üzerine Türkiye aleyhine ça-
l›flmaya bafllad›. Mondros Ateflkes Ant-
laflmas›’n›n imzalanmas›ndan sonra, ‹t-
tihat ve Terakki Hükûmeti’nin adam›
say›lan Patrik V.Germanos, ruhanî mec-
lis taraf›ndan görevden al›nd›. Yerine
Bursa Metropoliti Dorotheos Mamelis,
vekâleten getirildi. Patrik vekilinin yap-
t›¤› ilk ifl, 9 Mart 1919’da Patrikhane ile
Osmanl› Hükûmeti aras›ndaki iliflkilerin
kesildi¤ini aç›klamak oldu. Bu dönemde
Patrikhane, Bizans’› yeniden canland›r-
mak, Türk topraklar›n›n bir k›sm›n› Yu-
nanistan’a katmak için yo¤un faaliyete
giriflti. Etniki Eterya, Rum Matbuat Ce-
miyeti, Rum ‹ttihad-› Millî Cemiyeti,
Rum ‹zcilik Teflkilât›, Rum Trakya Ce-
miyeti, Rum Küçük Asya Cemiyeti gibi
kurulufllar› maddî yönden destekleyip
Anadolu’daki bütün kiliselerle Rum
okullar›n› silâh deposu hâline getirdi. ‹s-
tanbul’dan toplanan 5000 gönüllü
Rum’u silâhland›r›p ‹zmir ve Trakya’ya
gönderdi. Patrikhane bünyesinde kuru-
lan Mavri Mira Cemiyeti, çeflitli illerde
çeteler oluflturarak Türkleri katletmeye
bafllad›lar. Patrikhane’nin tahrikleri da-
ha çok ‹stanbul, ‹zmir ve Trabzon gibi
Rumca konuflulan bölgelerde etkili ol-
du. ‹stanbul, 16 Mart 1920’de ‹tilâf
Devletleri taraf›ndan resmen iflgal edi-
lince, Patrikhane’nin kap›s›na Bizans’›n
çift bafll› kartal armas›n› tafl›yan bayra¤›
çekildi. Bu arada Yunanistan’›n buyru-
¤u ile Doroteos, patrik seçildi. Türk or-
dusunun 9 Eylül 1922’de ‹zmir’e girme-
sinden bir süre sonra Doroteos ve Pat-
rikhane’nin önde gelen din adamlar›
Yunanistan’a kaçt›lar. Lozan Konferan-
s›’nda Patrikhane’nin durumu gündeme
geldi¤inde Türk heyeti, bu kurumun, za-
rarl› faaliyetleri nedeniyle kald›r›lmas›
ve patrikhaneyle iliflkili din adamlar›n›n
s›n›r d›fl› edilmesi konusunda ›srar etti.
Mustafa Kemal Pafla, 20 Ocak 1923’te
gazetelere verdi¤i demeçte, bir h›yanet
oca¤› olarak nitelendirdi¤i Patrikha-
ne’nin art›k topraklar›m›z üzerinde ba-
r›nd›r›lmamas› gerekti¤ini aç›klad›. Fa-
kat Yunanistan’›n bask›lar›yla Lozan’da
‹ngiliz heyeti ve di¤er heyetlerin, Patrik-
hane’nin ‹stanbul’da kalmas›nda ›srar
etmeleri üzerine uzun süren tart›flmalar
sonucu Türkiye, siyasî faaliyetlerde bu-
lunmamak ve denetim alt›nda tutulmak
kofluluyla Patrikhane’nin ‹stanbul’da
kalmas›n› kabul etti; bu arada Osmanl›
Devleti’nin tan›d›¤› ayr›cal›klar da kal-
d›rd›; daha sonra patriklerin Sen Sinot
Meclisi taraf›ndan seçilmesi ve Türkiye
Cumhuriyeti vatandafl› olmalar›, de¤il-
lerse Türk vatandafll›¤›na geçmeleri ko-
flulunu getirdi.
Ferda
Kurtulufl Savafl› s›ras›nda Adana’da ya-
y›mlanan Millî Mücadele karfl›t› günlük
gazete (1918-1921). Sahibi, Fânizâde
Ali ‹lmî Bey’dir. Mondros Ateflkes Ant-
laflmas›’n›n imzalanmas›ndan bir gün
sonra yay›n hayat›na girdi (31 Ekim
1918) ve ilk günden itibaren Kurtulufl
Savafl› karfl›t› olarak iflgalci Frans›z kuv-
vetlerini destekledi. Kurtulufl Sava-
fl›’ndan sonra gazetenin sahibi Fânizâde
Ali ‹lmi Bey ve kardeflleri Mesut Fâni
ve Zeynelâbidin, “Yüzellilikler” listesi-
ne al›narak yurt d›fl›na gönderildi.
Fergan, Eflref Edib
1882 Serez
Aral›k 1971 ‹stanbul
Millî Mücadele’yi destekleyen yaz›lar›y-
la tan›nan ‹slâmc› yazar ve gazeteci. ‹lk
ve ortaö¤renimini Serez’de yapt›. Bir y›l
Mahkeme-i fier’iyye Kâtipli¤i yapt›ktan
sonra ‹stanbul’a gelerek Mekteb-i Hu-
kuk’a kaydoldu. Bu arada medrese ö¤re-
nimi gördü. Ebu’l-Ulâ Mardin ve Meh-
med Âkif’le (Ersoy) birlikte ‹slâmc› gö-
rüflü savunan S›rât-› Müstakim mecmu-
as›n› ç›kard›. 182. say›dan itibaren mec-
muan›n ad›n› Sebilü’r-Reflad olarak de-
¤ifltirdi. Millî Mücadele’nin ilk y›llar›nda
Mehmed Âkif’le birlikte Bal›kesir’e gitti
(1920), Âkif’in vaazlar›n› bast›rarak hal-
ka da¤›tt›. ‹stanbul’un iflgali üzerine
Âkif’le beraber Kastamonu’ya, oradan
da Ankara’ya geldi. I. ve II.‹nönü muha-
rebelerinden sonraki Eskiflehir ve Kütah-
ya bozgunlar› üzerine Kayseri’ye geçe-
rek halk› mücadeleye davet eden yay›na
devam etti. Zaferden sonra ‹stanbul’a dö-
nerek Sebilü’r-Reflad’› yeniden ç›kard›.
Cumhuriyet döneminde yap›lan devrim-
lere karfl› ç›kt›. fieyh Said Ayaklanmas›
üzerine tutuklanarak Ankara ve daha
sonra Diyarbak›r ‹stiklâl Mahkemesi’ne
sevkedildi. Sebilü’r-Reflad’›n yay›m›n›
durdurmas› kofluluyla serbest b›rak›ld›.
Sebilü’r-Reflad ve S›rat-› Müstakim’deki
yaz›lar› d›fl›nda Tevhid-i Efkâr, Yeni Sa-
bah, Millet, Diyanet, Yeni Asya gibi ga-
zete ve dergilerde yaz›lar› yay›mland›.
Bafll›ca eserleri:
Mehmed Âkif
(2 cilt,
1938-1939),
‹nk›lâp Karfl›s›nda Âkif-Fik-
ret
(1940),
Risale-i Nur Müellifi Bediüz-
zaman Said Nur ve Nurculuk
(1950).
Fergan, Eflref Edib
Fener Rum Ortodoks Patrikhanesi’nin onar›mdan sonraki hâli (1991).
Adana’da yay›mlanan Frans›z yanl›s› Ferda gazetesinin birinci sayfas›.
