361
ne atand›. 1933’te geçirdi¤i bir trafik ka-
zas› nedeniyle çal›flamaz duruma geldi;
ertesi y›l Afrika Dostluklar› kuruluflunu
oluflturdu. 1940’ta Alman iflgalinden ka-
çarak Tarn’a yerleflti.
Fransa ‹tilâfnamesi
Kurtulufl Savafl› s›ras›nda Güney Cep-
hesi’ndeki çarp›flmalara son vermek
amac›yla Fransa’yla Londra’da imzala-
nan uzlaflma görüflmesi (11 Mart 1921).
I.‹nönü Zaferi’nden sonra toplanan
Londra Konferans›’nda TBMM Hükû-
meti Hariciye Vekili Bekir Sami (Kun-
duh) Bey ile Fransa temsilcisi Briand
aras›nda imzaland›. Görüflmelerde, Gü-
ney Cephesi’nde çat›flmalara son ver-
mek, genel af, Suriye s›n›r›, tutsaklar›n
de¤iflimi, ticaret gibi konular ele al›nd›.
TBMM Hükûmeti, uzlaflma koflullar›n›
tam ba¤›ms›zl›¤a ve eflitli¤e ayk›r› bula-
rak kabul etmedi.
Frew, Robert (Rahip Frew)
?
?
Kurtulufl Savafl› s›ras›nda ‹stanbul’daki
eylemleri yöneten ‹ngiliz ajan›, rahip.
Mondros Ateflkes Antlaflmas› sonras›
‹ngiliz haberalma örgütü (Intelligence
Service) hizmetinde ‹stanbul’daki ey-
lemleri yönetti. Mustafa Kemal Pafla
aleyhinde bafllat›lan kampanyan›n ge-
niflletilmesinde etkin görev ald›. ‹ngilte-
re yanl›s› Türkler taraf›ndan kurulan ‹n-
gilizler Muhipleri Cemiyeti’ni parasal
Frew, Robert (Rahip Frew)
Efendiler, bütün bu gizli tertip kaynaklar›n›n, Rahip Frew’un kafas›n-
da topland›¤› ve oradan din kardefllerimiz olacak hainlerin kafalar›-
na ak›t›larak eylem hâline dönüfltü¤ü tahmin edildi¤inden, Rahip
Frew’un, bir süre için olsun, bu ifllerden uzak kalmas›n› sa¤lar düflün-
cesiyle, bizzat kendisine bir mektup yazd›m. Mektubun iyi anlafl›la-
bilmesi için flu bilgiyi de ilâve edeyim ki, ben, Mister Frew ile ‹stan-
bul’da bir iki defa görüflmüfl ve tart›flm›flt›m. Frew’a Frans›zca olarak
gönderdi¤im mektubun Türkçesi fludur :
Mister Frew’a
Sizinle, Mösyö Marten’in arac›l›¤›yla yapt›¤›m›z gö-
rüflmelerin hat›ras›n› memnuniyetle saklamaktay›m.
Y›llarca memleketimizde ve milletimiz aras›nda ya-
flam›fl olan sizin, hakk›m›zda en do¤ru düflünce ve
kanaatleri tafl›yaca¤›n›z› beklerdim. Oysa, ne yaz›k
ki, ‹stanbul çevresinde sizinle ba¤lant› kuran baz›
gafil ve menfaat düflkünü kimselerin, sizi yanl›fl yön-
lere sürüklediklerini pek büyük bir esefle anl›yorum.
Bunlar aras›nda Sait Molla ile haz›rlan›p uygulamas›-
na bafllad›¤›n›z, güvenilir kaynaklardan haber al›nan
plân›n, ‹ngiliz milletinin gerçekten suçlanmas›n› ge-
rektirecek bir nitelikte oldu¤unu bildirmeme müsa-
adenizi rica ederim. Milletimiz, Sait Molla’n›n de¤il,
fakat gerçek vatanseverlerimizin gözüyle görüldü¤ü
takdirde, böyle plânlar›n art›k memleketimizde ve
milletimiz üzerinde uygulama alan› kalmad›¤› yarg›-
s›na kolayl›kla var›labilir.
Nitekim, daha bugünün olaylar›n›n aras›nda yer alan
Adapazar› ve Karacabey hâdiselerinin baflar›s›zl›¤a
u¤ram›fl olmas›, sözümüzü do¤rulamaya yeterlidir.
Ancak, buna ne gerek vard›? ‹ngiliz subay› Nowill’in,
Diyarbak›r bölgesinde, Müslüman Kürt halk›n› k›flk›rt-
mak için pek çok çal›flt›ktan sonra, Malatya’da eski
Elâz›¤ Valisi Galip ve Malatya Mutasarr›f› Halil
Bey’lerle Sivas aleyhine yaratmaya çal›flt›¤› olay, so-
nuç olarak bütün medeniyet dünyas›na karfl› utanç
verici de¤il miydi?
Size bütün ciddiyet ve samimiyetimle arz ederim ki,
‹ngiliz milleti, milletimizin kendisine karfl› gösterdi¤i
dostluk ve güvene de¤er vermiyorsa, bundaki yan›l-
g› pek derindir. Aksi takdirde ise, kulland›¤›n›z yön-
temler pek sakat olup sonuca ve baflar›ya ulaflt›ra-
cak nitelikte de¤ildir. Sait Molla vas›tas›yla Adapaza-
r›’na gönderilen iki bin liran›n, yak›nda olumlu sonuç
getirece¤i fleklinde verilen sözün as›ls›zl›¤›n›, olaylar
size ispat etmifl olaca¤›ndan fazla söze gerek gör-
mem. Özellikle sizinle ba¤lant› kuran sahtekârlar ta-
raf›ndan, ortak çal›flmalar›n›zda ve meselelerinizde
Osmanl› Padiflah›’n›n da rolü varm›fl gibi gösterilme-
si pek tehlikelidir. Siz pekâlâ takdir edersiniz ki, Za-
t›flahane sorumsuz ve tarafs›z olup, millî irade ve hâ-
kimiyetimizi ilgilendiren gerçekleri de¤ifltirmez ve
bozmazlar. Memleketimizde bulunan ‹ngiliz siyasî
memurlar›n›n, flüphesiz ‹ngiliz milletinin e¤ilim ve ç›-
karlar›na ayk›r› olarak, vatan ve milletimiz aleyhin-
de, insanl›k ve medeniyet d›fl› ölçülerle yap›lagel-
mekte olan teflebbüslerini, elimizdeki belgelerle ‹n-
giliz milletinin gözleri önüne serersek, sonuç, dünya-
ca takdire de¤er görülmez san›r›m. Ancak, bu konu-
da garipli¤i dolay›s›yla flunu da arz etmek mecburi-
yetindeyim ki, siz bir din adam› olarak, siyaset oyun-
lar›nda ve hele kanl› çarp›flmalarla sonuçlanacak ifl-
lerde rol oynamak sevdas›na kap›lmamal›yd›n›z. Si-
zinle yapt›¤›m görüflmelerde sizi bu türlü bir politika
adam› olarak de¤il, insanl›¤a hizmet eden, adaleti
seven, faziletli bir insan gibi görmüfltüm. Bunda ne
kadar aldand›¤›m›, son ald›¤›m güvenilir bilgilerin
do¤rulamakta oldu¤unu bildirmekle fleref duyar›m.
Mustafa Kemal
Nutuk : s.207.
‹ttifak Kuvvetleri Do¤u Ordular› Komutan› General Franchet d’Esperey, ‹stanbul liman›nda ‹ngiliz general Wilson ve Osmanl› Harbiye Nâz›r›
Cevat Pafla taraf›ndan karfl›lan›rken.
FREW, ROBERT (RAH‹P FREW)
ATATÜRK’ÜN
ANLATIMIYLA
NUTUK’TA
