Franchet d’Esperey
1856 Mostaganem
1942 Amancet fiatosu/Tarn
‹stanbul’daki Frans›z iflgal kuvvetleri
komutan›. Harp Akademisi’ni bitirdi.
Cezayir’de, Tonkin’de, Çin’de (Bokser-
lere karfl› düzenlenen sefere kat›ld›) ve
Fas’ta görev yapt›. Eylül 1914’te Marne
zaferinde önemli bir rol oynad›. I.Dünya
Savafl›’nda gösterdi¤i baflar›lar nedeniy-
le 1918’de Do¤u ‹tilâf Ordular› Baflku-
mandanl›¤›na getirildi. Bulgaristan’› ifl-
gal ettikten sonra ‹stanbul’daki Frans›z
iflgal kuvvetleri komutanl›¤›na atand›.
‹stanbul’daki ‹ngiliz iflgal kumandanla-
r›yla anlaflmazl›¤a düfltü. 6 Nisan
1920’de Cafer Tayyar Pafla ile görüfltü
ve kimi zaman Türklerden yana davran-
d›. 1921’de mareflal oldu ve 1923’te Ku-
zey Afrika Birlikleri Genel Müfettiflli¤i-
360
Franchet d’Esperey
«Fikriye Han›m, 1920 y›l› Kas›m ay›nda iflgal alt›ndaki ‹stanbul’dan kaç›p An-
kara’ya, gardaki Direksiyon binas›na geldi ve Mustafa Kemal’in hemen yan›ba-
fl›ndaki odaya yerleflti.
Fikriye Han›m’›n o binada sadece Mustafa Kemal’e de¤il, herkese kol kanat
germesi, Pafla’n›n bir dönem “yoldafl›, arkadafl›, sekreteri, aflç›s›, temizlikçisi,
hastabak›c›s›” olmas›, sonra Çankaya Köflkü’nü keflfedip evi oraya tafl›yarak
Köflk’ün ilk “first lady”si unvan›n› kazanmas›…
…Orada çarflaf› at›p tayyör giymesi, Ali Çavufl’un efliyle birlikte Köflk’e y›l-
d›z desenli perdeler dikmesi, akflamlar› Köflk’ün alt salonundaki piyanoda Pa-
fla’s›na Manast›r flark›lar› çalmas›…
… Sonra…
Sonra, Mustafa Kemal’in zaferi onun yenilgisi oldu. ‹zmir’den “kurtulufl müj-
desi ile evlilik haberi” bir arada geldi; Mustafa Kemal, Lâtife Han›m’la evlene-
cekti…
26 yafl›ndaki bu genç kad›na düflen, bu kez “sa¤l›k gerekçesiyle” yeni bir
sürgün oldu.»
Kaynak : Can Dündar, “Çankaya’da Faili Meçhul ‹ddias›”, Aktüel, s.352, May›s 1998.
SÜRGÜNDE B‹R YAfiAM
SAVAfiA PAYDOS
«Ben Bursa’dan ayr›l›rken, Mustafa Kemal Pafla’y› ka-
bul için haz›rl›klar yap›l›yordu. Mudanya Mütarekesi henüz
imza edilmifl de¤ildi. Kamyonla hareket ettim. Bursa Me-
busu Dr.Emin, Ankara trenine bindirmek için bir hastas›n›
Karaköy’e kadar götürmemi istemiflti.
Gece saat onda lokomotifte bir bozukluk oldu. Biz d›-
flar›ya ç›kt›k. Birtak›m otomobiller geliyordu. Durdular.
Bafltakinden Mustafa Kemal Pafla ç›kt›:
“Dönüyor musunuz Han›mefendi? Kâz›m Karabekir
Pafla’y› size takdim edeyim.”
Kâz›m Karabekir, Do¤udan döndü¤ü vakit ben cephe-
de oldu¤um için onu ilk defa görüyordum. Çok a¤›rbafll› ve
iradeli bir adama benziyordu. Mustafa Kemal Pafla dedi ki:
“Ben Fikriye Han›m’› sanatoryuma götürüyorum. ‹yi de-
¤il.”
Fikriye Han›m veremdi. Doktorlar sanatoryum tavsiye
etmifllerdi. Fakat, bu acele gidiflte ‹zmir’in etkisi vard›.
“Veda edebilir miyim” dedi¤im zaman, Mustafa Kemal
Pafla, arkas›ndaki otomobilin kap›s›n› açt›. Kendisi geri çe-
kildi. Fikriye Han›m, kürklere sar›lm›fl, oturuyordu. Elleri-
mi yakalad›. Kürkünün içinde çok zay›f görünüyordu. De-
¤iflmiflti. Hasta oldu¤u anlafl›l›yordu. Gülümsemek için
güçlük çekiyordu. Bu yüz bir ac›n›n maskesiydi.
Daha sonra, Ankara’da Hayati Bey’in anlatt›¤›na göre,
sanatoryuma götürülmesine karar verildi¤i andan itibaren
a¤lamaya bafllam›flt›.
“Ben Avrupa’da bir sanatoryuma gidece¤im. Doktor-
lar, iyi olursun diyorlar.”
“‹nflallah Fikriye Han›m. Keflke bu kadar uzatmasay-
d›n›z.”
“Ben gitmek istemedim. Fakat Pafla direndi. Bir iki
gün ‹stanbul’da kalaca¤›m.”
“Ondan sonra sanatoryuma, de¤il mi?”
“Birkaç gün de Paris’te kal›p, daha önce kendime es-
vap yapt›rmak istiyorum.”
Zavall› nas›l bir kayg› ile yüzümü inceliyor, Paris mo-
deli esvaplarla tekrar göze girece¤ini umuyordu.
O kadar ac›d›m ki, gözyafllar›m› zor tutabildim. Boynu-
na sar›ld›m.
“‹yi olacaks›n›z.” dedi¤im zaman, “‹nflallah” diye o da
boynuma sar›ld›, yanaklar›mdan öptü. Ben de veda ederek
ayr›ld›m. ‹flte bu, Fikriye Han›m’› son görüflümdür.
Onunla Münich sanatoryumunda bulunan bir kad›n,
bana, Pafla’n›n evlendi¤ini orada haber ald›ktan sonra, pek
çok a¤lam›fl oldu¤unu söyledi. Durmadan gözyafllar› için-
de, âdeta hummal› bir flekilde aflk hikâyesini tekrar eder
dururmufl. Münich’ten iyi olmadan ayr›lm›fl. Onu merasim-
le kabul eden kad›nlar, Pafla’n›n evlenmifl oldu¤unu haber
al›nca ondan yüz çevirmifller. ‹stasyona yaln›z bir tek ka-
d›n onu u¤urlamaya gelmifl. 1923’te Ankara’dan gelen res-
mî bir tebli¤de, Mustafa Kemal Pafla’n›n uzaktan akrabas›
olan Fikriye Han›m ad›nda bir kad›n, Pafla’n›n evine girme-
ye çal›flm›fl ve baflar› sa¤layamay›nca kendini vurmufl ol-
du¤unu yaz›yordu.»
Kaynak : Halide Edip Ad›var, Türk’ün Ateflle ‹mtihan›, Atlas Kitabevi,
(4. Bas›m), ‹stanbul 1975, s.264.
Franchet d’Esperey
Fikriye Han›m
