485
lerle yap›lan mücadele anlat›l›r. Bölüm-
ler, Atatürk’ün Nutuk’undan yap›lan
al›nt›larla birbirine ba¤lan›r. Roman›n
kahraman› Yusuf Bey ve arkadafllar›n›n
‹zmir’in iflgaline karfl› direnifl mücadele-
siyle bafllay›p Damat Ferit Pafla’ya ba¤-
l› güçlerin Gerede ve Düzce’deki ayak-
lanmalar›na dek sürer. Kalpakl›lar’›n
devam› niteli¤inde olan ve 1963’te ya-
y›mlanan “Doludizgin” adl› romanda
ise I. ve II.‹nönü, Dumlup›nar ve Sakar-
ya Savafllar› anlat›l›r. bk.
Doludizgin
Kaltakk›ran, Mehmed Faik
1870 Edirne
2 Ocak 1948 Ankara
Birinci TBMM Edirne milletvekili. ‹lk
ve ortaö¤renimini Kastamonu ve Trab-
zon rüfltiyelerinde tamamlad›ktan sonra
özel ö¤renim gördü. Çeflitli yerlerde
devlet memuru olarak çal›flt›. Çevirmen-
lik yapt›. 26 Mart 1909’da Osmanl›
Meclis-i Mebusan›’n›n I.Dönemine
Edirne milletvekili seçildi. Milletvekilli-
¤i sonras› Edirne’de Trakya-Paflaeli
Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti’nin kurul-
mas›na çal›flt›. Osmanl› Meclis-i Mebu-
san›’n›n son döneminde tekrar milletve-
kili seçildi. “Misak-› Millî”nin kabul
edilmesinde etkili oldu. 16 Mart
1920’de Meclis-i Mebusan’›n ‹ngilizler
taraf›ndan iflgali sonras› Malta’ya sürgü-
ne gönderildi. Sürgünden döndükten
sonra 31 Temmuz 1920’de Birinci
TBMM’ye Edirne milletvekili olarak
kat›ld› ve 1943’e dek parlamentoda yer
ald›. Millî Mücadele’deki çal›flmalar›n-
dan dolay› TBMM taraf›ndan ‹stiklâl
Madalyas›yla ödüllendirildi.
Kambur ‹zzet
bk.
Ahmed ‹zzet Bey
Kamu ‹ktisadî Teflebbüsleri (K‹T)
(‹ktisadî Devlet Teflekkülleri)
Atatürk döneminde 1932-1939 aras›,
1929 Dünya Ekonomik Bunal›m›n›n da
etkisiyle ortaya ç›kan, sermayesinin ya-
r›dan ço¤u do¤rudan ya da dolayl› ola-
rak devlete ait olan kamu kurulufl ve or-
takl›klar›. Kamu ‹ktisadî Teflebbüsleri
(K‹T), kamu iflletmelerinin Türkiye’de-
ki örne¤idir. Osmanl› Devleti 19.yüzy›l
ortalar›na dek geleneksel savafl sanayile-
ri d›fl›nda ekonomiye aktif olarak kat›l-
mad›¤›ndan Cumhuriyet dönemine dek
devlet, ülkedeki s›n›rl› say›daki iflletme-
lerin çok küçük bir bölümüne sahipti.
1923-1931 aras› ulusal tüccar ve giri-
flimci yaratmak, özel sermaye birikimini
ve kapitalist geliflmeyi h›zland›rmak
için ekonomiye müdahalesini s›n›rl› tu-
tan devletin ekonomiyle ilgisi, eldeki ifl-
letmeler ve tekel idareleri ve yabanc› flir-
ketlerden al›nan iflletmelerle s›n›rl›yd›.
Bu y›llarda devlet, iflletmeleri kimi flir-
ketlere da¤›tt›, ihaleler ve genifl teflvik
tedbirleriyle liberal bir yol izledi. 1923
‹zmir ‹ktisat Kongresi’nde benimsenen
bu siyasetin en aç›k göstergesi, 1927’de
ç›kar›lan Teflvik-i Sanayi Kanunu oldu.
1942’ye dek yürürlükte kalan yasayla
devlet iflletmeleri yük say›larak, kamuya
ait tafl›nmaz mallar›n paras›z olarak ya
da ucuza ve büyük ödeme kolayl›klar›y-
la özel kurulufllara devri ve özel kiflilerin
ortakl›¤› sa¤lanmaya çal›fl›larak özel te-
flebbüse büyük vergi ba¤›fl›kl›klar› ta-
n›nd›. Devlet araçlar›yla tafl›mac›l›kta
büyük indirimler uyguland›. 1932-1939
döneminde, 1929 Konjonktürel Bunal›-
m›’n›n da etkisiyle himayeci ve devletçi
bir politikaya yönelindi. Ekonomik ya-
flama, haz›rlanan bir sanayileflme plan›
çerçevesinde, daha çok müdahale edildi.
Demiryollar›, elektrik, su, havagaz›, te-
lefon hizmetleriyle ilgili iflletmeler ulu-
sallaflt›r›ld›. Daha önce özel imtiyazl›
flirketlere devredilen devlet tekelleri ye-
niden kamu iflletmesine dönüfltürüldü.
Devlet, özellikle sanayi ve madencilik
alanlar›n› kapsayan kamu yat›r›mlar› ve
iflletmecili¤inde öncü ve sürükleyici bir
rol oynad›. Önceleri Ofis, daha sonra ‹k-
tisadî Devlet Teflekkülü (‹DT) ad›yla,
Toprak Mahsulleri Ofisi, Petrol Ofisi,
Ziraat Bankas›, Sümerbank ve Etibank
gibi kamu iflletmeleri kuruldu. 1938’de
K‹T’lerin kurulufl, yönetim ve denetim-
lerini düzenleyen 3460 say›l› yasa ç›ka-
r›ld›. II.Dünya Savafl› s›ras›nda, 1941’de
ç›kar›l›p 1960’a dek yürürlükte kalan
Millî Korunma Kanunu ile ekonomiye
devlet müdahalesi art›r›ld›. Yasayla
TBMM’ye ait olan K‹T kurma yetkisi,
Bakanlar Kurulu’na b›rak›ld›. Hükûmet,
savunma ve halk›n gereksinimleri için
ticarî, tar›msal ve s›naî iflletmeler kura-
bilecek, varolanlara bu görevleri verebi-
lecek; terkedilmifl, kapat›lm›fl iflletmele-
ri iflletebilecekti. Demokrat Parti iktida-
r›na dek K‹T sistemi bu do¤rultuda ge-
niflledi. Daha sonra bu kurulufllardan ba-
z›lar› özellefltirme kapsam›na al›nd›; bir
bölümü de özellefltirildi.
Kamu Sektörü
Atatürk döneminde ekonomik kalk›n-
mada önemli rol oynayan, iktisadî alan-
daki devlet giriflimlerinin tümü. Serma-
yesinin tümüne ya da yar›dan ço¤una
devletin sahip oldu¤u kamu iflletmele-
rinden oluflur. Kamu sektörünün ekono-
mi içindeki a¤›rl›¤› ve kapsam› zamana
ve ülkelerin toplumsal-ekonomik yap›-
lar›na göre de¤ifliklikler gösterir. Liberal
ekonominin egemen oldu¤u dönemde
kamu sektörü oldukça s›n›rl›yd›. Devle-
tin vazgeçilmez, temel ve asgarî görev-
leri ordu, polis, adalet, vergi vb.’den
olufluyordu. Enerji, ulaflt›rma, haberlefl-
me, sa¤l›k, e¤itim tümüyle özel sektöre
b›rak›lm›flt›. Devletin ekonomiye müda-
halesinin artmas›yla kamu sektörü gide-
rek geniflledi. Devlet; demiryollar›, ha-
vagaz›, elektrik vb. alanlara yat›r›mlar
yapmaya bafllad›. Bunlar önceleri özel
flirketlere imtiyazlar verilerek gerçeklefl-
tirildi. Daha sonra kamu sektörü, özel
giriflimden al›n›p devlet yönetimine ve-
rildi. Ülkemizde Cumhuriyet’in ilk y›l-
lar›nda kamu sektörü, Osmanl› döne-
minden kalan küçük ve ço¤u askerî
amaçl› iflletmelerden olufluyordu. Ayr›-
ca devletin yeni kurdu¤u kimi fabrikalar
ve özel sektörde kimi ifltirakleri vard›.
Bu dönemde özel sektörü desteklemek
amac›yla kamu yat›r›mlar› s›n›rl› tutul-
Kamu Sektörü
Mehmed Faik Kaltakk›ran
Samim Kocagöz’ün roman›ndan ayn› adla sinemaya uyarlanan “Kalpakl›lar” filminden bir sahne.
