481
daha üstün flekilde ›fl›kla, bilgi ve kültür-
le donanacaklar›ndan asla flüphe etme-
yen ve buna kesinlikle emin olanlarda-
n›m.” diyerek görüfllerini aç›klam›flt›r.
Kadirbeyo¤lu, Zeki
1884 Gümüflhane
9 Temmuz 1952 ‹stanbul
‹kinci TBMM Gümüflhane milletvekili.
Galatasaray Lisesi Türkçe Bölümü’nü
bitirdikten sonra Frans›zca Bölümü’ne
devam ettiyse de sa¤l›k durumu nede-
niyle okuldan ayr›l›p çiftçilik ve ticaret-
le u¤raflt›. 1919’da Osmanl› Meclis-i
Mebusan›’na Gümüflhane milletvekili
seçildiyse de istifa edip kat›lmad›. 23
Temmuz 1919 Erzurum Kongresi’nde
Gümüflhane delegesi olarak yer ald›.
Mustafa Kemal’e karfl› tak›nd›¤› muha-
lif tav›rla dikkati çekti. 20 A¤ustos
1923’te ‹kinci TBMM’ye Gümüflhane
milletvekili seçildi. 1923’te Birinci
TBMM’deki muhalefetin önünün kesil-
mesi için al›nan önlemlere ra¤men ba-
¤›ms›z milletvekili seçildi. Birinci
Grup’a dahil olmayan tek isim olarak
Meclis’te yer ald›. Terakkiperver Cum-
huriyet F›rkas›’na kat›ld›. ‹zmir’de Mus-
tafa Kemal Pafla’ya karfl› düzenlenen su-
ikast nedeniyle tutukland›ysa da ‹stiklâl
Mahkemesi’nde akland› ve 1926’da si-
yasî yaflamdan çekildi.
Kadro
Cumhuriyet Devrimlerini yerlefltirmek
ve ulusal bir ideoloji yaratmak amac›yla
Ocak 1932-Ocak 1935 aras› ‹stanbul’da
yay›mlanan siyasî dergi. Devrimlerin
yerleflmesi amac›yla bas›na kontrol ko-
yan 1931 tarihli Bas›n Yasas› nedeniyle
derginin kurulufl aflamas›nda Cumhur-
baflkan› Mustafa Kemal’in ve Baflbakan
‹smet ‹nönü’nün izni al›narak ‹stan-
bul’da yay›mlanan derginin sahibi Ya-
kup Kadri (Karaosmano¤lu) ve yay›n
müdürü Vedat Nedim (Tör); kurucular›
ise, fievket Süreyya (Aydemir), Burhan
Asaf (Belge), fievki (Yazman), ‹smail
Hüsrev (Tökin) gibi dönemin sol görüfl-
lü isimleriydi. Mustafa Kemal’in dünya
görüflünü bir fikir sistemi hâline getir-
mek düflüncesi fievket Süreyya Ayde-
mir’in, Türk Oca¤›’nda verdi¤i bir kon-
feransta ortaya at›ld›. Kadro’nun ilk sa-
y›s›nda ç›k›fl gerekçesi, halk›n devrimle-
re olan iste¤ini canl› tutmak, devrimlerin
anlafl›lmas›n› ve benimsenmesini sa¤la-
mak olarak gösterildi. Dergideki yaz›-
larda 1929 Büyük Bunal›m›n›n da etki-
siyle hâkim olan düflünce, iktisadî dev-
letçilikti ve s›n›f farkl›l›klar›n›n ortadan
kalkt›¤› kapitalist ve komünist sistemler
d›fl›nda bir üçüncü yol olarak öneriliyor-
du. Kadro, dönemin baz› ayd›nlar› tara-
f›ndan komünizm yanl›s› oldu¤u nede-
niyle elefltirildi. Yazarlar›ndan fievket
Süreyya, Vedat Nedim, Burhan Asaf,
‹smail Hüsrev gibi isimlerin Marksist
düflünceden etkilenmeleri, elefltirilerin
giderek siyasî rejimi hedef al›r hâle gel-
mesi üzerine Mustafa Kemal, dergiye
verdi¤i deste¤i çekti. Derginin imtiyaz
sahibi Yakup Kadri’nin Bern’e büyü-
kelçi olarak atanmas›ndan sonra toplam
36 say› ç›kt›ktan sonra Türkiye’nin ilk
devletçi uygulamalar›n›n yerleflmesine
fikrî olarak öncülük eden derginin yay›-
m›na son verildi.
Kadro Hareketi
Atatürk döneminde Kadro dergisi bün-
yesinde yer alan düflünürlerin Kemaliz-
mi, kapitalizm ve sosyalizm d›fl›nda bir
üçüncü yol olarak yorumlamalar› ve sa-
vunmalar› fleklinde beliren, devletçi po-
litikalara dayal› fikir hareketi. 1932-
1935 aras› yay›mlanan Kadro dergisin-
de 1929 Büyük Bunal›m› etkisiyle dev-
letçi düflünceler a¤›rl›k kazand›. Yakup
Kadri (Karaosmano¤lu), Vedat Nedim
(Tör), fievket Süreyya (Aydemir), Bur-
han Asaf (Belge), fievki (Yazman), ‹s-
mail Hüsrev (Tökin) gibi düflünürlerin
savundu¤u hareket, yar›-sömürge ülke-
ler için bir kalk›nma modeli olarak orta-
ya kondu. Buna göre, Kurtulufl Savafl›
flartlar› içinde yap›lan Kemalist devrim,
s›n›flara dayanan 1789 Frans›z ve 1917
Sovyet Devrimlerinden farkl› özellikler
tafl›yordu. S›n›f çat›flmas›n›n de¤il, em-
peryalist devletlere karfl› verilen bir mü-
cadelenin sonucu olarak ortaya ç›km›flt›.
Bu nedenle uygulanacak olan program,
Kadro Hareketi
Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde Kad›n. Tablo: Melek Celâl Sofu (1936).
8 fiubat 1935’te yap›lan seçimlerle Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne giren ilk
kad›n parlamenterlerimizin yafllar›, seçildikleri yerler ve meslekleri flöyle s›ra-
lan›yordu:
Mebrure Gönenç
(35, Afyon, Mersin Belediye Meclisi üyesi)
Sat› Ç›rpan
(45, Ankara, Kazan Köyü muhtar›)
Türkkan Örsbaflbu¤
(35, Antalya, ö¤retmen)
Sabiha Gökçül
(35, Bal›kesir, ö¤retmen)
fiekibe ‹nsel
(49, Bursa, üretici)
Hatice Özgener
(70, Çank›r›, ö¤retmen)
Fatma Memik
(32, Edirne, doktor)
Huriye Öniz
(48, Diyarbak›r, ö¤retmen)
Nakiye Elgün
(53, Erzurum, ö¤retmen)
Fakihe Öymen
(35, ‹stanbul, ö¤retmen)
Banal Nevzat Ar›man
(32, ‹zmir, CHF ‹dare Heyeti üyesi-yazar)
Ferruh Güpgüp
(44, Kayseri, CHP Belediye Meclisi üyesi)
Bahire Bedia Morova
(40, Konya, Bolu Belediye Meclisi üyesi)
Mihri Pektafl
(40, Malatya, ö¤retmen)
Meliha Ulafl
(34, Samsun, ö¤retmen)
Esma Nayman
(36, Seyhan, ö¤retmen)
Sabiha Görkey
(47, Sivas, ö¤retmen)
Seniha H›zal
(38, Trabzon, ö¤retmen).
Kaynak : Ertan Ünal, “Kad›nlar Yönetimde”, Popüler Tarih, Ekim 2003, Say›: 38, s.45.
‹LK KADIN M‹LLETVEK‹LLER‹
Zeki Kadirbeyo¤lu
‹ktisadî devletçili¤i savunan Kadro dergi-
sinin kapa¤›.
