523
Nezareti Harbiye Dairesi baflkan›yken
Refet (Bele) Bey’in yerine 13 Temmuz
1919’da, Sivas’taki 3.Kolordu Komu-
tanl›¤›’na atand›. Bu s›fatla Sivas Kong-
resi’ne kat›ld›. Birinci TBMM’ye Mer-
sin milletvekili seçilerek 8 Aral›k
1920’de Meclis’e kat›ld›. 25 Kas›m
1922’de iki arkadafl›yla birlikte verdi¤i,
“TBMM’ye üye seçileceklerin Misak-›
Millî s›n›rlar› içerisindeki halktan olma-
s›” gerekti¤ine iliflkin, Mustafa Kemal’i
milletvekilli¤inden düflürmeyi amaçla-
yan yasa teklifini Meclis’e sunduysa da
kabul edilmedi. Meclis’teki muhalif
grup aras›nda yer ald›¤›ndan ikinci dö-
nemde seçilemedi. 1923’te emekliye ay-
r›ld›. 14 Haziran 1926’da Mustafa Ke-
mal’e suikast giriflimi nedeniyle ‹stiklâl
Mahkemesi’nde yarg›land›ysa da beraat
etti. Daha sonra bir dönem ‹ETT’de bafl-
puantör olarak çal›flt›; Teftifl ve Muraka-
be Dairesi Baflkanl›¤›na getirildi. Necip
Faz›l K›sakürek’in ç›kard›¤› “Büyük
Do¤u” dergisinde Millî Mücadele an›la-
r›n› yazd›.
Köy E¤itmenleri
Cumhuriyet’in ilk y›llar›nda, ö¤retmen
gönderilemeyen küçük köylerdeki e¤i-
tim ve tar›m ifllerinin tekni¤ine uygun
olarak yap›lmas› konusunda köylülere
öncülük etmek üzere görevlendirilen ge-
çici ö¤retmen. Cumhuriyet Halk Parti-
si’nin (CHP) 1935’teki IV.Kurultay’›n-
da, köylünün sorunlar›na e¤ilebilecek
ayd›n›n köyden ç›kmas› ilkesi benim-
sendi. Bu sorunlara h›zl› çözüm bulabil-
mek için, geçici olarak, askerli¤ini ça-
vufl, onbafl› olarak bitiren yetenekli köy
gençlerinin kurslardan geçirilerek köy-
lere “e¤itmen” olarak gönderilmesi ka-
rarlaflt›r›ld›. Bu uygulama zamanla daha
da yayg›nlaflt›r›larak e¤itmenlere toprak
ve tar›m gereçleri de verildi. Ayr›ca
e¤itmenlere yard›m amac›yla 8-15 e¤it-
menin bafl›na birer “gezici baflö¤ret-
men” atand›. Bu uygulama daha sonraki
y›llarda kurulan Köy Enstitüleri’nin te-
melini oluflturdu. Köy enstitüleri kuru-
luncaya kadar ba¤›ms›z kurslar hâlinde
e¤itmen yetifltirilmesine devam edildi.
1937-1946 aras›nda yetiflen 8 bin e¤it-
men köylerde görev ald›. Köy enstitüle-
riyle birlikte e¤itmen yetifltirilmesi de
kald›r›ld›.
Köy Okullar›
22 Mart 1926 tarihli Maarif Teflkilât›
Yasas›’nda belirtilen esaslar do¤rultu-
sunda köy çocuklar›n›n e¤itilmesi ama-
c›yla aç›lan, programlar›nda daha çok
tar›m ve ifl etkinliklerine yer veren okul-
lar. Befl y›l süreli olmak üzere gündüz
ve yat›l› köy okullar› olarak düzenlendi.
O dönemde kentteki ilkokullar›n ö¤re-
tim süresi befl y›l, köy okullar›n›n ise üç
y›ld›. 1939’da toplanan Millî E¤itim fiû-
ras›’n›n karar›yla 1939-1940 ö¤retim y›-
l›nda dördüncü, 1940-1941 ö¤retim y›-
l›nda da beflinci s›n›flar aç›larak köy ve
kent ilkokullar›n›n ö¤retim süreleri ara-
s›ndaki fark ortadan kald›r›ld›. 1961’de
ç›kar›lan ‹lkö¤retim ve E¤itim Yasa-
s›’na göre yat›l› bölge okullar›n›n yap›-
m›na h›z verilerek köy ilkokullar›n›n ya-
p›m›nda köy halk›n›n yard›mc› olmas›
ilkesi getirildi.
Köy Ö¤retmen Okullar›
Cumhuriyet’in ilân› sonras› köy okulla-
r›n›n ö¤retmen gereksinimini karfl›la-
mak amac›yla kurulan e¤itim kurumlar›.
1926’da kurulan köy muallimmekteple-
rinden olumlu bir sonuç al›namamas›
üzerine bu okullar 1932-1933 ders y›l›n-
da kapat›ld›. 1936’da konuya daha kök-
lü bir çözüm bulmak amac›yla e¤itmen
kurslar› ve ard›ndan 17 Nisan 1940’ta
köy enstitüleri aç›larak sistem tüm ülke-
de yayg›nlaflt›r›lmaya çal›fl›ld›. Baz› si-
yasîlerin bask›lar› sonucu köy enstitüle-
ri 1946’dan sonra, amac›ndan sapt›¤›
gerekçesiyle kapat›ld› ve 1954’te di¤er
ilkö¤retmen okullar›yla birlefltirildi.
Köy Ö¤retmen Okullar›
Tar›m ve Maarif Vekâletlerinin iflbirli¤iyle ilk e¤itmen adaylar› 1936 yaz›nda
köylerden seçilerek Eskiflehir dolaylar›ndaki Mahmudiye Devlet Çiftli¤i’nde e¤i-
tim gördüler. Tar›m Vekâleti’nin sa¤layaca¤› tohum, kredi ve üretim araçlar› ile
köyde küçük bir iflletme kuracak olan e¤itmenler, bakanl›kça ödenecek bir maafl
karfl›l›¤›nda köy hayat› için her alanda gerçek bir k›lavuz olacaklard›. E¤itmen
adaylar›n›n seçiminde köy halk›na sorumluluk tan›nd›. ‹lk kurs, ö¤retmen ve ta-
r›m uzmanlar›nca uygulamal› olarak yürütüldü. ‹fl ve ders programlar›n›n serbest-
çe yürütüldü¤ü bu befl ayl›k kurstan sonra (ekip-biçme, hayvan yetifltirme, oku-
ma-yazma, aritmetik, yurttafll›k bilgileri, köy iflleri, tarih, co¤rafya) adaylar, An-
kara’n›n köy okullar›na stajyer ö¤retmen olarak gönderildi. Ertesi yaz dört ayl›k
bir kurs daha düzenlendi. Önceki flartlar içinde yürütülen ve çok verimli olan bu
kursun sonunda e¤itmenler as›l köylerine döndüler; 8-10 köy, bir bölge say›larak
meslekî çal›flmalar› kurs ö¤retmenlerince denetlendi; müfettifllerin görevinin,
e¤itmen yetifltirmek oldu¤unda görüfl birli¤ine var›ld›. Bu baflar›l› denemeden
sonra kabul edilen Köy E¤itmenleri Kanunu ve Yönetmeli¤i’nin önemli maddele-
rinden baz›lar› flunlard›r: Askerli¤ini baflar› ile bitirmifl, okuma-yazma bilen, ta-
r›mla u¤raflan arazi veya hayvan sahibi olan kifliler e¤itmen yetifltirme kurslar›na
aday olur (md. 1); E¤itmenler haftada en az iki gece yetiflkinleri de okutur (md.
25); E¤itmen, bulundu¤u köye, köy kanununa uyarak bir okul binas› yapt›r›r; bu
binan›n her türlü ifllerinde köylüler ve ustalarla birlikte çal›fl›r (md. 26); E¤itmen,
bulundu¤u köyde bir fidanl›k yetifltirir, meyve bahçesi ve koru kurar, köyün a¤aç-
lanmas›nda önderlik eder (md. 30); Tar›m Vekâleti, bulunduklar› yerin özellikleri-
ne göre, e¤itmenlere üretimi art›r›c›, ›slah edici, kolaylaflt›r›c› araç ve gereçleri
verir; e¤itmen, bu araçlardan köylüyü de faydaland›r›r (md. 32).
KÖY E⁄‹TMENLER‹
Selâhaddin Köseo¤lu
E¤itmenlik kursunu tamamlay›p görev yerlerine giden e¤itmenler (21 Ekim 1939).
