591
Mandac›l›k
Kara Vas›f Bey’e bildirilmek üzere verilen cevap fluydu:
fiifre
Erzurum, 19.8.1918
Kifliye özel ve ivedi
20’nci Kolordu Komutan› Ali Fuat Pafla Hazretleri’ne
‹lgi: 17.8.1919
1- Sözü edilen Amerikan mandas›n›n nas›l bir yard›m sa¤-
layaca¤›n›n dikkatli bir incelemeden geçirilmesi ve millî
gayemiz aç›s›ndan bir yarar› olup olmayaca¤›n›n da he-
saplanmas› pek önemlidir. ‹stanbul’da çal›flan grubun
gayesi, milletin birli¤i, vatan›n bütünlü¤ü, istiklâl ve hâ-
kimiyetin elde edilmesi noktas›nda toplanm›fl gösterildi-
¤ine göre, Amerikan mandas›n› kabul durumunda bu ga-
ye korunmufl olabilir mi?
2- Millî isteklere ba¤l› kalmayan ve onlara uygun düflme-
yen kararlar, hiçbir zaman milletçe kabul edilemeyece-
¤inden, milletimizin ve vatan›m›z›n al›nyaz›s›n› tayinde,
millî vicdana tercüman olmaktan ibaret bulunan görevi-
mizi tam olarak yerine getirebilmek için, millî iste¤in
odaklaflarak tek bir hedefe yönelmesini beklemeden hiç-
bir meselede yetkili görünmemiz do¤ru de¤ildir. Bundan
dolay›d›r ki, taraf›m›zdan yabanc›larla olan temas ve ilifl-
kilerin, kongrenin kararlar›na uyularak millet ad›na ya-
p›lmas›n› tercih etmekteyiz. Tanr›’ya flükür, yurdumuz-
daki millî ak›m›n pek çok geliflmekte, kökleflmekte ve
güçlenmekte oluflu, bizleri sürekli olarak bu noktaya
do¤ru çekiyor ve davet ediyor.
3- fiuras› da göz önünde tutulmal›d›r ki, memleket ve mil-
letin al›nyaz›s› üzerinde Amerika veya herhangi bir dev-
letle antlaflmaya yetkili olabilecek bir hükûmet, ancak
millî hâkimiyet ilkesini kabul ve millî bir Meclis’in varl›¤›-
n› benimseyerek ona dayanmay› gerekli sayan bir hükû-
mettir. Bu takdirde, ‹stanbul Hükûmeti’ni oluflturacak fla-
h›slar›n da mutlaka bu vas›flar› tafl›mas› gerekir.
Burada bizce oldu¤u gibi oradaki çal›flmalar›n›z da bu
amac›n sa¤lanmas›na yönelmelidir.
4- Yak›nda kongre kararlar›n› ö¤reneceksiniz. Gözleriniz-
den öperiz.
Mustafa Kemal
Bir küçük bilgi daha vereyim. Sivas’a gelmifl olan gazeteci Mister
Brown (Brovn) ile bizzat görüflmeyi uygun gördüm. Karfl›s›ndakini
kolayl›kla anlayan çok zeki bir genç.
Manda Meselesinin Kongrede Görüflülmesi
fiimdi, Efendiler, Kongre’de manda konusunda yap›lm›fl olan görüfl-
me ve tart›flmalar› elden geldi¤ince, oldu¤u gibi yüksek heyetinize
dinletmeye çal›flaca¤›m:
Birçok kimse söz ald›. Hiç kimseye söz vermeden önce, baflkanl›k
kürsüsünden zab›tlara aynen geçmifl olan flu k›sa konuflmay› yapt›m:
Bu rapor üzerinde görüflmeye bafllamadan önce baz› noktalara dik-
katinizi çekmek isterim. Raporda, söz gelifli Mister Brown’dan söz
edilmekte ve elli bin kiflilik bir iflçi ordusunun getirilece¤ini söyledi-
¤i bildirilmektedir.
Efendiler, Mister Brown: “Ben hiçbir resmî s›fatla görüflmüyorum. Ta-
mam›yla özel olarak görüflüyorum” diyor ve hatta Amerika’n›n man-
day› kabul edece¤ini de¤il, belki etmeyece¤ini söylüyor. Onun için
sözleri Amerika ad›na de¤il, kendi ad›nad›r. Mandan›n ne oldu¤unu
kendisi de bilmiyor. “Manda, siz ne derseniz odur” diyor. Bu raporda
önemli olarak manda meselesi vard›r. Bu konuda görüflmeden önce
on dakika ara verelim (saat 15.25).
Sonraki oturumda - ‹Ik söz Vas›f Bey’indir, dedim. Vas›f Bey, önce
mandan›n ne oldu¤u konusunda uzun aç›klamalar yapt›. Sözü baflka-
lar›na b›rakt›. Yeniden söz ald› ve “Bir kere prensip olarak manday›
kabul edelim, flartlar› üzerinde daha sonra görüflürüz” dedi.
Üyelerden Macit Bey ad›nda bir zat, “Genel kurulda as›l görüflülecek
mesele, bundan sonra yaln›z yaflayabilecek miyiz, yaflayamayacak
m›y›z? Manday› nas›l yorumlayacak ve mandaterle ne tarzda görü-
flece¤iz? Bizi mandas›na alacak devlet kim olacakt›r? As›l mesele bu-
dur” fleklinde konufltu. Ben, baflkanl›k kürsüsünden, “Zannederim bu
rapordan iki görüfl ortaya ç›k›yor. Bunlardan birincisi, devletin içte
ve d›flta ba¤›ms›zl›¤›ndan vazgeçmemesi; ikincisi de, devlet ve mille-
tin yabanc› devletlerin zararl› bask›lar› karfl›s›nda bir yard›m ve des-
tek ihtiyac›nda bulunup bulunmamas›d›r. As›l karars›zl›k do¤uran
nokta budur. Müsaade buyurulursa, bu noktay› etrafl›ca düflünmek
için Teklif Encümeni’ne (Teklif Komisyonu) havale edelim. Sonra da
yüksek huzurlar›n›za arz edelim. Herhalde içeride ve d›flar›da istiklâ-
limizi kaybetmek istemiyoruz” dedim. Bunun üzerine söz alan Bekir
Sami Bey: “Yüklendi¤imiz görev pek a¤›r ve önemlidir. Bofl tart›flma-
lara ay›racak hiçbir dakikam›z yoktur. Bu raporumuzu görüflelim ve
vakit geçirmeden hemen bir karar alal›m” dedi. Ben, baflkanl›k kür-
süsünden, “Bu meseleyi komisyon baflkan› olmam dolay›s›yla aç›kla-
yay›m (ben ayn› zamanda Teklif Komisyonu Baflkan› idim). Bu rapor
metni komisyonda okundu, üzerinde birçok konuflma ve tart›flma ya-
p›ld›. Ancak, kesin karar verecek flekilde bir görüfl belirmedi. Daha ön-
ce, Genel Kurul’da okunmaks›z›n Teklif Komisyonu’na gönderilmiflti.
Bu sebeple bir defa da burada okunup Genel Kurul’un görüflü belirdik-
ten sonra yeniden Teklif Komisyonu’na gönderilerek kesin karar ve-
rilmesini istemifltik” dedim. ‹smail Faz›l Pafla merhum da söz alarak
flu konuflmay› yapt›: “Bekir Sami Bey’in düflüncesine kat›l›r›m; kaybe-
decek vaktimiz yoktur. Asl›nda sorun da basitleflmifltir. Tam istiklâl
mi, yoksa manda m› kabul edece¤iz? Alaca¤›m›z karar budur. Böyle-
sine önemli, hatta pek önemli olan bir meseleyi yeniden komisyona
götürmek ve oradan yeniden Genel Kurul’a getirmekle vakit geçirme-
yelim. ‹fl uzar. Zaman›m›z de¤erlidir. Buna bugün, yar›n, yahut öbür
gün, her halde Genel Kurul’da bir karar verelim. Komisyonda vakit ge-
çirmeyelim. Çünkü, pek ince bir konudur.”
Bunun arkas›ndan Hami Bey söz alarak, ‹smail Pafla Hazretleri ile Be-
kir Sami Beyefendi’nin düflüncelerine kat›ld›¤›n› söyledikten sonra:
“Herhalde bir deste¤e muhtac›z, bunun en basit delili de, devlet ge-
lirlerinin, ancak borcumuzun faizini karfl›layabilmesidir!” buyurdular.
Bundan sonra, Raif Efendi, manda aleyhinde konufltu. ‹smail Faz›l Pa-
fla ona karfl›l›k olacak flekilde uzun bir konuflma yapt›. Daha sonra
tekrar Bekir Sami Bey söz ald› ve dedi ki: “‹smail Faz›l Pafla Hazret-
leri’nin tamam›yla kat›ld›¤›m konuflmas›na yaln›z bir fley ilâve ede-
ce¤im: K›r›m Muharebesi’nden savafl› kazanm›fl olarak ç›k›p da kat›l-
d›¤›m›z Paris Kongresi’nde, müttefiklerimizin bize yüklemifl oldukla-
r› bilinen flartlarla bu flimdi okunan rapordaki isteklerimiz karfl›laflt›-
r›lacak olursa, bunlardan hangisinin daha çok ba¤›ms›zl›¤› yok edici
oldu¤u anlafl›l›r san›r›m.”
Bekir Sami Bey’den sonra Hâmi Bey, Hâmi Bey’den sonra da Refet Bey
(Refet Pafla) konufltular. Refet Bey’in konuflmas› aynen flöyleydi:
“Mandan›n, ba¤›ms›zl›¤› yok etmeyece¤i gerçe¤i ortada iken, baz› ar-
kadafllar›m›z, ‘ba¤›ms›z m› kalaca¤›z yoksa manday› m› kabul edece-
▲
