(Ursavafl), K›rflehir milletvekili Lütfi
Müfit Bey(Özdefl); yedek üyeli¤e ise
Bozok milletvekili Avni Bey (Do¤an)
getirildi. 12 Nisan’da Diyarbak›r’a ula-
flan heyet, 16 Nisan’da, isyanla iliflkile-
ri oldu¤u gerekçesiyle fieyh Eyüp ve
Doktor Fuad için idam karar› verdi ve
hüküm ertesi gün yerine getirildi. 23
May›s’ta Kürdistan Teali Cemiyeti Re-
isi Seyit Abdülkadir ve o¤lu Seyit Mu-
hammed’in de aralar›nda bulundu¤u al-
t› kifli idam edildi. Bu arada üyelerinden
baz›lar›n›n olaya kar›flt›¤› gerekçe gös-
terilerek, 3 Haziran’da Terakkiperver
Cumhuriyet F›rkas› kapat›ld›. Dönemin
ünlü gazetecileri Velid Ebüzziya, Ab-
dülkadir Kemalî (Ö¤ütçü), Fevzi (Kara-
osmano¤lu), Ahmet Emin (Yalman),
Ahmet fiükrü (Esmer) hakk›nda tutuk-
lama karar› al›nd› ve daha sonra bu ki-
fliler, af talepleri kabul edilerek beraat
etti. Son olarak 28 Haziran 1925’te
fieyh Said ve 46 kifliyi idama mahkûm
eden mahkeme heyeti, ço¤u ayaklan-
mayla ilgili olarak birçok idam ve hapis
cezas› verdi ve daha sonra 7 Mart
1927’de çal›flmalar›na son verdi.
fiarkî Anadolu Müdafaa-i Hukuk
Cemiyeti
Erzurum Kongresi’nde (23 Temmuz-7
A¤ustos 1919) kurulufl karar› al›nan böl-
gesel direnifl örgütü. Erzurum Kongresi
üyeleri taraf›ndan ve onlar ad›na Heyet-
i Temsiliye üyeleri Mustafa Kemal, Ra-
uf (Orbay), Trabzon eski mebuslar› Ser-
vet ve ‹zzet, Erzurum eski mebusu Raif,
Bitlis eski mebusu Sadullah, Nakfliben-
di fieyhi Feyzi, Beyrut eski valisi Bekir
Sami (Günsav), Mutki Aflireti Reisi Ha-
c› Musa taraf›ndan 24 A¤ustos 1919’da
kurulan cemiyet, ‹stanbul’da Süleyman
Nazif’in önderli¤inde kurulan Vilâyât-›
fiarkiye Müdafaa-i Hukuk-› Milliye Ce-
miyeti’nin Dursunbeyzâde Cevat (Dur-
suno¤lu) taraf›ndan Erzurum’da aç›lm›fl
olan flubesinin bir uzant›s›yd›. Zamanla
‹stanbul’daki merkezden ba¤›ms›z ola-
rak faaliyetini sürdüren Erzurum flubesi,
Mustafa Kemal’in ve Kâz›m Karabe-
kir’in deste¤iyle güçlendi. Kars Millî
fiûra Hükûmeti’yle iflbirli¤i sa¤layan ce-
miyete Trabzon Muhafaza-i Hukuk Ce-
miyeti de kat›ld›. Daha sonra Sivas
Kongresi (4-11 Eylül 1919) karar›yla
Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk
Cemiyeti bünyesi içinde yer ald›.
fiarkî Karib Çerkezleri Temin-i
Hukuk Cemiyeti
(Yak›ndo¤u Çerkezlerinin
Haklar›n› Koruma Derne¤i)
Kurtulufl Savafl› s›ras›nda Bat› Anado-
lu’daki Çerkezleri temsilen ‹zmir’deki
Yunan iflgal kuvvetlerince kurdurulan
bölücü dernek (Ekim 1921). Türkiye’de
yaflayan Çerkezleri temsilen Bat› Ana-
dolu Çerkezleri temsilcileri taraf›ndan
‹zmir’de kuruldu. Cemiyet, Çerkezlerin
I.Dünya Savafl›’na zorla sokulduklar›n›,
‹ttihatç›lar›n Türklefltirme siyasetinin
Çerkez milliyetçili¤ini yok etmeye sü-
rükledi¤ini, Millî Mücadele’ye kat›lma-
ya zorland›klar›n› ileri sürdü ve Yunan
ordusunu desteklemeyi, ç›karlar›na uy-
gun buldu. Bu hareketi destekleyen ‹n-
giliz Yüksek Komiseri Sir Horace Rum-
bold, ‹ngiltere D›fliflleri Bakanl›¤›’na
gönderdi¤i raporda, Çerkezlerin Kara-
deniz k›y›s›nda belli bir yörede toplan-
mas›n› ve özerk bir yönetime sahip ol-
malar›n› önerdi. Cemiyetin kurucular›n-
dan Maan Ali, Düzce ‹syan›’n› bafllatt›.
Çerkez Ethem ‹syan›’n› destekleyen ce-
miyet, Kurtulufl Savafl›’n›n kazan›lma-
s›ndan sonra da¤›ld› ve cemiyetin ileri
gelenleri “Yüzellilikler” listesine al›nd›.
fiarkî Trakya Cemiyeti
bk.
Trakya-Paflaeli Müdafaa Heyet-i
Osmaniyyesi
fiatana, Abdurrezzak
1879 Mardin
24 fiubat 1948 ‹stanbul
‹kinci TBMMMardin milletvekili. Özel
ö¤renim gördü. 1905’te Mardin Bidayet
Mahkemesi üyeli¤ine getirildi. 1914-
1917 aras› Harp Gelirleri Ambar Mü-
dürlü¤ü ve 1921’de Mardin Aflar Me-
murlu¤u yapt›. ‹kinci TBMM’ye Mar-
din milletvekili seçildi (1923). 1927-
1935 ve 1946-1948 aras› Mardin millet-
vekili olarak parlamentoda yer ald›.
fiebinkarahisar
Do¤u Karadeniz’de Giresun iline ba¤l›
ilçe. 1473’te Osmanl› topraklar›na kat›l-
d›. 16. ve 17.yüzy›llarda Celâlî Ayak-
lanmalar›’ndan oldukça etkilendi.
19.yüzy›l›n ortalar›na dek Trabzon eya-
letinin Karahisar›flarkî sanca¤› s›n›rlar›
içindeyken 19.yüzy›l›n sonlar›nda Sivas
vilâyetine ba¤l› bir sancak oldu.
1882’de belediyesi kuruldu. Cumhuri-
yet’in ilân›yla birlikte di¤er sancaklarla
birlikte il yap›ld›. 1933’te ilçe yap›larak
Giresun iline ba¤land›.
fiefik (Alb. Aker)
bk.
Aker, Mehmed fiefik
fiefik Hüsnü
bk.
Deymer, fiefik Hüsnü
fiehir Tiyatrolar›
bk.
‹stanbul fiehir Tiyatrosu
fieker Fabrikalar› Afi
bk.
Türkiye fieker Fabrikalar› Afi
fieker, Nuri (Mollazâde)
1857 Uflak
1958 Uflak
Cumhuriyet döneminin ilk y›llar› Türki-
ye’de flekerpancar› tar›m›n›n bafllat›lma-
s›na öncülük eden ziraatçi ve sanayici.
Uflak’ta bitkisel ya¤ sanayiinin kurul-
mas›na ve flekerpancar› tar›m›n›n baflla-
t›lmas›na öncülük etti. 1923’te Uflak Te-
rakki-i Ziraat Türk Anonim fiirketi’ni
kurarak, Türkiye fieker Sanayii’nin ilk
tesisi olan Uflak fieker Fabrikas›’n›n ku-
rulmas›nda (1926) önemli rol oynad› ve
1930’a kadar fabrikan›n yöneticisi ola-
rak çal›flt›. Bu tarihte tesislerin Sanayi
ve Maadin Bankas›’na devredilmesi
üzerine çiftli¤ine çekildi. 1975’te kendi-
sine TÜB‹TAK Hizmet Ödülü verildi.
fier’iyye ve Evkaf Vekâleti
(Din ‹flleri ve Vak›flar Bakanl›¤›)
Cumhuriyet’in ilk y›llar›nda 3 Mart
1924 tarih ve 429 say›l› yasayla kald›r›-
lan bakanl›k. TBMM Hükûmeti’nde
fieyhülislâml›k ile Evkaf Nezareti’nin
birlefltirilmesiyle meydana gelmifl olup
3 May›s 1920’de Umu-› fier’iyye Vekâ-
leti ad›yla kuruldu; daha sonra 14 A¤us-
tos 1923’te fier’iyye Vekâleti ad›n› ald›.
Cumhuriyet yönetiminin lâik devlet il-
kesini gerçeklefltirme hedefi; dinî ifllerin
Diyanet ‹flleri Baflkanl›¤› eliyle yürütül-
mesi sonucunu ortaya ç›kard›¤›ndan bu-
nu gerçeklefltirmek amac›yla 3 Mart
1924’te kabul edilen 429 say›l› yasayla
fier’iyye ve Evkaf Vekâleti kald›r›l›p ay-
n› yasayla Baflbakanl›¤a ba¤l› “Diyanet
‹flleri Baflkanl›¤›” ve “Vak›flar Genel
Müdürlü¤ü” kurularak fier’iyye ve Ev-
kaf Vekâleti’ne ba¤l› bütün okullar,
Tevhid-i Tedrisat Kanunu ile Maarif
Vekâleti’ne ba¤land›.
774
fiarkî Anadolu Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti
fiark ‹stiklâl Mahkemesi karar›yla tutuklanan gazeteciler: (Oturanlar, soldan sa¤a) Ahmet
Emin Yalman, ‹smail Müfltak Mayokon, Suphi Nuri ‹leri ve Ahmet fiükrü Esmer (ayakta).
