fieriattan ayr›lmay›n” yolunda bildiriler
da¤›t›yordu. fieyh Said, 11 Mart 1925’te
Diyarbak›r üzerine ikinci bir sald›r›ya
geçti. fiiddetli çarp›flmalar oldu. Bir ara-
l›k asilerden bir bölümü flehrin eski su
yollar›ndan flehre girmeyi baflard›lar.
Diyarbak›r halk›n›n da deste¤iyle hükû-
met kuvvetleri, asileri püskürtmeyi ba-
flard›. Ayn› gün Diyarbak›r önlerine ge-
len takviyeli ordu birlikleri, asilere karfl›
genifl bir temizlik harekât›na bafllad›. Di-
yarbak›r önlerinden çekilen fieyh Said,
Hani merkez olmak üzere fiamahir, Pa-
lu, Çermik hatt›n› tutmak istedi. 14 Mart
1925’te Varto’daki çarp›flmalarda fieyh
Said’in o¤ullar›ndan biri öldü. 16
Mart’ta ordu birlikleri Diyarbak›r, Varto
ve Elâz›¤ cephelerinde genifl çapl› bir
harekâta bafllad›. 9.Kolordu, Varto’ya
girdi. Herakât plan›n›n amac›, asilerin
dört yandan sar›larak ‹ran’a, Irak’a ve
Suriye’ye kaç›fl›n› önlemekti. Ordu bir-
likleri 31 Martta, fieyh Said’in karargâh
kurdu¤u Hani’yi ele geçirdiler. 1 Ni-
san’da Silvan geri al›nd›. 2 Nisan’da asi-
leri kuflatma harekât› tamamland›. 4 Ni-
san’da durumun giderek kötüye gitti¤ini
gören fleyhler, da¤l›k bölgelere do¤ru
kaçmaya bafllad›lar. Çapakçur-Genç
aras›nda 15 Nisan 1925 günü fieyh Said
ve yak›n adamlar› fieyh Abdullah, fieyh
Ali, fieyh Galip, Kas›m Bey, ‹smail, Re-
flit, Mehmet, Timur A¤a, Varto yak›nla-
r›ndaki Carpuh köprüsünde s›k›flt›r›larak
yakaland›; ayaklanmay› destekleyen es-
ki fiûra-y› Devlet Baflkanlar›ndan Kürt
Teâli Cemiyeti baflkan› Seyit Abdülka-
dir ve 12 arkadafl› ‹stanbul’da tutuklana-
rak, yarg›lanmak üzere Diyarbak›r’a ge-
tirildi. Seyit Abdülkadir ve 5 arkadafl›
yarg›lama sonucu suçlu bulunup idam
edildi (27 May›s 1925). fiark ‹stiklâl
Mahkemesi’nin yapt›¤› incelemeler so-
nucu, asilerin giydi¤i yabanc› üniforma-
lardan, üzerlerinde bulunan yabanc› pa-
ralardan ve da¤›tt›klar› bildirilerin d›fla-
r›da bas›lm›fl olmas›ndan, ellerindeki si-
lâh ve cephanenin Türk ordusuna ait ol-
may›fl›ndan, asilerin ‹ngilizler taraf›n-
dan k›flk›rt›l›p desteklendi¤i ortaya ç›ka-
r›ld›. fiark ‹stiklâl Mahkemesi, Diyarba-
k›r’daki duruflmalar sonunda fieyh Said
ve 47 ayaklanmac›y› ölüme mahkûm et-
ti. Mahkemenin verdi¤i karar 29 Hazi-
ran 1925 günü Diyarbak›r’›n Siverek
kap›s›nda yerine getirildi ve daha sonra
Do¤u Anadolu’daki baz› a¤alar ve bey-
ler bat› bölgelerine nakledildiler. Ayak-
lanman›n bast›r›lmas›ndan sonra Gazi
Mustafa Kemal Pafla, millete yay›mlad›-
¤› bildirisinde flöyle diyordu: “Türkler,
Cumhuriyetin korunmas›na, vatan›n ge-
liflmesine, milletin yükselme yolunda
çal›flmas›na engel olmak isteyenlerin
u¤rayacaklar› hayal k›r›kl›¤›n› kesin ola-
rak ispat etmifllerdir. Milletimiz, takip
etti¤i kurulufl ve çal›flma yolunda ilerle-
mekten baflka bir hâl kabul edemez.”
fieyh Servet
bk.
Akda¤, fieyh Servet
fieyhülislâm
Osmanl› Devleti’nde en yetkili din gö-
revlisi. fieyhislâm de denirdi. Yetki s›ra-
lamas›nda sadrazamdan sonra gelir; ya-
p›lacak bir ifl ya da geçmifl bir olay hak-
k›nda fleriat buyruklar›na göre yorum
yapar, görüfl aç›klard›. Padiflahlar, yapa-
caklar› ifllerin fleriata uygun olup olma-
d›¤› konusunda fleyhülislâmdan “fetva”
al›rlard›. Eskiden fleyhülislâmlara “müf-
tü” denirdi. 1453’ten sonra ‹stanbul
müftüsüne fleyhülislâm denildi. 1876
Kanun-› Esasî’si, sadrazam ve fleyhülis-
lâm›n padiflah taraf›ndan atanaca¤›n› be-
lirterek fleyhülislâma, nâz›rlardan (ba-
kan) üstün bir konum kazand›rd›. fiey-
hülislâml›k kurumu Cumhuriyet’in ilâ-
n›ndan sonra ortadan kald›r›larak dinle
ilgili görevler Diyanet ‹flleri Baflkanl›-
¤›’na verildi.
fi›rnak
Kurtulufl Savafl› s›ras›nda Siirt’e ba¤l›
bir ilçeyken 1990’da 3647 say›l› yasay-
la il yap›lan Güneydo¤u Anadolu Böl-
gesi’ndeki kent. 16.yüzy›lda Osmanl›
topraklar›na kat›ld›. 19.yüzy›l sonlar›n-
da Diyarbak›r ve Van vilâyetlerinin s›-
n›rlar› içindeydi. 1927’de Siirt iline ba¤-
lanarak ilçe hâline getirildi; 1990’da il
yap›ld›.
fiirket-i Hayriye
Tanzimat döneminde kurulan, 15 Ocak
1945’e kadar ‹stanbul Bo¤az›’ndaki is-
keleler aras›nda yolcu tafl›yan Osmanl›
denizcilik flirketi. ‹stanbul’da yabanc›la-
r›n tekelindeki deniz tafl›mac›l›¤›n› ele
geçirmek amac›yla 1850’de kuruldu.
Abdülaziz döneminde sadece ‹stanbul
778
fieyhülislâm
fieyh Said ve 47 ayaklanmac› idamla ceza-
land›r›ld› (Vakit, 29 Haziran 1925).
fieyh Said Ayaklanmas› sonras› ölüme mahkûm edilen fieyh Said ve 47 ayaklanmac›, 29 Ha-
ziran 1925’te Diyarbak›r’›n Siverek kap›s›nda idam edildi.
‹stanbul Bo¤az›’ndaki iskeleler aras›nda yolcu tafl›yan fiirket-i Hayriye vapurlar›ndan ikisi Kad›köy iskelesinde (28 Haziran 1944).
