hâkimlik ve kaymakaml›k yapt›. Birinci
TBMM’ye Burdur milletvekili seçildi
(1920). Ailesi sonradan “Candaner” so-
yad›n› ald›.
fievket Bey (Galatal›)
1881 ‹stanbul
1956 ‹stanbul
Kurtulufl Savafl› s›ras›nda ‹stanbul’da
kurulan Karakol Cemiyeti yöneticilerin-
den. Harp Okulu’nu (1900) ve Harp
Akademisi’ni (1904) bitirdi. ‹ttihat ve
Terakki Cemiyeti’ne girdi. Balkan
(1912-1913) ve I.Dünya (1914-1918)
Savafllar›na kat›ld›. Kurtulufl Savafl› bafl-
lar›nda Heyet-i Temsiliye ad›na ‹stan-
bul’dan Anadolu’ya silâh kaç›r›lmas›n-
da önemli rol oynad›. Karakol Cemiye-
ti’nin yöneticileri aras›nda yer ald›. Kur-
tulufl Savafl›’ndan sonra emekliye ayr›-
l›p ‹zmir’de ticaretle u¤raflt›.
fievket Turgut Pafla
1857 ‹stanbul
23 Mart 1924 ‹stanbul
Damat Ferit Pafla Hükûmeti’nde görev-
liyken Millî Mücadele yanl›s› oldu¤u
gerekçesiyle görevden al›nan Osmanl›
Harbiye Nâz›r›. 1880’de Harbiye’yi bi-
tirdikten sonra ordunun çeflitli kademe-
lerinde görev yapt›. II.Meflrutiyet’ten
sonra, mirliva (tu¤general) rütbesiyle
Kosova Ordusu kurmay baflkanl›¤›na
atand›. Arnavutluk harekât›na kat›ld›.
Balkan Savafl›’nda kolordu komutan›
olarak Bulgarlara karfl› savaflt›. I.Dünya
Savafl›’nda Kafkasya ve Filistin-Suriye
cephelerinde çarp›flt›. Mondros Mütare-
kesi sonras› Damat Ferit Pafla hükûmet-
lerinde Naf›a (1919) ve Harbiye Nâz›rl›-
¤› yapt›. Kuvâ-yi Milliye’den yana olan
tutumu yüzünden istifaya zorlanarak bi-
rinci ferik (orgeneral) rütbesiyle emekli-
ye ayr›ld› (1921). Daha sonra ticaretle
u¤raflt›.
fieyh Eflref Ayaklanmas›
(Hart Olay›)
Kurtulufl Savafl› s›ras›nda Bayburt’un
Hart buca¤›nda fieyh Eflref’in bafllatt›¤›
ayaklanma (26 Ekim-24 Aral›k 1919).
“Hart Olay›” da denir. Bayburt’un Hart
buca¤›nda oturan, 1908’den beri halk›,
kendisinde kutsal yetkiler ve güçler bu-
lundu¤una inand›rarak bir tarikat kuran
fieyh Eflref’in, fleriat›n uygulanmad›¤›
gerekçesiyle halk› k›flk›rtmas› üzerine
bölgedeki yöneticiler, durumu ‹stanbul
Hükûmeti’ne bildirdiler. Dahiliye Neza-
reti’nin soruflturmas› s›ras›nda, ifadesi
al›nmak üzere Bayburt’a ça¤r›lan fieyh
Eflref, Bayburt’a gitmeyece¤ini bildire-
rek, kendisini ça¤›ranlar›n dinsiz oldu-
¤unu ileri sürdü. Bunun üzerine Hart’a
50 kiflilik bir askerî birlik gönderildi.
Askerler, a¤›rlanmak üzere evlere da¤›-
t›ld›¤›nda silâhlar› ellerinden al›n›p tut-
sak edildi (6 Aral›k 1919). Bunun üzeri-
ne 9 Aral›k 1919’da Hart’a 60 kiflilik ye-
ni bir piyade birli¤i gönderildi; bu birlik
de bask›na u¤ray›p tutsak edilince, fieyh
Eflref’in çevredeki etkisi ve gücü daha
da artt›. Bu arada Millî Mücadele için
çal›flanlar› “dinsiz ve fleriat düflman›”
olarak gösteren ve elde etti¤i kolay ba-
flar›lardan sonra fl›maran fieyh Eflref,
kendisinin “peygamber” oldu¤unu ileri
sürerek, bunu yan›ndakilere kabul ettir-
di. fieyh Eflref ile bafla ç›kamayaca¤›n›
anlayan ‹stanbul Hükûmeti, af yoluna
gidilip olay›n kapat›lmas›n›, Mustafa
Kemal Pafla ise, giderek büyüyen ve teh-
likeli bir hâl alan olay›n bir an önce bas-
t›r›lmas›n› istiyordu. Bunun üzerine, Er-
zurum’daki 15.Kolordu Komutan› Kâ-
z›m Karabekir Pafla’n›n bölgeye gön-
derdi¤i Albay Halit Bey (Deli Halit) ko-
mutas›ndaki kuvvetler, Hart’a yapt›¤›
ani bir bask›nla fieyh Eflref ve yan›nda-
kileri zor duruma düflürdülerse de isyan-
c›lar karfl› koymaktan vazgeçmedi¤in-
den 24 Aral›k 1919’da meydana gelen
çat›flmada fieyh Eflref ve çevresindeki
tarikat ileri gelenleri ortadan kald›r›l›p
adamlar›n›n bir bölümü teslim al›nd›.
fieyh Fevzi Efendi
bk.
Fevzi Efendi (fieyh Fevzi)
fieyh Saffet Efendi
bk.
Yetkin, Mustafa Kemaleddin
Saffet (fieyh Saffet)
fieyh Said
1865 Palu
29 Haziran 1925 Diyarbak›r
Cumhuriyet’in kurulufl y›llar›nda Do¤u
776
fievket Bey (Galatal›)
fievket Turgut Pafla
fieyh Said
Bayburt’ta Bir Yalanc› Peygamber
Sayg›de¤er Efendiler, ‹stanbul’un, dokundu¤umuz ve aç›klamas›n› yapt›¤›m›z bu
can s›k›c› durumu ile u¤rafl›rken, memleketin do¤u ucunda da bir yalanc› peygam-
berin yaratt›¤› oldukça önemli ve kanl› bir olay geçiyordu. Bununla ilgili olarak
15’inci Kolordu Komutanl›¤›’ndan birçok raporlar geliyordu. Bayburt’a dört saat
uzakl›kta Hart karyesi (köy) vard›r. Bu karyede oturan Eflref ad›nda bir fleyh, fiiîlik
telkinlerinde bulunuyormufl. Bundan üzüntüye kap›lan Bayburt müftüsü ve din
adamlar›, fleyhi getirerek sorguya çekmek için kurduklar› bir heyeti Hart’a gönder-
mifller ve mahallî hükûmet ad›na fleyhi davet etmifller... fieyh bu davete uymam›fl...
Mahallî hükûmet 50 kiflilik bir birlik göndermifl. Buna büsbütün öfkelenen fleyh,
müritleriyle birlikte birli¤e sald›rm›fl; silâhlar›n› ve cephanesini alm›fl; er ve subay-
lar›n› esir, baz›lar›n› da flehit etmifl... Bunun üzerine, çevredeki baz› birlikler Bay-
burt’a gönderilmekle birlikte, iflin kan dökülmeksizin bar›fl yolu ile çözüme ba¤lan-
mas› tercih edilmifl... fieyhe din adamlar› ve yüksek rütbeli subaylardan kurulu bir-
kaç heyet gönderilmifl... Hükûmete boyun e¤mesi için ö¤ütler verilmifl... Böylece,
boflu bofluna on alt› gün kaybedilmifl. En son giden Erzurum kad›s› baflkanl›¤›ndaki
heyetin ricas› da fieyh Eflref üzerinde etkili olamam›fl. Aksine, fleyh bunlara:
“Hepiniz kâfirsiniz! Kimseyi tan›mam ve boyun e¤mem. Savaflaca¤›m. Allah bana,
buyru¤umu kullar›ma duyurmakla görevlisin dedi” yolunda bir ültimatom vermek-
le birlikte, bir yandan da köylere “Sahib-i fieriat” (fieriat›n koruyucusu) ve “Mehdî-
i Muntazar” (Beklenen Mehdî) imzalar›yla birtak›m bildiriler göndererek halk› kan-
d›rm›fl ve kendisine kat›lmalar›n› sa¤layarak baflkald›rm›fl... Bunun üzerine, bizzat
Bayburt’a gelip 9’uncu Tümen’in komutas›n› ele alan Yarbay Halit Bey, 25 Aral›k
1919 günü, yeterince kuvvetle Hart’a hareket eder. fieyh bafl›na toplad›¤› asilerle
karfl› koymaya karar verdi¤inden, topçu ve piyade birliklerinin fleyhle çat›flmas› ve
çarp›flmas› gerekir. Bu s›rada, fleyhin müritlerinden birtak›mlar› da Hart’a yard›m
etmek üzere, çevre köylerde toplan›rlar. Nihayet, Yarbay Halit Bey’in do¤rudan
do¤ruya Bayburt’tan bana gönderdi¤i 1 Ocak 1920 tarihli flifresinde bildirdi¤i gibi,
“Hart olay›, yalanc› peygamberle o¤ullar›n›n ve kendisine ba¤l› adamlar›ndan
baz›lar›n›n öldürülmesi ve Hart’›n teslim al›nmas›yla sonuçlanm›flt›r.”
Halit Bey, bu flifresinde, milletvekilleri ile ilgili baz› bilgiler de verdi¤inden, ken-
disine 1/2 Ocak 1920 tarihinde flu flifreli telgraf› yazd›m:
Hart olay›nda siz kardeflimin elde etti¤i baflar›y› kutlar, milletvekil-
lerinin Ankara’ya gelmeleri yolundaki çal›flmalar›n›za teflekkür
ederim.
Mustafa Kemal
Nutuk : s.236.
fiEYH EfiREF OLAYI
ATATÜRK’ÜN
ANLATIMIYLA
NUTUK’TA
