803
TBMM’ye Diyarbak›r’dan milletvekili
seçildiyse de sürgünde oldu¤undan
Meclis’e kat›lamad›. Serbest b›rak›ld›k-
tan sonra Ankara’ya gelip TBMM’ye
kat›ld› (15 Kas›m 1921). Lozan Bar›fl
Konferans›’na giden heyete dan›flman
olarak atand›. 1931-1940 aras›
TBMM’de Diyarbak›r milletvekili ola-
rak bulundu.
Tire
Kurtulufl Savafl› s›ras›nda 28 May›s
1919’dan 4 Eylül 1922’ye dek Yunan
iflgalinde kalan, Ege Bölgesi’nde, ‹zmir
iline ba¤l› ilçe. 1462’de Osmanl› toprak-
lar›na dahil edildi. 19.yüzy›l sonlar›nda
Ayd›n vilâyetinin ‹zmir sanca¤›na ba¤l›
bir kazayd›. Mondros Mütarekesi sonra-
s› 28 May›s 1919’dan itibaren üç y›l› afl-
k›n bir süre Yunan iflgalinde kald›.
Togan, (Ahmet) Zeki Velidî
1890 Kuzen, Sterlitamak/Baflk›rdistan
1970 ‹stanbul
Türk tarihiyle ilgili çal›flmalar›yla tan›-
nan tarihçi. Kazan Üniversitesi’nde oku-
du; Kazan ve Ufa medreselerinde Arap
edebiyat› ve Türk tarihi dersleri verdi
(1912-1915). Türk ve Tatar tarihi üze-
rindeki çal›flmalar›yla tan›nd›. Duma’da
Ufa ili temsilcisi olarak politik yaflama
at›ld› (1915). Rusya Kurucular Meclisi
üyesi (1917), Sovyet Baflk›rdistan Cum-
huriyeti Savunma Bakan› (1919-1920)
ve Devlet Baflkan› oldu (1920). Sovyet
yöneticileriyle anlaflamay›nca Güney
Türkistan’a giderek Sovyet aleyhtar›
Basmac›larla iflbirli¤i yapt›. 1923’te Pa-
ris’e, sonra Berlin’e gitti. 1925’te davet
üzerine Türkiye’ye geldi; Atatürk’ün is-
te¤iyle ‹stanbul Üniversitesi’nde Umu-
mî Türk Tarihi profesörlü¤üne getirildi.
1927’den 1932’ye dek bu kürsüde ders
verdi. 1932’de Türk Tarih Kongresi’nde
Türklerin Orta Asya’dan göç etme ne-
denleriyle ilgili teze karfl› ç›kt›¤›ndan
gözden düfltü. ‹stifa ederek Viyana’ya
gitti. Viyana Üniversitesi’nde “‹bn Fad-
lan’s Reiseberichte” (‹bni Fadlan’›n Se-
yahatnamesi, 1939) adl› teziyle doktora-
s›n› verdi. II.Dünya Savafl›’n›n bafllama-
s› üzerine ‹stanbul Üniversitesi’ndeki
görevine döndü. 1944’te Turanc›l›k ül-
küsüne ba¤l› bir devlet kurma amac›n-
daki eylemleri nedeniyle tutukland›.
Bafll›ca eserleri:
Türk ve Tatar Tarihi
(1912),
18. Yüzy›l Fergana Tarihi
(Rus-
ça, 1915),
Biruni’s Picture of the World
(Biruni’nin Dünya Hakk›ndaki Tasav-
vuru, 1940),
Umumi Türk Tarihine Gi-
rifl
(1946, 1970),
Tarihte Usul
(1950,
1970),
Hat›ralar
(1969) ve ölümünden
sonra 1972’de yay›mlanan
O¤uz Des-
tan›.
To¤uz, Arslan
1886 Göksun/Kahramanmarafl
7 Haziran 1963 Kahramanmarafl
Birinci TBMM Marafl milletvekili. ‹lk
ve ortaö¤renimini Elbistan’da tamamla-
d›ktan sonra medrese ö¤renimi gördü.
II.Meflrutiyet’in ilân›ndan sonra Halep’e
giderek Beyrut Polis Okulu’nda görev
yapt›. Mondros Ateflkes Antlaflma-
s›’ndan sonra Marafl’a dönerek yöredeki
Müdafaa-i Hukuk Teflkilât›’n› örgütle-
yip millî kuvvetlerin komutanl›¤›n› üst-
lendi. Birinci TBMM’ye Marafl millet-
vekili seçildi (1920). Dönem sonunda
memleketine dönerek çiftçilikle u¤raflt›.
Millî Mücadele s›ras›ndaki hizmetlerin-
den dolay› ‹stiklâl Madalyas›yla ödül-
lendirildi.
Tokat
Mondros Mütarekesi sonras› baz› ayak-
lanmalar›n yafland›¤›, Orta Karadeniz
Bölümü’nün iç kesimindeki kent.
1399’da Osmanl› topraklar›na kat›ld›ysa
da, I.Bayezid’in Ankara Savafl›’nda Ti-
mur’a yenilmesinden sonra (1402) Ana-
dolu’da Osmanl› egemenli¤i k›sa süreli
bir sars›nt› geçirdi. Timur’un çekilme-
sinden sonra Bayezid’in o¤lu Çelebi
Mehmed, Canik, Tokat, Niksar ve Si-
vas’› ele geçirerek Osmanl› taht›na ç›kt›.
Osmanl› yönetiminde kentte ilk olaylar
Osmanl›-Safevî çat›flmas› s›ras›nda
meydana geldi. fiiîli¤in, Anadolu’da ya-
y›lmas› için u¤raflan fiah ‹smail’in ayak-
land›rd›¤› afliretler Tokat’› ele geçirdi-
lerse de, ayaklanma k›sa bir süre sonra
bast›r›ld›. 16.yüzy›lda kent, Celâlî isyan-
lar› ve suhte ayaklanmalar›nda büyük
zarara u¤rad›. Ünlü Celâlî elebafl›lar›n-
dan Karayaz›c›, Tokat ve yöresini ya¤-
malad›. Ulusal Kurtulufl Savafl› y›llar›n-
da iflgale u¤ramad›. Ancak Rum çeteci-
lerin bölgedeki silâhl› eylemleri, kentte
gerginlik yaratt›. Bu arada yörede döne-
min en önemli olaylar›ndan biri, Kuvâ-
yi Milliye’ye karfl› bafllat›lan Zile Ayak-
lanmas›’d›r. ‹stanbul Hükûmeti’nin k›fl-
k›rtt›¤› dinci çevrelerin bafllatt›klar› bu
ayaklanma, TBMM Hükûmetince yöre-
ye yollanan birliklerce 12 Haziran
1920’de bast›r›ld›. Ayaklanmac›lar›n
büyük bölümü yakaland›. Kaçabilen bir
bölüm ayaklanmac› ise, Çorum yak›nla-
r›na çekilerek, orada yeni bir ayaklanma
bafllatt›lar. Ayn› y›l›n sonlar›nda silâhl›
Pontus Rum çetelerinin bafllatt›¤› sald›-
r›lar›n giderek artmas› üzerine bölgeye
gönderilen Nurettin Pafla komutas›ndaki
birlikler 1921 yaz›nda bölgedeki Rum
çetelerin varl›¤›na son verdi; ayr›ca bir
k›s›m Rum nüfus, ülkenin baflka bölge-
lerine yerlefltirildi. 19.yüzy›l sonlar›nda
kent, Sivas vilâyetine ba¤l› bir sancak-
ken 1923’te il yap›ld›.
Tokat
Zülfü Tigrel
Zeki Velidî Togan
Arslan To¤uz
Tokat’tan bir görünüm (1906).
