799
Tercüman-› Hakikat
1878’de ‹stanbul’da yay›mlanmaya bafl-
layan ve Kurtulufl Savafl› s›ras›nda Millî
Mücadele’yi destekleyen günlük gazete
(1878-1922). Ahmed Mithat Efendi ta-
raf›ndan 27 Haziran 1878’de yay›n ha-
yat›na girdi. Öncelikle gericili¤e, tutu-
culu¤a karfl› halk› uyarma ve uyand›rma
görevini yerine getirmeyi amaçlad›.
1883’te Muallim Naci yönetiminde haf-
tada bir yay›mlanan edebiyat eki, bas›n-
da ve edebiyatç›lar aras›nda büyük yan-
k› uyand›rd›. Halk›n anlayabilece¤i bir
dille ekonomiden felsefeye, edebiyattan
do¤abilime kadar her alanda genifl kitle-
lere hitap etmeye çal›flt›. Gazetenin yaz›
kadrosunda Ahmet Rasim, Hüseyin
Rahmi (Gürp›nar), Veled Çelebi (‹zbu-
dak), Ahmet ‹hsan (Tokgöz), Hüseyin
Cahit (Yalç›n) gibi dönemin genç yazar-
lar› da yer ald›. II.Meflrutiyet’in ilân›n-
dan (1908) sonra bir süre tarafs›z kald›;
daha sonra ‹ttihat ve Terakki’nin izledi-
¤i politikaya muhalif bir çizgide yay›n›-
n› sürdürdü. Ahmet Mithat Efendi’nin
ölümünden (1912) sonra baflyazarl›¤›n›
A¤ao¤lu Ahmet Bey üstlendi; Kurtulufl
Savafl›’nda Anadolu’ya destek veren ya-
y›nlardan biri oldu.
Tesanüt Grubu
Birinci TBMM’de oluflan muhalif grup-
lardan biri. “Dayan›flma Grubu” anla-
m›ndad›r. Misak-› Millî çerçevesinde bir
araya gelen Meclis üyeleri, padiflahl›k
ve hilâfet konusunda farkl› görüfllere sa-
hipti. K›sa sürede, Meclis’teki iki ana
grubu oluflturacak olan Birinci ve ‹kinci
Grubun çekirde¤ini oluflturan ‹stiklâl
Grubu, Tesanüt Grubu, Müdafaa-i Hu-
kuk Zümresi, Halk Zümresi gibi gruplar
ortaya ç›kt›. ‹lk Anayasa’da yer alan
“Egemenlik, kay›ts›z flarts›z ulusundur”
ilkesi, muhafazakâr gruplar›n aç›kça ey-
leme geçmesine neden oldu. Bunlar ara-
s›nda yer alan Tesanüt Grubu, Mustafa
Kemal’in de içinde bulundu¤u ‹stiklâl
Grubu’na karfl›yd›. Mustafa Kemal ve
arkadafllar›, 10 May›s 1921’de Anadolu
ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk ad›yla res-
mî bir meclis grubu oluflturup, bunu Bi-
rinci Grup ad›yla örgütledikten sonra
Tesanüt Grubu da di¤er gruplar gibi da-
¤›ld› ve üyelerinin bir bölümü, muhalif
‹kinci Gruba kat›ld›.
Teflkilât-› Esasiye Kanunu
Kurtulufl Savafl› dönemi ve sonras›
TBMM taraf›ndan haz›rlan›p kabul edi-
len 1921 ve 1924 tarihli anayasalar›n
resmî ad›. bk.
Anayasa
Teflkilât-› Mahsusa
I.Dünya Savafl› bafllar›nda kurulan yar›
resmî nitelikte Osmanl› gizli haber alma
örgütü. ‹ttihat ve Terakki F›rkas› taraf›n-
dan Enver Pafla’ya ba¤l› olarak 1914’te
kuruldu. Osmanl› s›n›rlar› d›fl›nda yafla-
yan ya da bu s›n›rlar›n d›fl›nda kalma
olas›l›¤› olan Türklerin ve Müslümanla-
r›n aras›nda örgütlenme ve propaganda
Teflkilât-› Mahsusa
(...) Hat›ra gelir ki, her hükûmet, her zaman bu gensoru önergesi ile
sorguya çekilebilir. Bir gensoruya bu kadar önem vermek do¤ru
mudur? Arz etmeliyim ki, söz konusu olan gensoru, normal bir gen-
soru de¤ildi. Haz›rlanan komplonun özel bir safhas›yd›. Bu gensoru
sahnesinden sonrad›r ki, muhalifler, maskelerini atmaya mecbur
edildiler. Bilindi¤i üzere “Terakkiperver Cumhuriyet F›rkas›” (‹lerici
Cumhuriyet Partisi) diye bir parti kurdular. Bu partinin gizli eller
taraf›ndan çizilen program›n› da ortaya att›lar.
“Cumhuriyet” kelimesini a¤›zlar›na almaktan bile çekinenlerin, Cum-
huriyet’i do¤du¤u gün bo¤mak isteyenlerin, kurduklar› partiye
“Cumhuriyet” ve hem de “Terakkiperver Cumhuriyet” ad›n› vermifl
olmalar›, nas›l ciddîye al›nabilir ve ne dereceye kadar samimî
say›labilir.
Rauf Bey ve arkadafllar›n›n kurduklar› bu parti “Muhafazakâr” ad› al-
t›nda ortaya ç›km›fl olsayd›, belki bir anlam› olurdu. Fakat bizden
daha çok Cumhuriyetçi ve bizden daha çok ilerici olduklar›n› iddiaya
kalk›flmalar› elbette do¤ru de¤ildi.
“Parti, dinî düflünce ve inançlara sayg›l›d›r” ilkesini bayrak olarak
eline alan kimselerden iyi niyet beklenebilir miydi? Bu bayrak, yüz-
y›llardan beri cahilleri, ba¤nazlar› ve hurafelere inananlar› kaz-
d›rarak özel ç›karlar sa¤lamaya kalkm›fl olanlar›n tafl›d›klar› bayrak
de¤il miydi? Türk milleti, yüz y›llardan beri, sonu gelmeyen felâket-
lere, içinden ç›kabilmek için büyük fedakârl›klar›n gerekli oldu¤u pis
batakl›klara, hep bu bayrak gösterilerek sürüklenmemifl miydi?:
Cumhuriyetçi ve yenilikçi olduklar›n› zannettirmek isteyenlerin, yine
bu bayrakla ortaya at›lmalar›, dinî ba¤nazl›¤› coflturarak, milleti,
Cumhuriyet’e, ilerlemeye ve yenileflmeye karfl› k›flk›rtmak de¤il miy-
di? Yeni parti, dinî düflünce ve inançlara sayg› perdesi alt›nda: “Biz
Hilâfet’i yeniden isteriz; biz yeni kanunlar istemeyiz; bize Mecelle
yeterlidir; medreseler, tekkeler, cahil softalar, fleyhler, müritler, biz
sizi koruyaca¤›z; bizimle birlikte olunuz ! Çünkü, Mustafa Kemal’in
partisi, Hilâfet’i kald›rd›. ‹slâmiyet’e zarar veriyor; sizi gâvur
yapacak, size flapka giydirecektir” diye ba¤›rm›yor muydu? Yeni par-
tinin kulland›¤› slogan bu gerici hayk›r›fllarla dolu de¤il miydi?
Efendiler, bu slogana ba¤l› olanlardan birinin, çok zaman önce (10
Mart 1923 tarihinde) idam edilmifl olan Cebranl› Kürt Halit Bey’e yaz-
d›¤› mektuptaki flu cümlelere bak›n›z: “‹slâm dünyas›n›n ebedîli¤ini
sa¤layan ilkelere sald›r›yorlar.” “Bu konudaki aç›klamalar›n›z› ar-
kadafllara da okudum. Hepsinin gayretlerini art›rd›” “Bat›y› örnek al-
mak, tarihimizi, medeniyetimizi, kaybetmeyi zarurî k›lar.” “... Hilâfet’i
y›kmak, lâik bir idare kurmay› düflünmek, hep ‹slâml›¤›n gelece¤ini
tehlikeye sokacak sebepleri yaratmaktan baflka bir sonuç veremez.”
Efendiler, olaylar ve olup bitenler ortaya koydu ve ispat etti ki,
“Terakkiperver Cumhuriyet F›rkas›”n›n program›, en hain kafalar›n
eseridir. Bu parti, memlekette suikastç›lar›n, gericilerin s›¤›na¤› ve
ümitlerinin dayana¤› oldu. D›fl düflmanlar›n, yeni Türk Devleti’ni kör-
pe Türk Cumhuriyeti’ni y›kmay› hedef alan planlar›n›n kolayl›kla uy-
gulanmas›na yard›m etmeye çal›flt›. Tarih, (gizli maksatlarla haz›r-
lanm›fl, genel ve gerici nitelikteki) Do¤u isyan›n›n sebeplerini in-
celeyip araflt›rd›¤› zaman, onun önemli ve belirli sebepleri aras›nda
“Terakkiperver Cumhuriyet F›rkas›”n›n dinî konularda verdi¤i söz-
leri, do¤u ya gönderdi¤i sorumlu sekreterinin kurdu¤u örgütü ve
yapt›¤› k›flk›rtmalar› bulacakt›r.
Hat›ra defterini “fazladan ve gece k›l›nan namazlar›n (nafile ve
teheccüt namazlar›)” sevab›n› anlatan hadislerle dolduran bu
sorumlu sekreter, do¤u illerimizde dinî k›flk›rtmalarda bulunurken,
partisinin program›n› uygulam›yor muydu? Masum halka, befl vakit
namazdan baflka, geceleri de fazla namaz k›lmay› vaaz ve nasihat
eden, belki de ömründe hiç namaz k›lmam›fl olan bir politikac› olur-
sa, bu hareketin hedefi anlafl›lmaz olur mu?
Nutuk : s.601.
Terakkiperver Cumhuriyet F›rkas›
Nizamnâmesi
Tercüman-› Hakikat gazetesinin 1 Eylül 1922
tarihli nüshas›.
TERAKK‹PERVER CUMHUR‹YET FIRKASI
ATATÜRK’ÜN
ANLATIMIYLA
NUTUK’TA
