831
Türk Tarihi Tetkik Cemiyeti
Türk Tarih Kurumu’nun 3 Ekim
1935’ten önceki ilk ad›. bk.
Türk Tarih
Kurumu (TTK)
Türk Tayyare Cemiyeti
bk.
Türk Hava Kurumu (THK)
Türk Yurdu Cemiyeti
Türkçülük ideolojisini yaymak ve yaflat-
mak amac›yla 18 A¤ustos 1911’de ‹s-
tanbul’da kurulan dernek. Mehmet
Emin (Yurdakul), Ahmet Hikmet (Müf-
tüo¤lu), Ahmet Agayef (A¤ao¤lu), Hü-
seyinzâde Ali (Turan), Doktor Akil
Muhtar ve Yusuf Akçura taraf›ndan ku-
ruldu. Cemiyetin temel ideolojisi olan
Türkçülü¤ü, “Türk Yurdu” adl› dergi
arac›l›¤›yla yaymaya çal›flt›ysa da uzun
ömürlü olmad›; tüm üyeleri, kuruluflun-
dan sonra Türk Oca¤›’na kat›ld›.
Türkçe Ezan
bk.
Ezan›n Türkçelefltirilmesi
Türkçülük
19.yüzy›l sonlar›nda, özellikle II.Meflru-
tiyet’in ilân› (1908) sonras› geliflen ve
Cumhuriyet’in ilân›yla birlikte önemini
yitiren siyasî ak›m. Ak›m›n geliflmesin-
de öncülü¤ü, çarl›k yönetiminin bask›s›-
n› yo¤un biçimde hisseden K›r›m ve
Azerbaycan Türkleri yapt›. Bu dönemde
Rusya, Osmanl› Devleti’ne göre Bat›
düflüncesine çok daha aç›k oldu¤undan
bu topraklar üzerinde yaflayan gruplar
aras›nda ulusçuluk ak›m› daha yayg›nd›.
19.yüzy›l sonlar›nda Osmanl› ayd›nlar›
aras›nda Türkçülük düflüncesi henüz fi-
lizlenme aflamas›ndayken Rusya’da
“Ekinci”, “Tercüman” gibi gazeteler
Türkçülük düflüncesini yaymaya çal›fl›-
yordu. Osmanl› ayd›nlar›, Türklerin Os-
manl› dönemi öncesi tarihleriyle ilgili
olarak ilk kez 19.yüzy›l›n ikinci yar›s›n-
da ilgilenmeye bafllad›. Bu arada Musta-
fa Celâleddin Pafla, “Geçmiflte ve Günü-
müzde Türkler” (1869) adl› bir araflt›r-
ma kaleme ald›. Süleyman Pafla’n›n
“Tarih-i Âlem” (1876) adl› eseri, Mek-
teb-i Harbiye’de ders kitab› olarak oku-
tuldu. I.Meflrutiyet’in ilân›yla (1876)
birlikte yürürlü¤e giren Kanun-› Esa-
si’de, devletin resmî dilinin Türkçe ol-
du¤unun belirtilmesi, yeni e¤ilimi belir-
ginlefltirdi. Günlük gazete ve dergilerde
“Türk” sözcü¤ü, Osmanl› Devleti’nin
kurucular› için daha s›k kullan›l›r oldu.
1900’den sonra Balkanlar ve Makedon-
ya’n›n çat›flma bölgesine dönüflmesi,
Türk milliyetçili¤ini derinden etkiledi.
II.Meflrutiyet’in ilân›ndan (1908) sonra
Osmanl› ayd›nlar› aras›nda Türkçülük
ak›m› çok say›da taraftar buldu; “da¤›l-
makta olan Osmanl› Devleti’ni ancak
Türkçülük kurtarabilir” düflüncesi cesa-
retle savunulmaya baflland›. Bu dönem-
de iktidar› ele geçiren ‹ttihat ve Terakki
F›rkas›, Türkçülük düflüncesini daha bi-
linçli bir flekilde ele ald›. ‹ttihat ve Te-
rakki’nin düflünce ve bilim kadrosunu
yöneten Ziya Gökalp, Türkçülü¤ü, fliir
ve edebiyatta duygusal yönden kullan›p,
büyük bir coflku yaratt›¤› gibi, bilimsel
olarak da ele al›p iflledi. Ayr›ca, “Genç
Kalemler Mecmuas›”nda Türk dilinin
sadeleflmesi ve yabanc› sözcüklerden
ar›nmas› konusunu savundu. Bilimsel
görüfllerini “Türkçülü¤ün Esaslar›”,
Türk destanlar›n› ve fliirlerini “Yeni Ha-
yat” ve “K›z›l Elma Dergisi”nde yay›m-
lad›. Bu konuda yap›lan çal›flmalar›n
amac›, Türk tarihini, edebiyat›n›, co¤-
rafyas›n› ve uygarl›¤›n› araflt›r›p dünya-
ya duyurmakt›. Ziya Gökalp, Âkil Muh-
tar (Özden), Yusuf Akçura, Mehmet
Emin (Yurdakul), Meflrutiyet dönemi
Türkçülük düflüncesinin bafll›ca temsil-
cileri oldu. H›zla örgütlenip s›ras›yla
Türk Derne¤i, Türk Yurdu Cemiyeti ve
Türk Oca¤›’n› kurdular. Yay›n organla-
r› Türk Yurdu’yla h›zl› bir propaganda-
ya girifltiler. Daha sonra Enver Pafla’n›n
Türkleri bir çat› at›nda toplamay› amaç-
layan Turanc›l›¤› yaflama geçirmek
amac›yla do¤uda giriflti¤i askerî harekâ-
t›n baflar›s›zl›¤a u¤ramas› ve Osmanl›
Devleti’nin I.Dünya Savafl›’ndan yenik
ç›kmas›, ak›m›n zay›flamas›na neden ol-
du ve Cumhuriyet’in ilân› sonras› etkin-
li¤ini yitirdi.
Türkgeldi, Ali Fuat
1867 ‹stanbul
1935 ‹stanbul
Kurtulufl Savafl› s›ras›nda Damat Ferit
Pafla’n›n icraat›na karfl› ç›kt›¤›ndan sa-
raydan uzaklaflt›r›lan Osmanl› devlet
adam›. Bab›âli Tercüme Odas› Müdürü
Cemal Bey’in o¤ludur. So¤ukçeflme
Askerî Rüfltiyesi ve Hukuk Mektebi’ni
bitirdi (1895). 1901’de Dahiliye Mektu-
bi Kalemi’ne girdi; Sadaret Mektupçu-
lu¤u (1908) yapt› ve Dahiliye müsteflar›
(1909) oldu. Sultan Reflad döneminde
Mabeyn Baflkâtipli¤ine getirildi (1912).
Damat Ferit Pafla’n›n ikinci sadrazaml›-
¤› s›ras›nda Kuvâ-yi Milliye’yi asi ilân
eden hatt›hümayuna karfl› ç›kt›¤›ndan
sadrazamla aras› aç›ld›; fiûra-y› Devlet,
Maliye ve Naf›a Dairesi baflkanl›¤›na
atanarak saraydan uzaklaflt›r›ld› (1920).
K›sa bir süre sonra Sadaret Müsteflarl›-
¤›na atand› ve ‹stanbul Hükûmeti’nin
ortadan kald›r›lmas›na dek bu görevde
kald› (1922). Son yüzy›l Osmanl› tarihi
ve siyasî olaylar›yla ilgili an›lar›n› gaze-
te ve dergilerde yay›mlad›. An›lar›n›
“Görüp ‹flittiklerim” (1951) adl› kitapta
toplad›. “Mesail-i Mühimme-i Siyasiye”
(Önemli Siyasal Sorunlar) adl› üç ciltlik
eseri ise Prof.Dr.Bekir S›tk› Baykal tara-
f›ndan aç›klay›c› notlarla yay›mland›
(1960-1966).
Türkiyat Araflt›rma Merkezi
bk.
Türkiyat Enstitüsü
Türkiyat Enstitüsü
Mustafa Kemal Atatürk’ün iste¤i üzeri-
ne, Türklerin tarih içinde gösterdi¤i her
türlü faaliyeti araflt›rmak, incelemek, de-
¤erlendirmek ve yaymak üzere 12 Ka-
s›m 1924 tarih ve 1111 say›l› Bakanlar
Kurulu kararnamesiyle kurulan araflt›r-
ma merkezi. ‹stanbul Üniversitesi Ede-
biyat Fakültesi’ne ba¤l› olarak 1924’te
kurulan enstitünün müdürlü¤üne ayn›
y›l Mehmed Fuad Köprülü getirildi. Ku-
rulufl y›llar›nda enstitü bünyesinde bir
ihtisas kütüphanesi kurulmas› fikri üze-
rine, Türkolog Katanov’un 7000 cilt tu-
tan kitaplar› 3000 alt›na sat›n al›nd›; da-
ha sonra kitap say›s› artt› ve günümüzde
50.000’in çok üzerine ç›kt›. Türkiyat
Mecmuas›’n› yay›mlayan, ulusal ve
uluslararas› Türkoloji kongreleri düzen-
leyen kurum, 1948’e dek ‹stanbul Üni-
versitesi girifl kap›s›n›n sa¤ taraf›ndaki
binada çal›flmalar›n› sürdürdü. Bu tarih-
te Edebiyat Fakültesi yan›ndaki Seyyid
Hasan Pafla Medresesi’ne tafl›nd›.
1982’de ç›kan YÖK Kanunu ile ad›
Türkiyat Araflt›rma Merkezi ve 1990’da
da, Türkiyat Araflt›rma Enstitüsü ad›yla
‹stanbul Üniversitesi rektörlü¤üne ba¤-
land›. Günümüzde ‹stanbul Belediye
Saray› karfl›s›nda bulunan, ‹stanbul Üni-
versitesi Rektörlü¤ünce tahsis edilen bi-
nada faaliyet göstermektedir.
Türkiyat Mecmuas›
‹stanbul Üniversitesi Edebiyat Fakülte-
si’ne ba¤l› Türkiyat Enstitüsü taraf›ndan
1925’ten bu yana ‹stanbul’da yay›mla-
nan dergi. Mehmed Fuad Köprülü yöne-
timinde önceleri aral›kl› ve düzensiz
olarak yay›mlanan dergide, Türk dili ve
edebiyat› üzerine araflt›rma ve inceleme-
ler yan› s›ra Türkoloji çal›flmalar›na ilifl-
kin haberlere yer verilmektedir.
Türkiye Bibliyografyas›
Atatürk döneminde Türkiye’de bas›lan
kitap ve süreli yay›nlar› tan›tmak ama-
c›yla ç›kar›lan süreli yay›n. 21 Haziran
1934 tarih ve 2527 say›l› “Basma Yaz›
ve Resimleri Derleme Yasas›”na göre
düzenlendi. 1955’e kadar ‹stanbul’da ya-
y›mlan›rken 1955 tarih ve 5658 say›l› ek
yasayla Ankara’daki Millî Kütüphane
bünyesinde yer alan Bibliyografya Ensti-
tüsü, 1979’da da Millî Kütüphane Mü-
dürlü¤ü taraf›ndan ç›kar›ld›. Farkl› dö-
nemlerde ayl›k, üç ayl›k, alt› ayl›k ve y›l-
l›k olarak fasiküller hâlinde yay›mland›.
Türkiye Bibliyografyas›
Ali Fuat Türkgeldi
Türkiyat Enstitüsünce yay›mlanan Türkiyat
Mecmuas›’n›n kapa¤›.
