839
bu geliflme, ülke ulafl›m› için yine de ye-
tersiz kald›. 1983’te ç›kar›lan 2929 say›-
l› yasayla kamu iktisadî kurulufluna dö-
nüfltürülen TCDD ‹flletmesi, Türkiye’de
demiryoluyla ilgili tüm konularda yetki-
li tek kurumdur. ‹flletme, kendine ba¤l›
olarak istasyon, liman, r›ht›m ve silolar›,
lokanta, otel vb. tesisleri kurup yönetir.
Sermayesinin tamam› Hazine’ye ait
olan bu kamu iktisadî kurulufluna ba¤l›
müesseseler, Adapazar› Vagon Sanayii
Müessesesi, Eskiflehir Lokomotif ve
Motor Sanayii Müessesesi, Sivas De-
miryolu Makineleri Sanayi Müessesesi,
Limanlar ‹flletmesi Müessesesi’dir.
Türkiye Cumhuriyeti Ziraat
Bankas›
1924’te ç›kar›lan bir yasayla anonim flir-
kete dönüfltürülen, Türkiye’nin önde ge-
len, kamusal sermayeli ticaret bankas›.
1863’te, Tuna Valisi Mithat Pafla tara-
f›ndan köylüye tar›msal kredi sa¤lamak
amac›yla Memleket Sand›¤› ad›yla ku-
ruldu. 1883’te Menafi Sand›klar› ad›n›
alan kurum, 15 A¤ustos 1888’de Ziraat
Bankas›’na dönüfltürüldü. fiube say›s›
1923’te, h›zla artarak 316’ya ulaflt›.
1924’te devlet kurumu olmaktan ç›kar›-
l›p 30 milyon sermayeli bir anonim flir-
ket oldu. 1926’da bafl›na “Türkiye Cum-
huriyeti” sözcükleri eklenerek bugünkü
ad›n› ald› ve 1938’de iktisadî devlet te-
flekkülü oldu. 1981’de, dünyan›n önde
gelen 500 bankas› içinde sekizinci du-
rumdayd›. Temmuz 2001’de kapat›lan
Türkiye Emlâk Bankas›’n› devrald›.
Türkiye Demir ve Çelik
‹flletmeleri (TDÇ‹)
Demir ve çelik sanayiinde kuruculuk ve
iflletmecilik ile her türlü yurt içi ve d›fl›
yat›r›m ve ihracat yapmakla görevli bir
iktisadî devlet teflekkülü. 1933’te Sü-
merbank’›n Karabük bürosu olarak ku-
ruldu. 1938’de ayn› kurulufla ba¤l› bir
müessese olarak örgütlendi. 1955’te ik-
tisadî devlet teflekkülüne dönüfltürüldü.
Kurumun bafll›ca amac›, her tür ham de-
mir-çelik ve alafl›mlar›n›, döküm, döv-
me ve pres ürünlerini, pik, çelik boru ve
ek parçalar›n›, kok ve yan ürünlerini
üretmek; bunlar için gerekli maden cev-
herlerini ve yard›mc› maddeleri aramak,
üretmek ya da ürettirmek; iflletmelerin
art›klar›n› de¤erlendirmek için gerekli
tesisleri kurup iflletmek, yap›m ve üre-
tim için gerekli her tür malzeme ve ara-
c› yurt içinden ya da d›fl›ndan sa¤lamak;
ürünlerin yurt içinde ve d›fl›nda pazarla-
mas›n› yapmak, sat›fl deposu, bayi, tem-
silcilik ve büro açmak; yerli ve yabanc›
firmalarla lisans, teknik beceri vb. anlafl-
malar yapmakt›r. Kurumun bafll›ca mü-
esseseleri, Karabük Demir ve Çelik
Fabrikalar›, ‹skenderun Demir ve Çelik
Fabrikalar›, Divri¤i Madenleri Müesse-
sesi, Hekimhan Madenleri Müessesesi,
Attepe Madenleri Müessesesi olup ku-
rumun tek ba¤l› ortakl›¤›, Gerede Çelik
Konstrüksiyon Teçhizat Fabrikalar› Sa-
nayi ve Ticaret Afi’dir (GERKON-
SAN). Bu kurulufllardan Karabük De-
mir Çelik Fabrikalar› 1995’te özelleflti-
rildi ve birço¤u özellefltirme kapsam›na
al›nd›.
Türkiye Ekonomi Kurumu
30 Ocak 1930’da Atatürk, dönemin
meclis baflkan› ve baz› milletvekillerin-
ce “Millî ‹ktisat ve Tasarruf Cemiyeti”
ad›yla kurulan örgüt. 1939’da “Ulusal
Ekonomi ve Araflt›rma Kurumu”,
1949’da “Millî Ekonomi ve Araflt›rma
Kurumu”, 1955’te ise “Türkiye Ekono-
mi Kurumu” ad›n› ald›. bk.
Millî ‹ktisat
ve Tasarruf Cemiyeti
Türkiye Halk ‹fltirakiyûn F›rkas›
(TH‹F)
Kurtulufl Savafl› s›ras›nda 7 Aral›k
1920’de kurulan, Türkiye Komünist F›r-
kas› ve Yeflilordu’nun devam› niteli¤in-
deki siyasî parti. Partinin kurucular›, To-
kat Mebusu Nâz›m, Bursa Mebusu fieyh
Servet, Afyonkarahisar Mebusu Meh-
met fiükrü, Baytar Binbafl› Salih Hac›o¤-
lu ve Ziynetullah Nuflirevan’d›r. Kurulufl
amac›, köylü ve iflçinin, Anadolu emek-
çilerinin hukukunu savunmak olarak
aç›kland›. ‹lk etkinlik olarak Emek adl›
bir gazete yay›mlay›p Ankara’da konfe-
ranslar düzenleyen TH‹F, özellikle An-
kara’daki ‹malat-› Harbiye iflçilerinin
önemli bir bölümünü üye kaydetti. Parti-
nin kuruluflundan hemen sonra bafllayan
Çerkez Ethem ayaklanmas› s›ras›nda
TH‹F yöneticileri, 1 fiubat 1921’de par-
tiyi tatil ettiklerini aç›klamalar›na karfl›n
yarg›land›lar. Daha ocak ay›nda kimi
parti üyeleri tutukland›; bunu, TBMM
gizli oturumunda Nâz›m Bey, fieyh Ser-
vet ve Mehmet fiükrü Bey’in dokunul-
mazl›klar›n›n kald›r›lmas› izledi. Ankara
‹stiklâl Mahkemesi’nde yap›lan yarg›la-
ma sonucu, 9 May›s 1921’de TH‹F’nin
Meclis d›fl›ndaki yöneticileriyle birlikte
20 Eylül 1937’de ‹stanbul’da Türk Tarih Ku-
rumunca aç›lan sergide yer alan Ziraat Ban-
kas› panosu.
1929’da yap›m› tamamlan›p hizmete aç›lan Ankara’daki Ziraat Bankas› Genel Müdürlü¤ü binas›.
Türkiye Halk ‹fltirakiyûn F›rkas› Beyannamesi
Türkiye Halk ‹fltirakiyûn F›rkas› (TH‹F)
