834
Türkiye Büyük Millet Meclisi (Birinci)
TÜRK‹YE BÜYÜK M‹LLET MECL‹S‹ (B‹R‹NC‹)
Meclis’in Üye Say›s› ve ‹lk Toplant›da
Haz›r Bulunan Mebuslar
«Birinci Meclis, iki ayr› seçimle gelen mebuslardan oluflu-
yordu. 1920 y›l› içinde bu meclis için yeni seçimler yap›lm›flt›,
ama ‹stanbul’daki son Osmanl› Meclis-i Mebusan›’n›n üyeleri
de Ankara’daki meclise do¤rudan kabul edilmifllerdi. Toplam
olarak 437 mebusa TBMM taraf›ndan birer sicil numaras› veril-
mifltir. Bu say›n›n içine, seçildi¤i halde hiçbir toplant›ya kat›l-
madan mebusluktan istifa edenler ve 1922 y›l›na kadar uzanan
ara seçimler sonucunda seçilenler de dahildir. 437 mebusun
349’u 1920 seçimleri ve daha sonraki y›llarda yap›lan ara se-
çimler sonucu seçilmifltir. 88’i ise Meclis-i Mebusan üyesi
olup, yeni bir seçime girmeden do¤rudan TBMM’ye kabul edi-
lenlerdir. Meclis’in son toplant›s›n› yapt›¤› 16 Nisan 1923 günü,
mebusluk s›fat› sürmekte olanlar›n say›s› 337’dir.
23 Nisan 1920 tarihli ilk toplant›da yoklama yap›lmam›fl
oldu¤u için TBMM’nin kaç mebusla aç›ld›¤› sorusu tutanaklara
bak›larak cevapland›r›labilecek bir soru de¤ildir. ‹lk toplant›ya
kat›lan mebus say›s› konusunda farkl› kaynaklarda de¤iflik sa-
y›lardan söz edilmektedir.
(………)
‹lk gün yoklama yap›lmam›fl olmakla birlikte, 1923’te eski
Türkçe harflerle yay›mlanan Türkiye Büyük Millet Meclisi, Bir
Tarihçe ve Aza-y› Kiram›n Tasvirlerini Muhtevi Albüm’de me-
buslar›n meclise kat›ld›klar› tarihlere yer verilmifltir. Ama bu
albümde sadece yay›n tarihinde mebusluk s›fat› sürmekte
olanlara yer verilmifltir (338 kifli). Albümde verilen baz› tarih-
ler yanl›flt›r. Ayr›ca albümde yer verilmeyen mebuslar›n baz›-
lar› ilk toplant›ya kat›lmam›flt›r. Böyle olunca, bu albüm de,
kendi bafl›na, ilk günkü toplant›da Meclis’te kaç kiflinin oldu¤u
sorusunu cevapland›rmam›z› sa¤lam›yor. Benim bu albümdeki
bilgileri tutanaklarla karfl›laflt›rarak varm›fl oldu¤um sonuca
göre, ilk toplant›da en az 127 mebus vard›.
Meclis’teki Görüflmeler ve Tutanaklar›n Tutulmas›
(………)
Bugün elimizde 29’u aç›k toplant›lara, 4’ü de gizli toplan-
t›lara ait olmak üzere Birinci Meclis’e ait toplam 33 ciltlik bir
tutanak demeti var. Oldukça da iyi tutulmufl tutanaklar bunlar.
Ses veya görüntü alma cihazlar›n›n olmad›¤› 1920’nin teknolo-
jik koflullar› gözönüne al›nd›¤›nda hemen akla flu soru geliyor:
“Bu kadar yo¤un tart›flmalara sahne olan bu meclisin tutanak-
lar› nas›l tutulabilmiflti? Bu sorunun cevab›n› Birinci Meclis’te
tutanaklar› temize çekme göreviyle memur olarak çal›flan o
y›llar›n lise ö¤rencisi H›fz› Veldet Velidedeo¤lu çok güzel bir
biçimde aktarmaktad›r. Sözü kendisine b›rakal›m:
“Mecliste genel kurul görüflmeleri bafllamadan önce, tu-
tanak kâtibi arkadafllar›m›z, milletvekillerinin konuflma kürsü-
sü önünde bulunan yerlerinde -s›rtlar› kürsüye, yüzleri salona
dönük olarak- otururlar, grup flefi arkalar›nda ayakta bekler-
di. Görüflmeler bafllay›nca tutanaklar flöyle tutulurdu. Konufl-
mac›lar›n söylediklerini tek kifli zapt edemeyece¤i için, on befl
kiflilik tutanak katipleri kurulu, birer flefin yönetiminde, be-
flerden üç gruba ayr›lm›flt›. Bu befl katipten biri yedekti. Dört
kiflilik grup oturur, konuflmac› söze bafllay›nca tutanak flefi
elindeki kalemle en sa¤daki katibin omzuna dokunur (O zaman
yaz› sa¤dan sola do¤ruydu), konuflmac›n›n sözlerinden o kâti-
bin belle¤inde tutabilece¤i kadar bir zaman geçince onun so-
lundakinin omzuna, daha sonra ötekine dokunur, en soldakin-
den sonra yeniden en sa¤dakinin arkas›na gelir ve görüflmeler
süresince bu ifl böyle yinelenirdi. Omzuna dokunulan katip,
konuflmac›n›n sözlerini -cümle bafl› veya cümle sonu oldu¤una
bakmaks›z›n- hemen duydu¤u yerden yazmaya bafllar, kendi-
sine yeniden s›ra gelip omzuna vuruluncaya de¤in, belle¤inde
tutabildi¤i sözleri önündeki k⤛da döker, yeniden omzuna vu-
rulunca, yazmakta oldu¤u sat›r› hemen oldu¤u yerde kesip alt
sat›ra geçerek konuflmac›n›n o anda konufltu¤u yerden yaz-
maya bafllard›.
Kalem odas›na (yani büroya) gidilip k⤛tlar yan yana
kondu¤u zaman her sat›rda yaz›lanlar birbiri hizas›na getirile-
rek konuflmac›n›n sözlerinin tümü meydana ç›kar›l›p ayr› bir
k⤛da temize çekilirdi. Buna “zapt›n tevhidi” (tutana¤›n bir-
lefltirilmesi) denilirdi. Zab›t gruplar› her onbefl veya yirmi da-
kikada bir nöbet de¤ifltirerek, büroya dönüp “tevhid”i yapar-
lar, süre dolunca yeniden salona gelerek nöbet de¤ifltirirlerdi.
Meclis görüflmelerinin gece yar›lar›na de¤in sürdü¤ü günler
“tevhid” ifli de, kimi zaman, sabahlara kadar sürerdi.”
Baflar›l› bir flefin yönetiminde orkestra gibi çal›flan bir
ekip. Bugünün iflinin yar›na b›rak›lmamas› ve tutanaklar›n gü-
nü gününe “tevhid” edilmesi sayesinde tutanaklar bugüne
ulaflabildi. Gizli toplant›lar›n tutanaklar›n› ise mebuslar tutar-
lard›. Acaba onlar da m› ayn› yöntemle çal›fl›yorlard›? Bilemi-
yoruz…»
(………)
Kaynak : Ahmet Demirel, “80. Y›ldönümünde Birinci Meclis”, Tarih ve Top-
lum, Say› 76, Nisan 2000, s.4.
Birinci Türkiye Büyük Millet Meclisi çal›flmalar›ndan bir görünüm.
I.Dönem TBMM
mühürlerinden biri.
