iye Cumhuriyet Amele ve
i F›rkas›
rk döneminde Edirne’de Mimar
m Bey taraf›ndan kurulan sosyalist
(29 A¤ustos 1930). ‹flçi ve çiftçile-
r› bir s›n›f olarak ele al›p, çal›flmala-
u s›n›f›n yarar› do¤rultusunda sür-
eyi amaçlayan partinin nizamna-
nde, komünizme ve bolflevizme
oldu¤u belirtilmesine ra¤men; hü-
etçe, komünist e¤ilimli oldu¤u ge-
siyle faaliyetine izin verilmedi.
iye Cumhuriyet Merkez
kas›
paras›n›n de¤erini korumak, s›naî
arî etkinliklerin finansman›n› sa¤la-
amac›yla kurulan, dolafl›mdaki pa-
asan tek emisyon bankas›. 11 Hazi-
930 tarih ve 1715 say›l› yasayla ku-
; 3 Ekim 1931’de çal›flmaya baflla-
güne dek dolafl›mdaki (tedavülde-
ürk paras›, yaln›zca Osmanl› Devle-
en kalan yaklafl›k 158 milyon liray-
smanl› Devleti’nde banknot ç›kar›-
863’te verilen bir imtiyaznameyle
s›z ve ‹ngiliz sermayesiyle kurulan
anl› Bankas›’n›n elindeydi. Banka,
ulufl Savafl› döneminde ödeme güç-
içindeki TBMM Hükûmeti’ne para
ma konusunda yard›mc› olmam›fl,
en dönemde ulusal bir merkez ban-
›n bulunmamas›, belirli bir maliye
etinin izlenmesini zorlaflt›rm›flt›.
bafllar›nda hükûmetçe haz›rlanan,
ez Bankas›’n›n kurulufl ilkelerine
n ayr›nt›l› bir tasar›, yerli ve yaban-
manlar›n görüfl ve önerileri de al›na-
asalaflt›r›ld›. 15 milyon sermayeli
bir anonim ortakl›k biçiminde kurulan
bankan›n hisse senetlerinin sat›fl›nda bir
bankalar konsorsiyumundan yararlan›l-
d›. 1715 say›l› yasayla banknot ç›karma
yetkisi Merkez Bankas›’na verilmekle
birlikte Osmanl› Bankas› 1947’ye dek
ayr›cal›¤›n› korudu; ancak bu süreçte,
yeni banknot ç›karmad›. Merkez Banka-
s› kurulduktan sonra eski paralar dola-
fl›mdan kald›r›larak Merkez Bankas›
banknotlar› kullan›lmaya baflland›.
1950’ye dek emisyon (para ç›karma) ta-
van› 1 milyar olarak kald› ve bu s›n›r
afl›lmad›. 1950-1958 döneminde emis-
yon dört milyara yükseltildi; Banka’n›n
devlete açt›¤› krediler önemli boyutlara
ulaflt›; bu arada bütçe aç›klar›, Merkez
Bankas›’ndan çekilen paralarla karfl›lan-
d›. Planl› Dönem’de Merkez Banka-
s›’n›n esnek bir para siyaseti uygulaya-
bilmesi için yeniden düzenlenmesi ön-
görüldü. 14 Ocak 1970’te ç›kar›lan 1211
say›l› yasayla bankan›n yetkileri günün
koflullar›na göre yeniden düzenlenerek
geniflletildi. 24 Ocak 1980 kararlar›na
de¤in enflasyonist para ve kredi politika-
lar› izleyen, 1984’ten sonra kredi hacmi
hem nominal, hem de reel olarak daralt›-
lan banka, 1983’teki kredi hacmine, reel
olarak ancak 1987’de yeniden ulaflabildi.
Bankan›n para ve kredi politikas› 4 fiu-
bat 1988’deki ekonomik kararlardan ve
özellikle A¤ustos 1989’dan sonra, d›fla
aç›lma ve bununla uyumlu konvertibl bir
Türk Liras› oluflturmak amac›yla daha
kararl› biçimde yürütüldü. 1999 ve
2001’de hem banknot ç›karma yetkisi,
hem de fiyat istikrar›n› sa¤lamak ama-
c›yla para politikalar›n› uygulama yetki-
si geniflletildi. Türkiye Cumhuriyet Mer-
kez Bankas›’n›n temel görevleri, aç›k pi-
yasa ifllemleri yapmak, hükûmetle birlik-
te Türk Liras›’n›n iç ve d›fl de¤erini ko-
rumak için gerekli tedbirleri al›p kur reji-
mini belirlemek, zorunlu karfl›l›klar ve
genel disponibilite ile ilgili usul ve esas-
lar› tespit etmek, reeskont ve avans ifl-
lemleri yan› s›ra alt›n ve döviz rezervle-
rini yönetmek, ödeme ve menkul k›ymet
transferi ve mutabakat sistemleri kurmak
ve bunlar›n kesintisiz ifllemelerini sa¤la-
mak, finansal sistemde istikrar› sa¤lay›-
c›, para ve döviz piyasalar› ile ilgili dü-
zenleyici tedbirleri almak ve malî piya-
salar› izlemektir. Türkiye’de banknot ih-
rac› imtiyaz› tek elden Türkiye Cumhu-
riyet Merkez Bankas›’na aittir. Yönetim
merkezi Ankara’dad›r. Ankara Merkez
fiubesi ve Banknot Matbaas› yan› s›ra
yurt içinde 21 flubesi vard›r.
Türkiye Cumhuriyeti Armas›
1926’da Maarif Vekâletince düzenlenen
yar›flmada Türkiye Cumhuriyeti’ni tem-
sil için seçilen arma. Birçok sanatç›n›n
kat›ld›¤› yar›flmada ressam Nam›k ‹s-
mail’in eseri birinci seçildi. K›rm›z› ze-
min üzerine oturtulmufl kalkan içinde,
Türk bayra¤›n› temsil eden ay-y›ld›z,
bu¤day bafla¤› ve bir kurt resmi bulun-
maktayd›. Ancak, birinci gelen bu eserin
Türkiye Cumhuriyeti’ni sembolize ede-
cek bir arma olarak kullan›lmas› uygula-
mas›na geçilmedi.
Türkiye Cumhuriyeti Devlet
Demiryollar› ‹flletmesi (TCDD)
Cumhuriyet’in ilk y›llar›, Türkiye’de
demiryollar› ile ilgili iflleri yürüten dev-
let kuruluflu. 24 May›s 1924 tarih ve 506
say›l› yasayla Devlet Demiryollar› Mü-
düriyet-i Umumiyesi ad›yla kuruldu. 31
May›s 1927’de gelifltirilerek Devlet De-
miryollar› ve Limanlar› ‹darî Umumiye-
si ad›n› ald› ve yabanc›lar›n demiryolla-
r›ndaki tüm haklar› devlete devredildi.
Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryol-
lar› ad›yla yeniden örgütlenmesi, 29
Temmuz 1953 tarih ve 6186 say›l› ka-
nunla gerçekleflti. Cumhuriyet’in kuru-
lufl y›llar›nda 2352 km olan hat uzunlu-
¤u, 1950’de 8132 km’ye ulaflt›. Ancak
e Cumhuriyet Amele ve Çiftçi F›rkas›
1930’da tedavüle ç›kar›lan 2,5 liral›k banknotun arka yüzünde yer alan Merkez Bankas› binas›.
Atatürk döneminde yeniden yapt›r›lan demiryolu köprülerinden biri.
1926’da devleti temsil için seçilen
Bozkurtlu Türkiye Cumhuriyeti Armas›.
z Bankas› Müzesi’nde sergilenen ka-
an biri.
