Tokat Mebusu Nâz›m Bey a¤›r hapis ce-
zas›na çarpt›r›ld›; tutuklanan di¤er me-
buslar, mahkemedeki tutumlar› nedeniy-
le serbest b›rak›ld›. Ayn› ay içinde Türki-
ye’ye dönmekte olan gizli Türkiye Ko-
münist F›rkas› Baflkan› Mustafa Suphi
ve 14 arkadafl› Trabzon aç›klar›nda öldü-
rüldü. Sakarya Savafl›’ndan hemen sonra
TBMM’nin ç›kard›¤› bir af yasas›yla öz-
gürlüklerine kavuflan TH‹F yöneticileri,
18 Mart 1922’de Yeni Hayat dergisini
ç›kartarak, partiyi canland›rmaya çal›flt›-
lar. 15 A¤ustos 1922’de ilk kongresini
toplama karar› ald›. Bu kongreye hükü-
metçe önce izin verildiyse de, son anda
yabanc› delegelerin kat›lmalar› yasaya
ayk›r› bulunarak verilen izin kald›r›ld›.
Bunun üzerine TH‹F 1. Kongresi yar›
gizli olarak Ankara’da topland›. Par-
ti’nin Birinci Sekreterli¤ine Salih Hac›-
o¤lu getirildi; Kongre’den k›sa süre son-
ra (Ekim-Kas›m 1922), Rauf Bey Hükû-
meti TH‹F’yi yeniden kapatt›rarak, yö-
neticileri hakk›nda dava açt›rd›. 9 A¤us-
tos 1923’te Ankara Ceza Mahkeme-
si’nde sonuçlanan davada Salih Hac›o¤-
lu ve parti yöneticilerinden 35’i a¤›r ce-
zalara çarpt›r›ld›.
Türkiye ‹dman Cemiyetleri
‹ttifak›
Kurtulufl Savafl› s›ras›nda spor faaliyet-
leriyle ilgili olarak 31 Temmuz 1922’de
Ali Sami Yen baflkanl›¤›nda kurulan ce-
miyet. Burhan Felek ve Nasuhi Baydar
gibi tan›nm›fl adlar›n görev ald›¤› ve
1923’ten itibaren çeflitli spor dallar›na
iliflkin federasyonlar kuran ittifak›n ad›,
1936’da Türk Spor Kurumu oldu. 27
Haziran 1938’de Baflbakanl›¤a ba¤lan-
d›ktan sonra Beden Terbiyesi Genel Di-
rektörlü¤ü ad›n› ald›. Ayn› y›l ittifak
bünyesindeki kulüp say›s›, 14’ten
442’ye ulaflt›.
Türkiye ‹ktisat Kongresi
bk.
‹zmir ‹ktisat Kongresi
Türkiye ‹fl Bankas›
26 A¤ustos 1924’te Mustafa Kemal’in
önerisiyle Celâl Bayar öncülü¤ünde ku-
rulan ilk özel millî ticaret bankas›. Sa-
vafltan sonra ekonominin canland›r›lma-
s› ve üreticinin kredi ihtiyac›n›n karfl›-
lanmas› amac›yla millî bir banka kurul-
mas› iste¤i do¤rultusunda kuruldu. 2,5
milyon lira olan kurulufl sermayesi, Hint
Müslümanlar›n›n Kurtulufl Savafl› s›ra-
s›nda gönderdikleri yard›mdan arta ka-
lan para ve Mustafa Kemal Pafla’n›n Os-
manl› Bankas›’n›n Ankara flubesindeki
hesab›nda bulunan 250.000 liran›n bu
ifle tahsisi ile temin edildi. ‹lk kurulufl
y›llar›nda iktisadî flartlara uygun olarak
daha çok kalk›nma ve yat›r›m bankac›l›-
840
Türkiye ‹dman Cemiyetleri ‹ttifak›
Türkiye Halk ‹fltirakiyûn F›rkas›nca ç›kar›-
lan “Yeni Hayat” dergisinin kapa¤›.
(...) Efendiler, 4 Eylül 1920 tarihinde, Tokat Milletvekili bulunan Nâz›m
Bey, 89 oya karfl› 98 oyla, Meclis’çe ‹çiflleri Bakanl›¤›’na seçildi.
Nâz›m Bey, dakika kaybetmeksizin büyük bir aceleyle Bakanl›k
makam›na gidip daha sonra Bakanlar Kurulu Baflkan› da olmam
dolay›s›yla beni ziyarete geldi.
Ben, Nâz›m Bey’i kabul etmedim. Yüce Meclis’in güvenini kazanarak
seçilmifl olan bir bakan› kabul etmemekle yapt›¤›m muamelenin
mahiyet ve nezaketini elbette takdir ediyordum. Fakat memleketin
büyük yarar›, beni bu yolda harekete mecbur tutuyordu. Elbette, bu
hareketimin sebebini aç›klay›p ispat edece¤imden ve aç›klayaca¤›m
noktan›n yüce Meclis’çe de önemli görülece¤inden emindim.
Efendiler, Meclis üyeleri aras›ndan, ayk›r› birtak›m prensiplere
e¤ilim gösterenler ortaya ç›kmaya bafllam›flt›. Bunlardan biri olmak
üzere Nâz›m Bey ve arkadafllar›, en çok dikkatimi çekmiflti. Nâz›m
Bey’in, kendisinden daha Sivas Kongresi s›ralar›nda ald›¤›m saf-
satalarla dolu baz› mektuplar›ndan, ne zihniyet ve karakterde bir
kimse olabilece¤ini anlam›flt›m. Nâz›m Bey, milletvekili olarak An-
kara’ya geldikten sonra, her gün yeni yeni siyasî faaliyetler gös-
teriyordu. Oluflmaya bafllayan her siyasî grupla temas f›rsat›n› kaç›r-
m›yordu.
Nâz›m Bey, bizzat veya dolayl› olarak yabanc› çevrelerden baz›lar›
ile temas yolunu bulmufl; onlardan teflvik görmüfl ve yard›m imkân-
lar› da sa¤lam›flt›.
Bu zat›n Halk ‹fltirakîyûn F›rkas› diye gayri ciddî ve s›rf kendisine
ç›kar sa¤lamak üzere bir parti kurma teflebbüsüne geçerek, milliyet-
çili¤e ayk›r› faaliyet sevdas›nda bulundu¤unu mutlaka duymufl-
sunuzdur.
Bu zat›n yabanc› çevrelere casusluk etti¤ine de asla flüphe etmiyor-
dum. Nitekim, daha sonra ‹stiklâl Mahkemesi birçok gerçe¤i ortaya
koymufltu.
‹flte Efendiler, bu Nâz›m Bey, kendisinin ve arkadafllar›n›n, yapt›¤›
sürekli propaganda sayesinde ve bize muhalefete haz›rlananlar›n
milletin yüksek yararlar›n› unutarak yapt›klar› yard›mlarla ‹çiflleri
Bakanl›¤›’na geçirilmiflti. Böylece Nâz›m Bey, Hükûmet’in bütün iç
idare makinesinin bafl›nda, memleket ve millete de¤il, fakat, paral›
ufla¤› oldu¤u kimselerin isteklerinin gerçekleflmesine en büyük hiz-
meti yapabilecek duruma gelebilmiflti.
Elbette Efendiler, buna asla raz› olamazd›m. Onun için ‹çiflleri Bakan›
Nâz›m Bey’i kabul etmedim ve istifaya mecbur ettim. Lüzum görül-
dü¤ü zaman da, Meclis’teki gizli oturumda, hakk›ndaki bilgi ve görüfl-
lerimi aç›kça söyledim.
Nutuk : s.341.
‹fl Bankas›’n›n Ankara Ulus Meydan›’ndaki Genel Müdürlük binas›.
TÜRK‹YE HALK ‹fiT‹RAK‹YÛN FIRKASI
ATATÜRK’ÜN
ANLATIMIYLA
NUTUK’TA
