837
Her meclis, üye tam say›s›n›n salt ço-
¤unlu¤uyla toplan›yor; anayasa, bir bafl-
ka hüküm koymam›flsa, toplant›ya kat›-
lanlar›n salt ço¤unlu¤u ile karar al›yor-
du. Yürütme organ›n› denetleme biçim-
leri olan soru, genel görüflme, meclis so-
ruflturmas› ve meclis araflt›rmas› için her
iki meclis de yetkiliyken, gensoru yetki-
si yaln›zca Millet Meclisi üyelerine ve-
rilmiflti. Bakanlar kurulu ya da bir ba-
kan, ancak üye tam say›s›n›n salt ço¤un-
lu¤uyla düflürülebiliyordu. Baflbakan ya
da bakanlar hakk›ndaki soruflturma
önergeleriyse TBMM’nin birleflik top-
lant›s›nda görüflülüp karara ba¤lan›yor-
du. Yüce Divan’a sevk konusundaki ka-
rar da her iki meclisin birleflik toplant›-
s›nda ele al›n›yordu. Cumhurbaflkan›
ise, TBMM taraf›ndan, kendi üyeleri
aras›ndan seçilirdi. 12 Eylül 1980 Hare-
kât›’ndan sonra 9 Kas›m 1982 Anayasa-
s›’na göre bafllang›çta TBMM, genel
oyla seçilen 400 milletvekilinden oluflu-
yordu; 1987’de yap›lan anayasa de¤iflik-
li¤iyle milletvekili say›s› 450’ye ç›kar›l-
d›. Otuz yafl›n› dolduran her Türk, mil-
letvekili seçilebilme hakk›n› kazand›.
Önceki anayasalar›n hükümlerinden
farkl› olarak, en az ilkokul mezunu ol-
mayanlar›n; taksirli suçlar hariç, toplam
bir y›l ya da daha fazla hapis ile a¤›r ha-
pis cezas›na hüküm giymifl olanlar›n;
zimmet, ihtilâs, irtikâp, rüflvet, h›rs›zl›k,
doland›r›c›l›k, sahtecilik, inanc› kötüye
kullanma, dolanl› iflâs gibi yüz k›zart›c›
suçlarla kaçakç›l›k, resmî ihale ve al›m-
sat›mlarda fesat kar›flt›rma, devlet s›rla-
r›n› a盤a vurma, ideolojik ya da anarflik
eylemlere kat›lma ve bu gibi eylemleri
tahrik ve teflvik suçlar›ndan biriyle hü-
küm giymifl olanlar›n, affa u¤ram›fl olsa-
lar bile milletvekili seçilememesi hük-
mü getirildi. Günümüzde genel seçimler
befl y›lda bir yap›l›r. Meclis bu sürenin
dolmas›ndan önce de seçimlerin yeni-
lenmesine karar verebilir. Öte yandan
cumhurbaflkan›, anayasada belirtilen ko-
flullar gerçekleflti¤inde seçimlerin yeni-
lenmesine karar verebilir. Savafl nede-
niyle seçimlerin yap›lmas› olanaks›zsa
TBMM, seçimlerin bir y›l geriye b›ra-
k›lmas›na karar verebilir. TBMM üyele-
ri, seçildikleri bölgeyi ya da kendilerini
seçenleri de¤il, tüm ulusu temsil eder.
Üyeler, meclis çal›flmalar›ndaki oy ve
sözlerinden, TBMM’de ileri sürdükleri
düflüncelerinden, o oturumdaki baflkan-
l›k divan›n›n önerisi üzerine genel ku-
rulca baflka bir karar al›nmad›kça, bun-
lar› TBMM d›fl›nda yinelemek ve a盤a
vurmaktan sorumlu tutulamazlar. Üye-
lerin yasama dokunulmazl›¤› vard›r.
Yasama dokunulmazl›¤›n›n kald›r›lmas›
ya da üyeli¤in düflürülmesine TBMM
taraf›ndan karar verilmesi hâlinde bu ka-
rarlar, Anayasa Mahkemesi’nin deneti-
mine ba¤l›d›r. TBMM, yasama görevle-
ri yan› s›ra bakanlar kurulu ve bakanlar›
denetleme, bakanlar kuruluna belli ko-
nularda kanun hükmünde kararname ç›-
karma yetkisi verme, para bas›lmas›na
ve savafl ilân›na karar verme, uluslarara-
s› antlaflmalar›n onaylanmas›n› uygun
bulma, anayasan›n öngördü¤ü k›s›tla-
malar d›fl›nda genel ve özel af ilân etme,
mahkemelerce verilip kesinleflen ölüm
cezalar›n›n yerine getirilmesine karar
verme görev ve yetkilerini tafl›r. Yasa
önerme yetkisi, bakanlar kurulu ile mil-
letvekillerine aittir. TBMM taraf›ndan
bakanlar kuruluna verilecek kanun hük-
münde kararname ç›karma yetkisi sonu-
cu ç›kan kararnameler yine TBMM’nin
onay›na sunulur. TBMM, her y›l›n eylül
ay› bafl›nda kendili¤inden toplan›r ve bir
yasama y›l›nda en çok üç ay tatil yapa-
bilir. TBMM baflkan›, TBMM üyeleri
aras›ndan TBMM genel kurulunca seçi-
lir. TBMM, anayasada aksine bir hü-
küm bulunmad›¤› sürece üye tam say›s›-
n›n en az üçte biriyle toplan›r ve toplan-
t›ya kat›lanlar›n salt ço¤unlu¤uyla karar
verir. Ama karar yeter say›s›, hiçbir fle-
kilde üye tam say›s›n›n dörtte birinin bir
fazlas›ndan az olamaz.
Türkiye Büyük Millet Meclisi
Müzesi
bk.
Ankara Kurtulufl Savafl› Müzesi
(I. TBMM Binas›)
Türkiye Büyük Millet Meclisi Müzesi
TBMM’nin Aç›l›fl›. Tablo: Refik Epikman
