de bafl›yd›. 29 Ekim 1923’teki anayasa
de¤iflikli¤iyle TBMM’nin bir seçim dö-
nemi için kendi üyeleri aras›ndan cum-
hurbaflkan›n› seçmesi öngörüldü; ayr›ca,
cumhurbaflkan›n›n,
gerekti¤inde
TBMM’ye baflkanl›k etmesi de karara
ba¤land›. Anayasan›n öngördü¤ü bu
yöntemde cumhurbaflkan› taraf›ndan
TBMM üyeleri aras›ndan seçilen baflba-
kan›n atamas› yap›l›yor; hükûmet ise,
cumhurbaflkan›n›n onay›ndan sonra
TBMM’nin güvenoyuna sunuluyordu.
20 Nisan 1924’te kabul edilen Teflkilât-
› Esasiye Kanunu (1924 Anayasas›),
TBMM’nin tart›flmas›z üstünlü¤ü ve
güçler birli¤i ilkelerini içeren 1921 Ana-
yasas›’na göre parlamenter sisteme daha
yak›nd›. Yeni anayasaya göre,
TBMM’ye, kendi ad›na yürütme yetki-
sini kullanan hükûmeti her an denetle-
yebilme ve düflürebilme yetkisi tan›nd›.
TBMM’nin dört y›lda bir yenilenmesi
hükmünün yer ald›¤› 1921 ve 1924 ana-
yasalar›nda kad›nlara seçme ve seçilme
hakk› henüz tan›nmad›¤›ndan ilk dört
dönem TBMM’de (1920-1935) kad›n
milletvekili yer almad›. Anayasada ya-
p›lan bir de¤ifliklikle kad›nlar, milletve-
kili seçimlerinde seçme ve seçilme hak-
k›n› kazand› (5 Aral›k 1934). ‹lk kad›n
milletvekilleri
beflinci
dönem
TBMM’de (1935-1939) yer ald›. 1921
ve 1924 anayasalar›n›n ilgili hükümleri-
ne göre TBMM görüflmeleri aç›kt›; an-
cak Meclis, gerekli hâllerde gizli oturum
da yapabiliyor; içtüzük hükümlerine gö-
re çal›flan meclis, hükûmeti denetlerken
soru, gensoru ve meclis soruflturmas›
yöntemlerine
baflvurabiliyordu.
TBMM, yasama görevleri yan› s›ra dev-
letlerle sözleflme, antlaflma ve bar›fl yap-
ma, savafl ilân etme, para basma, malî
imtiyazlar› onaylama ve bozma, genel
ve özel af ilân etme, cezalar› hafifletme
ve de¤ifltirme, mahkemelerden ç›kan ve
kesinleflen ölüm cezalar›n›n hükümleri-
ni yerine getirmekle görevliydi. 27 Ma-
y›s 1960 askerî müdahalesinden sonra 9
Temmuz 1961’deki halkoylamas›nda
kabul edilen 1961 Anayasas›’n›n en
önemli özelli¤i, güçler ayr›l›¤› ilkesini
benimsemesiydi. Anayasaya göre, yasa-
ma yetkisini TBMM kullan›r ve bu yet-
ki devredilemezdi. TBMM, Millet Mec-
lisi ve Cumhuriyet Senatosu’ndan olu-
fluyordu. Anayasada gösterilen hallerde
bu iki meclis, birlikte de toplanabiliyor-
du. Millet Meclisince kabul edilen öneri
ve tasar›lar›n yasalaflmas› için Cumhuri-
yet Senatosu’nun da onay›ndan geçmesi
gerekliydi. Savafl ilân etmek, Türk Si-
lâhl› Kuvvetleri’nin yabanc› ülkelere
gönderilmesi ya da yabanc› ülke silâhl›
kuvvetlerinin Türkiye’de bulunmas› ka-
rar› için Millet Meclisi ve Cumhuriyet
Senatosu’nun birlikte toplanmas› örgö-
rülmüfltü. TBMM’nin Millet Meclisi
kanad›nda 450 milletvekili, Cumhuriyet
Senatosu’nda ise 150 seçilmifl senatör
bulunuyordu. Cumhuriyet Senatosu’nda
ayr›ca Cumhurbaflkanl›¤› kontenjan›n-
dan seçilen 15 üye ve eski cumhurbafl-
kanlar› ile Millî Birlik Komitesi (MBK)
üyelerinin oluflturdu¤u “tabiî üyeler”
grubu yer al›yordu. Senatör seçilebil-
mek için 40 yafl›n› doldurmufl ve yükse-
kö¤renim görmüfl olmak gerekliydi.
Oysa milletvekili seçilebilmek için 30
yafl›n› bitirmifl olmak ve Türkçe okuma-
yazma bilmek yeterliydi. Milletvekilleri
dört y›lda bir genel oyla seçiliyor ve
cumhurbaflkanl›¤› kontenjan›ndan seçi-
len üyelerin üçte biri ise iki y›lda bir ye-
nileniyordu. Millet Meclisi ve Cumhuri-
yet Senatosu baflkanlar› kendi meclisle-
rince, üye tam say›lar›n›n üçte iki ço-
¤unlu¤u ve gizli oyla, ikifler y›l için se-
çiliyordu. Siyasî parti gruplar›, meclis
baflkanl›klar› için aday gösteremiyordu.
836
Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM)
Mimar Vedat Tek taraf›ndan yap›l›p 17 Ekim 1925’te hizmete giren ‹kinci TBMM binas›.
Birinci TBMM Baflkanl›k kürsüsü
TBMM’nin Kuruluflunun 50.Y›l› hat›ra pulu.
TBMM mührü ve Mustafa Kemal’in imzas›.
