841
¤›na önem verdi. II.Dünya Savafl›’ndan
sonra ticaret bankac›l›¤›na yöneldi. Sa¤-
lam ve h›zl› bir geliflme göstererek Tür-
kiye’nin iktisadî kalk›nmas›nda ve sana-
yileflmesinde önemli rol oynad›. Bu
amaçla, yüzde 80’i sanayi alan›nda ol-
mak üzere çeflitli yat›r›mlarda bulundu
ve yayg›n bir flubeleflme sistemine sahip
oldu. ‹lk genel müdürü Celâl Bayar’d›.
Atatürk’ün ölümünden sonra vasiyetna-
mesi gere¤i kendisine ait hisselerin mül-
kiyeti Cumhuriyet Halk Partisi’ne, ne-
malar› ise Türk Tarih Kurumu ve Türk
Dil Kurumu’na b›rak›ld›. Hazine’ye ait
olan yüzde 12,3’lük pay ise 1998’de
halka arz edildi.
Türkiye ‹flçi Sosyalist F›rkas›
Türkiye ‹flçi ve Çiftçi Sosyalist F›rka-
s›’ndan ayr›lanlar taraf›ndan, A¤ustos
1922’de Nam›k Bey baflkanl›¤›nda ku-
rulan siyasî parti. F›rkan›n amac›,
II.Enternasyonal’e ba¤l› ve fiirket-i
Hayriye iflçileri üzerinde etkili olmakt›;
ancak iflçilerin deste¤ini kazanamad› ve
varl›¤›n› bir süre ba¤›fllarla sürdürdü. 11
Ocak 1923’teki üçüncü kongresinde
Türkiye ‹flçi F›rkas› ad›n› ald›.
Türkiye ‹flçi ve Çiftçi Sosyalist
F›rkas›
Kurtulufl Savafl› s›ras›nda 22 Eylül
1919’da ‹stanbul’da kurulufl baflvuru-
sunda bulunan, ancak resmen kuruluflu
17 Aral›k 1919’da gerçekleflen siyasî
parti. Dr.fiefik Hüsnü (Deymer), Ethem
Nejat ve Kurtulufl dergisi çevresinde
toplanan kimi yazarlarca kuruldu. Al-
manya’daki Spartakist ayaklanmas›na
kat›lan ve onlar›n ad›yla an›lan bir gru-
bun Almanya’da kurdu¤u Türkiye ‹flçi
ve Çiftçi F›rkas› adl› partinin ‹stanbul’a
tafl›nmas›yla oluflturuldu. Kurucular›
aras›nda, Mehmet Vehbi (Sar›dal), Et-
hem Nejat, Nam›k ‹smail, Hamit Said
(Selen), ‹lhami Nafiz (Pamir), Mümtaz
Fazl› (Taylan), Nurullah Esat (Sümer),
Nafi Atuf (Kansu), Vedat Nedim (Tör)
gibi isimler yer ald›. Bilimsel sosyalizm
esaslar›na göre, Türkiye iflçi ve çiftçile-
rinin iktisadî, hukukî ve sosyal menfaat-
lerini müdafaa amac›yla kuruldu¤unu
belirten parti, 24 Ekim 1919’da ‹stanbul
fiehzadebafl›’nda yaklafl›k iki bin iflçinin
kat›ld›¤› bir toplant› düzenledi. Partinin
ilk giriflti¤i ifllerden biri de, di¤er solcu
kurulufllarla ortak bir cephe oluflturmak-
t›. Bu amaçla Seçim Yasas›’n› protesto
etmek için, tüm sol f›rkalar›n iflbirli¤iyle
‹stanbul’da bir sosyalist ve amele mitin-
gi düzenledi. fiefik Hüsnü öncülü¤ünde
Türkiye ‹flçiler Derne¤i, Gençlik Cemi-
yeti, Beynelmilel Deniz ‹flçileri ‹ttihad›,
Beynelmilel Marangoz Cemiyeti, Bey-
nelmilel Bina ‹ttihad› kuruldu. 1919 se-
çimlerinde, Osmanl› Meclis-i Mebusa-
n›’na ‹stanbul, Eskiflehir ve Ni¤de’den
birer aday gösterdiyse de baflar› sa¤laya-
mad›. Parti yönetici ve üyelerinin bir bö-
lümü, 1919 sonlar›nda Anadolu’ya ge-
çerek Millî Mücadele’ye kat›ld›. ‹stan-
bul’da kalanlar ise, 16 Mart 1920’de ‹n-
gilizlerin ‹stanbul’u iflgaline dek çal›fl-
malar›n› sürdürdüler. Partinin yay›n or-
gan› olan Kurtulufl dergisi, 19 fiubat’ta
ç›kar›lan beflinci say›dan sonra Damat
Ferit Hükûmetince kapat›ld›. 1921’de
Dr.fiefik Hüsnü, Sadrettin Celâl ve arka-
dafllar›, Ayd›nl›k dergisini ç›karmaya
bafllad›. Partinin, Ethem Nejat da arala-
r›nda bir bölüm yöneticisi Türkiye Ko-
münist Partisi’ne (TKP) kat›ld›; Nafi
Atuf Kansu da dahil bir baflka bölümü
ise, Ankara Hükûmeti’ne yak›nlaflt› ya
da Cumhuriyet Halk F›rkas›’na kat›ld›. 1
May›s 1923’te da¤›t›lan bildiri nedeniy-
le tutuklanan parti yöneticilerinden baz›-
lar›, daha sonra Takrir-i Sükûn Kanunu
gere¤i ‹stiklâl Mahkemesince yarg›lan-
d›. Yarg›lanan gruptan Sadreddin Celâl,
fievket Süreyya (Aydemir), fiefik Hüs-
nü, Hasan Âli, Nâz›m Hikmet, a¤›r ha-
pis cezalar›na çarpt›r›ld›.
Türkiye ‹flçileri Konferans›
21 Temmuz 1922’de Türkiye ‹flçi Der-
ne¤i Merkez-i Umumisi taraf›ndan tüm
sosyalist f›rkalar ve iflçi kurulufllar›n›n
birleflerek bir konfederasyon oluflturma-
s› amac›yla düzenlenen toplant›. Konfe-
ransta Marksist ilkelere uygun bir prog-
ram haz›rlan›p çal›flma yöntemleri belir-
lendiyse de haz›rl›k çal›flmalar›yla ilgili
karar d›fl›nda, ümit edilen birlik sa¤lana-
mad›.
Türkiye Komünist F›rkas› (Resmî)
Mustafa Kemal Pafla’n›n talimat›yla 18
Ekim 1920’de Ankara’da kurulan resmî
komünist partisi. Bu karar›n önemli ne-
denlerinden biri, Ankara Hükûmeti ile
Sovyet Hükûmeti aras›ndaki yak›nlafl-
Türkiye Komünist F›rkas› (Resmî)
Atatürk’ün 1928’de ‹fl Bankas› ‹stanbul Yenicami flubesini ziyareti. Tablo: Yaflar Çall›
‹fl Bankas›’n›n 1924’teki ilk hizmet binas›
(üstte) ve kap›s›ndaki levha.
‹fl Bankas›’n›n kurulufl y›llar›nda ç›kar›lan
10 lira de¤erindeki hisse senedi.
Tasarrufu teflvik için ‹fl Bankas›nca verilen kumbara.
