ma olup bu dönemde Sovyet Hükûmeti,
Kurtulufl Savafl›’n› silâh ve cephane
göndererek desteklemesi ve an›lan tarih-
ten bir ay önce Bakû’de kurulan Türki-
ye Komünist Partisi’nin Anadolu’da
önünün kesilmek istenmesiydi. Kurucu-
lar› aras›nda, Tevfik Rüfltü (Aras), Yu-
nus Nadi (Abal›o¤lu), Hakk› Behiç (Ba-
yiç), Refik Bey (Koraltan) gibi Mustafa
Kemal’e yak›nl›¤›yla tan›nan kiflilerin
yer ald›¤› f›rkaya Mustafa Kemal Pafla,
Fevzi Pafla (Çakmak), Ali Fuat Pafla
(Cebesoy), Refet Bey (Bele), ‹smet Bey
(‹nönü) ve Kâz›m Karabekir de üye ol-
dular. Yeni Gün ve Yeni Dünya gazete-
leri partinin yay›n organ›yd›. Komün-
tern’e (III.Enternasyonal) üyelik için
baflvurduysa da kabul edilmedi. Amac›,
Anadolu’daki sol e¤ilimleri bünyesinde
toplamak ve Yeflilordu ve Halk Zümre-
si gibi örgütlenmeleri denetim alt›nda
tutmakt›. Ancak Çerkez Ethem’in An-
kara Hükûmeti ile çat›flmaya girmesinin
ard›ndan solu bast›rma olaylar›n›n için-
de, kuruluflundan yaklafl›k üç ay sonra
kendili¤inden kapand›.
Türkiye Komünist Gençler Birli¤i
4 Eylül 1921’de Türkiye Komünist F›r-
kas› taraf›ndan kurulan gençlik örgütü.
Komünist gençlik hareketinin bafllang›c›
olmas› aç›s›ndan önem tafl›r. Beyanna-
mesinde, dünya proleteryas›n› kapita-
lizm boyunduru¤undan kurtarmay›
amaçlayan örgüt, Bulgaristan Komünist
Gençler Birli¤i’nin Haziran 1922’de
Sofya’da toplanan 4.Kongresine kat›ld›;
Türkiye Komünist Gençler Birli¤i ad›na
yönetici ‹smail Hakk›’n›n kat›ld›¤› bir-
lik, 1923’te Türkiye Komünist F›rkas›
ile birlikte kapat›ld›.
Türkiye Komünist Partisi (TKP)
14 Temmuz 1920’de bir bildiri yay›mla-
yarak Ankara’da çal›flmalar›na bafllayan
ve esas olarak 10 Eylül 1920’de Ba-
kû’de kurulan siyasî parti. Bakû’de Ey-
lül 1920’de toplanan Do¤u Halklar› Ku-
rultay›’na kat›lan ‹stanbul, Anadolu ve
di¤er ülkelerdeki 15 örgütten gelen 74
delegenin kat›ld›¤› kongrede, kuruluflu
resmen aç›kland›. Yap›lan seçimlerde
Parti Baflkanl›¤›’na Mustafa Suphi, Ge-
nel Sekreterli¤e Ethem Nejat getirildi.
Partinin kuruluflundan sonra bir mektup-
la TBMM Baflkan› Mustafa Kemal Pa-
fla’ya baflvuran yöneticiler, gönüllü
alaylar›yla birlikte Kurtulufl Savafl›’na
kat›lmak istediklerini bildirdiler. Musta-
fa Kemal Pafla’n›n, TKP Baflkan› Mus-
tafa Suphi’ye verdi¤i olumlu yan›t üze-
rine Mustafa Suphi, Ethem Nejat ve di-
¤er TKP yönetici ve üyeleri Ankara’ya
gitmek üzere 28 Aral›k 1920’de Kars’a
geldiler. Ancak Erzurum’a giriflte kitle-
sel protestoyla karfl›laflmalar› üzerine
Bakû’ye dönmek üzere yola ç›kt›klar›n-
da Karadeniz’de Trabzon aç›klar›nda
bindirildikleri takada öldürüldüler. Ayn›
süreçte TKP’lilerce Ankara’da kurulan
Türkiye Halk ‹fltirakiyûn F›rkas› yöneti-
cileri yarg›lan›p a¤›r hapis cezalar›na
çarpt›r›ld›. Bunun üzerine partinin di¤er
üyeleri Türkiye ‹flçi ve çiftçi Sosyalist
F›rkas›’na yöneldi. Bu dönemde iflçi
dernek ve sendikalar›nda fiefik Hüsnü
önderli¤inde faaliyet gösteren parti,
1925 fieyh Said Ayaklanmas›’ndan son-
ra kapat›ld› ve yöneticilerinin ço¤u hap-
se at›ld›. Bu tarihten sonra yurt içinde ve
d›fl›nda çal›flmalar›n› illegal olarak sür-
dürmek zorunda kald›. 1927, 1929,
1932, 1944, 1946 ve 1951’de yap›lan
tevkifatlara ra¤men çal›flmalar›n› devam
ettirdi. 12 Eylül 1980’den sonra aç›lan
davalarda pek çok parti üyesi mahkûm
oldu. 1987’de Türkiye ‹flçi Partisi ile
birleflerek Türkiye Birleflik Komünist
Partisi ad›n› ald›ysa da üyelerinin bir bö-
lümü ÖDP’de, bir bölümü de legal TKP
içinde yer ald›.
Türkiye Muallimler ve
Muallimeler Cemiyeti Birli¤i
Kurtulufl Savafl› s›ras›nda, yurdun çeflit-
li yerlerindeki ö¤retmen örgütlerini tek
bir çat› alt›nda toplamak amac›yla 7 Ma-
y›s 1921’de kurulan cemiyet. 26 Hazi-
ran 1922 tarihli Hâkimiyet-i Milliye ga-
zetesinde yay›mlanan bildirisinde, tüm
ö¤retmenlerin Kurtulufl Savafl›’na kat›l-
malar›n› isteyen birlik, 1922’de faaliye-
tine son verdi.
Türkiye Sanayi ve Maadin
Bankas›
Atatürk döneminde etkinlik gösteren
devlet bankas› (1925-1932). Bankan›n
kuruluflunu düzenleyen 19 Nisan 1925
tarih ve 633 say›l› yasaya göre, bafll›ca
görevleri, kendisine devredilen devlet
fabrikalar›n› (Hereke Hal›, Feshane, Ba-
k›rköy Bez, Beykoz Deri ve Kundura
fabrikalar›) özel sektöre devredilinceye
kadar iflletmek, özel sektörle ortakl›k
kurmak, tek bafl›na ya da ortaklar› arac›-
l›¤›yla maden ayr›cal›¤› almak ve bunla-
r› özel sektörle ortak olarak iflletmek, sa-
nayi ve madencilik alanlar›nda etkinlik-
te bulunan özel giriflimcilere kredi aç-
mak ve bankac›l›k ifllemleri yapmakt›.
Yasa, bankan›n özel sektörle ortak ol-
maks›z›n tek bafl›na giriflimde bulunma-
s›n› özellikle önleyecek flekilde düzen-
lenmiflti. Türkiye Sanayi ve Maadin
Bankas›’n›n kuruluflundan 1932’ye ka-
dar ortak oldu¤u 17 kuruluflun büyük
ço¤unlu¤u, devletin daha önce kredi
verdi¤i flirketler ya da ifltiraklerdi. ‹fllet-
melerin özel ortaklar›n›n sermaye taah-
hütlerini yerine getirememeleri nedeniy-
le banka, kendisinden beklenilen görev-
leri yerine getiremedi.
Türkiye Sosyalist F›rkas›
20 fiubat 1919’da ‹stanbul’da kurulan,
Osmanl› Sosyalist F›rkas›’n›n devam›
olan siyasî parti. Hüseyin Hilmi Bey’in
1910’da kurdu¤u ve daha sonra kapat›-
lan Osmanl› Sosyalist F›rkas›’n›n deva-
m› olarak Hilmi Bey’in baflkanl›¤›nda
kuruldu. Di¤er kurucular›, Mustafa Fa-
z›l (Çun), Hasan Sadi, Yüzbafl› Murat
Bey ve Kaptan Hasan Bey’dir. Progra-
m›nda toplumun eflitsiz ve adaletsiz ya-
p›s›n›n de¤ifltirilmesi için, üretim ve da-
¤›t›m araçlar›n›n devletlefltirilmesini,
toplumun belli bafll› kurulufllar›nda re-
formlar yap›lmas›n› ve ayn› görüflü pay-
laflan uluslararas› kurulufllarla iflbirli¤ini
öngörüyordu. Mütareke döneminde ‹s-
tanbul’da yay›mlanan tek gazete olan
partinin yay›n organ› ‹drak’ta, Damat
Ferit Pafla’n›n üçüncü kez hükûmeti
kurmakla görevlendirilmesi üzerine,
oluflturulan partileraras› muhalefet cep-
842
Türkiye Komünist Gençler Birli¤i
Türkiye Komünist F›rkas› Program›” kitap-
盤›n›n kapa¤›.
Türkiye Sosyalist F›rkas›’n›n, Osmanl›ca ve
Frans›zca yaz›l› aidat makbuzu.
“Türkiye Komünist F›rkas›’n›n Birinci Kong-
resi” adl› kitab›n kapa¤›.
“Türkiye Sosyalist F›rkas›’n›n Program ve
Nizamnâme-i Dahilisi” adl› kitap盤›n kapa¤›.
