Erzurum
Kurtulufl Savafl› s›ras›nda 23 Temmuz
1919’da Erzurum Kongresi’nin toplan-
d›¤›, Do¤u Anadolu Bölgesi’nin kuzey
kesimindeki kent. Yavuz Sultan Se-
lim’in M›s›r Seferi dönüflü 1514’te Os-
manl› topraklar›na kat›lan ve tarih bo-
yunca çok say›da ayaklanmaya sahne
olan kent, 1827-1828 Osmanl›-Rus Sa-
vafl›’nda Çarl›k ordular›n›n eline geçti.
Edirne Antlaflmas›’yla (1829) yeniden
Osmanl›lara verildi¤inde boflalm›fl ve
bir harabeye dönmüfltü. 93 Harbi’nde
(1877-1878) ikinci kez Çar ordular›na
b›rak›ld› ve Ayastefanos Antlaflmas›
(Mart 1878) ile yeniden Osmanl›lara
geçti. Ancak 13 Temmuz 1878’de imza-
lanan Berlin Antlaflmas› sonras› Oltu,
Olur ve fienkaya, Ruslara b›rak›ld›.
I.Dünya Savafl›’nda üçüncü kez Rus ifl-
galine u¤rad› (1916). ‹flgal öncesi,
1915’te, savafl koflullar›nda yaflanan Er-
meni Tehciri, Erzurum’da derin izler b›-
rakt›. Ekim Devrimi’nden sonra, 18
Aral›k 1917’de Erzincan’da yap›lan bir
antlaflmayla, yeni Sovyet yönetimi Rus
ordular›n› geri çekmeye bafllad›. Brest-
Litovsk Antlaflmas›’yla (3 Mart 1918),
Osmanl›-Rus s›n›r› belirlendi. 12 Mart
1918’de Kâz›m Karabekir Pafla komuta-
s›ndaki Türk birlikleri kenti ele geçirdi.
25 Mart’ta Oltu ve Narman’a girildi.
Mondros Mütarekesi’nden sonra Erzu-
rum’da, ‹tilâf Devletleri’nin iflgali olas›-
l›¤›na karfl› kurulan ilk örgüt ‹stihlâs-›
Vatan (Vatan’›n Kurtuluflu) ad›n› tafl›-
yordu. Ancak bu örgüt k›sa sürede da-
¤›ld›. Ulusal kurtulufl amac› do¤rultu-
sunda kentteki ilk ciddî giriflim, Vilayât-
› fiarkiye Müdafaa-i Hukuk-› Milliye
Cemiyeti Erzurum fiubesi’nin aç›l›fl›d›r
(Mart 1919). Erzurum fiubesi’nin 17 Ha-
ziran’da yapt›¤› kongrede, Erzurum’da
bölge çap›nda bir kongre toplanmas› ka-
rar› al›nd›. 3 Temmuz’da Sivas yoluyla
Erzurum’a gelen Mustafa Kemal, Il›-
ca’da Kâz›m Karabekir, eski Vali Münir
Bey ve Mazhar Müfit Bey taraf›ndan
karfl›land›. 5 Temmuz’da gizli bir toplan-
t› düzenlendi. Bu toplant›da Mustafa Ke-
mal, ülkenin içinde bulundu¤u durum ve
takip edilmesi gereken yol konusunda
düflüncelerini aç›klayarak, silâhl› dire-
niflten baflka bir çözüm yolu bulunmad›-
¤›n› belirtti. O s›rada ‹stanbul Hükûmeti
ile Mustafa Kemal aras›ndaki ba¤lar
kopmak üzereydi. Mustafa Kemal’in
Anadolu’da giriflti¤i teflkilâtlanma çaba-
lar› ve yay›mlad›¤› “Amasya Bildirisi”
‹stanbul’da büyük tepki yaratm›fl, bunun
üzerine ‹stanbul Hükûmeti, Mustafa Ke-
mal’in görevine son vermifl, durumla il-
gili emir 8 Temmuz’da Erzurum’a gel-
miflti. ErzurumKongresi 23 Temmuz’da
topland› ve çal›flmalar›n› 7 A¤ustos’a ka-
dar sürdürdü. Gümrü (3 Aral›k 1920),
Moskova (16 Mart 1921) ve Kars (13
Ekim 1921) antlaflmalar› ile çizilen s›n›r-
larla kentin Türkiye Cumhuriyeti içinde-
ki co¤rafî konumu belirlenmifl oldu.
ErzurumAtatürk Evi
3 Temmuz 1919’da Erzurum’a gelen
Mustafa Kemal’in 29 A¤ustos 1919’da
Sivas’a gidifline dek kald›¤› ve kongre
çal›flmalar›n› yürüttü¤ü Vali Kona¤› bi-
nas›. 1890’da yapt›r›lan bina 1915-1916
aras› Alman Konsoloslu¤u olarak kulla-
n›lm›fl, 1918’den sonra Vali Kona¤› ya-
p›lm›flt›r. 1930-1934 aras› Kolordu Ko-
336
Erzurum
Erzurum Vilâyeti (Librairie de Péra Arflivi)
20. yüzy›l bafllar›nda Erzurum’dan bir görünüm.
Mustafa Kemal’in 9 Temmuz - 29 A¤ustos 1919 aras›, arkadafllar›yla birlikte 52 gün kal›p
kongre çal›flmalar›n› yürüttü¤ü, günümüzde “Erzurum Atatürk Evi” olarak ziyarete aç›lan
Vali Kona¤› binas›.
13 Eylül 1924 Erzurum depremi nedeniyle bölgeye gelen Cumhurbaflkan› Mustafa Kemal,
Hasankale’de depremzedelerle konuflurken (28 Eylül 1924).
