339
Erzurum Kongresi
Anadolu’ya geçeli bir ay olmufltu. Bu süre içinde bütün ordu birlikle-
riyle temas ve ba¤lant› sa¤lanm›fl; millet, mümkün oldu¤u kadar ay-
d›nlat›larak dikkatli ve uyan›k bir duruma getirilmifl, millî teflkilât
kurma düflüncesi yay›lmaya bafllam›flt›. Genel durumu art›k bir ko-
mutan ile yürütüp yönetmeye devam imkân› kalmam›flt›. Yap›lan ge-
ri ça¤›rma emrine uymam›fl ve onu yerine getirmemifl olmakla birlik-
te, milli teflkilât ve haz›rl›klar›n yönetimine devam etmekte oldu¤u-
ma göre, flahsen asi duruma geçmifl oldu¤uma flüphe edilemezdi.
Bundan baflka ve özellikle giriflmeye karar verdi¤im teflebbüs ve fa-
aliyetlerin köklü ve fliddetli olaca¤›n› tahmin güç de¤ildi. O halde, ya-
p›lacak teflebbüs ve faaliyetlerin bir an önce flahsî olmak niteli¤in-
den ç›kar›lmas› mutlaka, bütün bir milletin birlik ve dayan›flmas›n›
sa¤layacak ve temsil edecek bir heyet ad›na olmas› gerekliydi.
(.........)
Erzurum’a Hareket
Sivas’taki teflkilât ve nas›l hareket edilece¤i konusunda gerekenlere
talimat verdikten sonra, hiç uyumadan geçen 27/28 Haziran gecesi-
nin sabah›nda bir bayram günü, Sivas’tan Erzurum’a do¤ru yola ç›k-
t›k.
Bir haftal›k yorucu bir otomobil yolculu¤undan sonra 3 Temmuz 1919
günü halk›n ve askerin içten gelen samimi gösterileri aras›nda, Erzu-
rum’a var›ld›. ‹stanbul Hükûmeti’nden gelebilecek menfî emirleri de-
netlemek ve önlemek için haberleflme kanal› olan önemli merkezler-
de tedbirler al›nmak üzere, bütün komutanlara, 5 Temmuz 1919 tari-
hinde emir verdim (Belge: 29).
Komutan, vali ve Vilâyât-› fiarkiye Müdafaa-i Hukuk-› Milliye Cemiye-
ti’nin Erzurum flubesiyle temasa geçildi.
Vali Münir Bey, ‹stanbul Hükûmeti’nce görevden al›nm›flt›. Hareket
etmeyip Erzurum’da kalmas› için gönderdi¤im haber üzerine henüz
Erzurum’da bulunuyordu. Bitlis valili¤inden ayr›l›p ‹stanbul’a gitmek
üzere Erzurum’dan geçen Mazhar Müfit Bey de ayn› flekilde Erzu-
rum’da beni bekliyordu.
Millî Gaye ile Ortaya At›lma Karar›
Bu iki vali beyler ile 15’inci Kolordu Komutan› Kâz›m Karabekir Pafla
ve yan›mda bulunan Rauf Bey, eski ‹zmit Mutasarr›f› Süreyya Bey, ka-
rargâh›ma ba¤l› Kurmay Baflkan› Kâz›m Bey, Kurmay Husrev Bey ve
Doktor Refik Bey arkadafllar›mla ciddî bir görüflme yapmay› uygun
buldum. Kendilerine genel ve özel durumu aç›klayarak tutulmas› ge-
rekli olan yolu anlatt›m. Bu münasebetle en elveriflsiz durumlar›, ge-
nel ve flahsî tehlikeleri; her ihtimale karfl› göze al›nmas› kaç›n›lmaz
olan fedakârl›¤› dile getirdim. Bir de, “Millî gaye ile ortaya at›lacak-
lar›n bugün yok edilmesini düflünen, yaln›z saray, hükûmet ve ya-
banc›lard›r. Ancak, bütün memleketin aldat›lmas›n› ve aleyhimize
çevrilmesini de ihtimalden uzak tutmamak gerekir. Millete önder
olacaklar›n, her ne pahas›na olursa olsun amaçtan dönmemeleri,
memlekette bar›nabilecekleri son noktada, son nefeslerini verince-
ye kadar, bu amaç u¤runda fedakârl›¤a devam edeceklerine daha
iflin bafl›nda karar vermeleri gerekir. Kalplerinde bu gücü duymayan-
lar›n teflebbüse geçmemeleri elbette daha isabetli olur. Çünkü, aksi
halde hem kendilerini hem de milleti aldatm›fl olurlar.
Ayr›ca söz konusu görev, resmî makam ve üniformaya s›¤›narak, el
alt›ndan yürütülebilecek türden de¤ildir. Bu tarz bir dereceye kadar
sürdürülebilir. Fakat, art›k, o devir geçmifltir. Aç›kça ortaya ç›kmak
ve milletin haklar› ad›na gür sesle ba¤›rmak ve bütün milleti bu se-
se ortak etmek lâz›md›r.
Benim, görevden al›nd›¤›ma ve her türlü sonuçla kar-
fl› karfl›ya bulundu¤uma flüphe yoktur. Benimle
aç›ktan a盤a iflbirli¤i etmek, ayn› sonucu flim-
diden kabullenmek demektir. Bundan baflka,
bu flartlar›n istedi¤i adam›n, baflka birçok
bak›mlardan da, mutlaka benim flahs›m ola-
bilece¤i gibi bir iddia söz konusu de¤ildir.
Yaln›z, herhalde, bu memleket evlâd›ndan
birinin ortaya at›lmas› kaç›n›lmaz olmufltur.
Benden baflka bir arkadafl da düflünülebilir.
Yeter ki, o arkadafl, bugünkü durumun kendisin-
den bekledi¤i flekilde harekete evet diyebilsin” de-
dim.
Bu konuflma ve aç›klamalardan sonra, gelifligüzel karar almak do¤ru
olamayaca¤›ndan bir süre düflünmek ve özel görüflmeler yapabil-
mek için, görüflmelere son verdi¤imi bildirdim.
Tekrar topland›¤›m›zda, iflin bafl›nda benim devam etmemi, kendile-
rinin bana yard›mc› ve destek olacaklar›n› bildirdiler. Yaln›z bir arka-
dafl, Münir Bey, önemli mazereti dolay›s›yla, bir süre için kendisinin
fiilî görevden aff›n› rica etti. Ben, fleklen, resmî görev ve askerlikten
ayr›ld›ktan sonra da, t›pk› flimdiye kadar oldu¤u tarzda üst komutan-
m›fl›m gibi, emirlerimin yerine getirilmesinin, baflar› için temel flart
oldu¤unu belirttim. Bu nokta tamamen benimsenip kabul gördükten
sonra toplant›ya son verildi.
Efendiler, ‹stanbul’da Genelkurmay Baflkanl›¤› makam›nda, birbirinin
yerini alan Cevat ve Fevzi paflalardan, Bar›fl Haz›rl›¤› Komisyonu’nda
çal›flan ‹smet Bey’den bafllayarak Erzurum’a gelinceye kadar, her
yerde temas ve iliflkide bulundu¤um komutan, subay, her türlü dev-
let adam› ve ileri gelen kimselerle, burada, Erzurum’da yapt›¤›m gi-
bi, görüflmeler ve anlaflmalar yapm›flt›m. Bundaki yarar takdir buyu-
rulur.
Erzurum Kongresi Haz›rl›klar›
Erzurum’a geliflimin ilk günlerinde, Erzurum Kongresi’nin toplanma-
s›n› sa¤lamak üzere, gerekli tedbirlerin al›nmas›na önem verildi.
Efendiler, Vilâyât-› fiarkiye Müdafaa-i Hukuk-› Milliye Cemiyeti’nin, 3
Mart 1919 tarihinde bir kurucu heyet meydana getirmek üzere olufl-
turdu¤u Erzurum flubesi, Trabzon ile de anlaflarak 1919 y›l› Temmu-
zunun onuncu günü Erzurum’da bir
Vilâyât-› fiarkiye Kongresi
(Do-
¤u ‹lleri Kongresi) toplamaya teflebbüs etti. Benim daha Amasya’da
bulundu¤um tarihlerde, Haziran içinde, Do¤u illerine temsilci gön-
dermeleri için teklif ve davette de bulundu. ‹llerden temsilci getirtil-
mesi için o tarihten bafllayarak, benim Erzurum’a geliflime kadar ve
ondan sonra da bu konuda pek çok gayret sarfetti.
Ancak, o günlerin flartlar› içinde böyle bir maksad›n gerçeklefltiril-
mesindeki güçlü¤ün büyüklü¤ü kolayl›kla takdir olunur. Kongrenin
toplanma günü olan 23 Temmuz yaklaflt›¤› halde, illerden gönderil-
mesi gereken temsilciler seçilip gönderilmiyordu.
Halbuki, bu kongrenin toplanmas›n› sa¤lamak art›k pek önemli ol-
mufltu. Bu sebeple taraf›m›zdan da ciddî teflebbüslerde bulunmak
gerekir.
‹llerin her birine aç›k telgraflar gönderildi¤i gibi, bir yandan da flifre-
li telgraflarla valilere, komutanlara gereken tebligatta bulunuldu.
Sonunda, on üç günlük bir gecikme ile yeterince temsilci getirtilerek
kongreyi toplama gerçeklefltirilebildi.
(.........)
Erzurum
Kongresi’nin
50. y›l› nedeniyle
bast›r›lan madalyonun
ön yüzü.
▲
ERZURUM KONGRES‹
ATATÜRK’ÜN
ANLATIMIYLA
NUTUK’TA
