340
Erzurum Kongresi
▲
ERZURUM KONGRES‹
ATATÜRK’ÜN
ANLATIMIYLA
NUTUK’TA
Erzurumlular›n Yard›mlar›
Efendiler, askerlikten ayr›ld›ktan sonra, bütün Erzurum halk›n›n ve
Vilâyât-› fiarkiye Müdafaa-i Hukuk-› Milliye Cemiyeti’nin Erzurum flu-
besinin bana karfl› pek aç›k olarak gösterdikleri güven ve yak›nl›¤›n
bende b›rakt›¤› unutulmaz hat›ray› burada aç›kça belirtmeyi görev
sayar›m.
Cemiyetin Erzurum flubesinden ald›¤›m 10 Temmuz 1919 tarihli yaz›-
da, Cemiyetin bafl›na geçerek Yönetim Kurulu Baflkanl›¤›n› kabul et-
memi teklif ediyorlar ve birlikte çal›flmak üzere seçtikleri befl kiflinin
adlar›n› bildiriyorlard›.
Bu befl kifli, Raif Efendi, emekli Binbafl› Süleyman Bey, emekli Binba-
fl› Kâz›m Bey, Albayrak gazetesi müdürü Necati Bey, Dursun Beyzâde
Cevat Bey idi. Sözünü etti¤im yaz›da Rauf Bey’in de Yönetim Kurulu
‹kinci Baflkanl›¤›’na seçildi¤i bildiriliyordu (Belge: 36).
Bu tarihlerde, Erzurum fiubesi Yönetim Kurulu Baflkan› Raif Efendi,
üyeler Hac› Haf›z Efendi, Süleyman Bey, Maksut Bey, Mes’ut Bey, Ne-
cati Bey, Ahmet Bey, Kâz›m Bey ve sekreter Cevat Bey idi.
Erzurum flubesi, ‹stanbul’daki Genel Merkez Baflkanl›¤›’na ulaflt›rma-
ya çal›flt›klar› bir telgrafla, “Genel Merkez ad›na karar verme ve söz
söyleme yetkisinin bana verildi¤inin telgrafla bildirilmesini” de rica
ettiler (Belge: 37).
Bundan baflka, bizim Erzurum Kongresi’ne kat›lmam›z› kolaylaflt›r-
mak için, Kongre’ye Erzurum temsilcisi olarak seçilmifl bulunan
emekli Binbafl› Kâz›m ve Dursun Beyzâde Cevat Beyler temsilcilikten
istifa ettiler.
Erzurum Kongresi
Efendiler, yüksek malûmunuz oldu¤u üzere, Erzurum Kongresi 1919
y›l› Temmuz’unun 23’üncü günü, pek gösteriflsiz bir okul salonunda
topland›. ‹lk günü, beni baflkanl›¤a seçtiler. Kongre üyelerini, durum
ve bir dereceye kadar da tutulan yol hakk›nda ayd›nlatmak için yap-
t›¤›m konuflmada :
“Tarihin ve olaylar›n zoru ile, do¤rudan do¤ruya içine düfltü¤ümüz
kanl› ve kara tehlikeleri göstermeyecek ve bundan irkilmeyecek hiç-
bir vatanseverin tasavvur edilemeyece¤ine iflaret ettim. Ateflkes An-
laflmas› hükümlerine ayk›r› olarak yap›lan sald›r› ve iflgallerden bah-
settim.
Tarihin, bir milletin varl›¤›n› ve hakk›n› hiçbir zaman inkâr edemeye-
ce¤ini, bu itibarla vatan›m›z, milletimiz aleyhinde verilen hükümlerin
er geç iflâsa mahkûm oldu¤unu söyledim.
Vatan ve milletin kutsal varl›klar›n› kurtarmak ve korumak hususun-
da son sözü söyleyecek ve bunun gere¤ini yerine getirecek gücün,
bütün vatanda bir elektrik a¤› hâline gelmifl olan millî ak›m›n kahra-
manl›k ruhu oldu¤unu ifade ettim.
Maneviyat›n kuvvetlendirilmesine yard›mc› olmak üzere de, yeryü-
zündeki bilinen bütün milletlerin millî gayelerine ulaflmak için -için-
de bulundu¤umuz tarihteki- mücadeleleriyle ilgili mevcut baz› bilgi-
leri özetledim.
Ve milletin mukadderat›na hâkim bir millî iradenin, ancak Anado-
lu’dan do¤abilece¤ini belirttim. Millî iradeye dayanan bir Millet
Meclisi’nin meydana getirilmesini ve gücünü millî iradeden alacak
bir hükûmetin kurulmas›n›, kongre çal›flmalar›n›n ilk hedefi olarak
gösterdim.”
Erzurum Kongresi’nin Bildirisi ve Kararlar›
Efendiler, Erzurum Kongresi 14 gün sürdü. Çal›flmalar›n›n sonucu,
tespit etti¤i tüzük ve bu tüzükteki hükümleri ilân eden bildiri mad-
delerinden ibarettir.
Bu tüzük ve bildiri metni, zaman ve ortam›n gerektirdi¤i baz› önem-
siz ve ikinci derecede düflünce ve görüfller atlanarak incelenirse, bir-
tak›m köklü ve genifl çapl› ilkeler ve kararlara varm›fl oluruz.
Müsaade buyurursan›z, bu ilkelerin ve kararlar›n bence, daha o za-
man, nelerden ibaret oldu¤una iflaret edeyim :
1-
Millî s›n›rlar içinde bulunan vatan parçalar› bir bütündür. Birbi-
rinden ayr›lamaz
(Bildiri, madde 6; Tüzük madde 3’ün aç›klamas›
: Tüzük ve bildiri’nin 1’inci maddeleri lütfen okunup incelensin...)
2-
Her türlü yabanc› iflgal ve müdahalesine karfl› ve Osmanl› Hükû-
meti’nin da¤›lmas› hâlinde, millet topyekûn kendisini savunacak
ve direnecektir.
(Tüzük madde 2 ve 3; Bildiri, madde 3)
3- ‹stanbul Hükûmeti vatan› koruma ve istiklâli elde etme gücünü
gösteremedi¤i takdirde, bu gayeyi gerçeklefltirmek için geçici
bir hükûmet kurulacakt›r. Bu hükûmet üyeleri millî kongrece se-
çilecektir. Kongre toplanmam›flsa bu seçimi Heyet-i Temsiliye
yapacakt›r. (Tüzük, madde 4; Bildiri, madde 4)
4-
Kuvâ-yi Milliye’yi tek kuvvet olarak tan›mak ve millî iradeyi hâ-
kim k›lmak esast›r
(Bildiri, madde 3).
5- Hristiyan az›nl›klara siyasî hâkimiyet ve sosyal dengemizi boza-
cak imtiyazlar verilemez (Bildiri, madde 4).
6-
Manda ve Himaye kabul olunamaz
(Bildiri, madde 7).
7- Millî Meclis’in derhal toplanmas›n› ve hükûmetin yapt›¤› ifllerin
meclis taraf›ndan kontrol edilmesini sa¤lamak için çal›fl›lacakt›r.
(Bildiri, madde 8).
Bu ilkeler ve bu kararlar çeflitli flekillerde yorumlanm›flsa da, gerçek
niteliklerini hiç de¤ifltirmeden uygulanma imkân› bulabilmifllerdir.
Efendiler, biz Kongre’de özetledi¤im bu kararlar› ve bu ilkeleri orta-
ya koymaya çal›fl›rken, Sadrazam Ferit Pafla da bas›nda birtak›m de-
meçler yay›ml›yordu. Bu demeçlere, Sadrazam›n milleti jurnal› den-
se yeridir. 23 Temmuz 1919 tarihli bas›n, dünyaya flunu ilân ediyordu:
“Anadolu’da kar›fl›kl›k ç›kt›. Kanun-› Esasî’ye (Anayasa) ayk›r› olarak
Meclis-i Mebusan ad› alt›nda toplant›lar yap›l›yor. Bu hareketin aske-
rî ve sivil memurlar taraf›ndan önlenmesi gerekir.”
Buna karfl› gereken tedbirler al›nd› ve Meclis-i Mebusan’›n toplant›ya
ça¤r›lmas› istendi (Belge: 39).
A¤ustos’un yedinci günü, Kongre, toplant›s›na son verirken üyelerine:
“Önemli kararlar al›nd›¤›n›, bütün dünyaya milletimizin varl›k ve bir-
li¤inin gösterildi¤ini” söyledim ve “tarih, bu kongremizi ender görü-
len büyük bir eser olarak kaydedecektir” dedim (Belge: 40).
Sözlerimde isabetsizlik olmad›¤›n› zaman ve olaylar›n ispatlam›fl ol-
du¤una inan›yorum, Efendiler.
Erzurum Kongresi, tüzü¤ü gere¤ince bir Heyet-i Temsiliye seçmiflti.
Dernekler Kanunu’na göre, dilekçe yerine geçmek üzere, Erzurum
Valili¤i’ne verilen 24 A¤ustos 1919 tarihli yaz›da, Heyet-i Temsiliye
üyelerinin adlar› ve kimlikleri flu flekilde gösterilmifltir :
Mustafa Kemal
Eski 3. Ordu Müfettifli, askerlikten ayr›lm›fl
Rauf Bey
Eski Bahriye Nâz›r›
Raif Efendi
Eski Erzurum Milletvekili
