869
Wilson Prensipleri
ABD Baflkan› Woodrow Wilson’un
I.Dünya Savafl›’n›n sona erifliyle birlikte
öne sürdü¤ü bar›fl program›na temel
olan on dört ilke. II.Dünya Savafl› sonra-
s› Almanya ve müttefiklerinin yenilgisi
üzerine Sovyet Rusya’n›n gizli antlafl-
malar› yay›mlamaya bafllad›¤› s›rada, 8
Ocak 1918’de verilen bir söylevde aç›k-
lanan bu görüfller 14 maddeden oluflu-
yordu. Program, Sovyet önerilerinin ter-
sine, ilhak ve tazminat› öngörmekteydi.
ABD’nin s›n›r ötesi ülkelerle iliflkilerini
henüz gelifltirmeye bafllad›¤› döneme
denk düflen programdaki 1.ilke, gele-
cekteki ganimetin bölüflülmesi konu-
sunda ABD’nin kat›lmad›¤› ‹ngiliz-
Frans›z Antlaflmalar›’n› hedef al›yor;
2.ilke, deniz ticareti alan›nda ‹ngilte-
re’nin hegemonyas›n› ABD yarar›na
k›rma özlemini dile getiriyor; 9.ilkede,
‹talya s›n›rlar›nda de¤ifliklik isteniyor;
bu arada Almanya ve Osmanl› toprakla-
r›n›n boflalt›lmas› konusuna hiç yer ve-
rilmiyordu. Milletler Cemiyeti’nin ku-
rulmas›yla birlikte sadece 14. maddesi
yaflama geçirilen Wilson ‹lkeleri, getir-
di¤i genel anlay›flla ve özellikle 5. ve 12.
ilkeleriyle yenilgiyi kesinlikle kabullen-
mifl olan baz› Osmanl› devlet adamlar›
ve ayd›nlar›nca tek kurtulufl çaresi gibi
görülüp benimsendi. Baflta, Halide Edip
(Ad›var), Damat Ferit Hükûmeti’nin ifl-
birlikçi Dahiliye Nâz›r› Ali Kemal, Ce-
lâleddin Muhtar, Hüseyin Avni olmak
üzere bu görüflü benimseyenler, 4 Ara-
l›k 1918’de ‹stanbul’da Wilson Prensip-
leri Cemiyeti’ni kurdular.
Wilson Prensipleri Cemiyeti
Kurtulufl Savafl›’ndan hemen önce, ‹s-
tanbul’da, ço¤unlu¤u gazeteci-yazar,
profesör, doktor ve avukatlardan oluflan
bir ayd›n grubu taraf›ndan 4 Aral›k
1918’de kurulan dernek. Cemiyetin ilk
yönetim kurulu Halide Edip (Ad›var),
Refik Halid (Karay), Ali Kemal, Hüse-
yin Avni, Rag›p Nurettin’den oluflan he-
yetin faal üyeleri aras›nda Ati ve ‹kdam
gazeteleri baflyazar› Celâl Nuri (‹leri),
Akflam gazetesi baflyazar› Necmeddin
Sad›k (Sadak), Zaman gazetesi baflyaza-
r› Cevat, Sabah gazetesi baflyazar› Ali
Kemal, Yeni Gazete baflyazar› Mahmud
Sad›k, Vatan gazetesi baflyazar› Ahmet
Emin (Yalman), Yeni Gün gazetesi bafl-
yazar› Yunus Nadi (Abal›o¤lu) yer al›-
yordu. Kurucu üyelerden Halide Edip
(Ad›var), Cemiyetin kurulufluyla ilgili
olarak, “Bütün dünyada kuvvetli bir te-
sir yapan ve yenilmifl milletlere biraz
umut veren Wilson Prensipleri, bizi de
büyük çapta etkiledi ve ‹stanbul’da Wil-
son Prensipleri Cemiyeti, tan›nm›fl ya-
zarlar ve avukatlar taraf›ndan kuruldu”
diyerek amaçlar›n› belirtti. Cemiyetin
kuruluflunda etkin olan düflünce, Os-
manl› Devleti’nin toprak bütünlü¤ünün
devam›n›, bir büyük devletin “manda”
yönetimiyle özdefllefltiren pasifist bir
düflünce olarak kabul edilir. Dernek
üyelerinin bir bölümü Amerikan man-
das›n›n ateflli bir savunucusu oldu. Bir
bölümü Osmanl› hükûmetlerinde görev
al›rken bir baflka bölümü Kurtulufl Sava-
fl›’na kat›ld›. Sivas Kongresi’nde redde-
dilmesine ra¤men Millî Mücadele
aleyhtar› baz› dernekler, Wilson Pren-
sipleri Cemiyeti’nin yaratt›¤› ortamdan
yararlanmak istedilerse de baflar›l› ola-
mad›lar. Cemiyet uzun ömürlü olmad›
ve kuruluflundan iki ay sonra, etkinli¤ini
yitirerek kayboldu.
Wilson, Thomas Woodrow
1856 Virginia
1924 Washington
I.Dünya Savafl› sonunda kendi ad›yla
an›lan 14 maddelik Wilson Prensiple-
ri’yle gündeme gelen ABD’nin 28. Bafl-
kan›. ‹kinci kez ABD Baflkan› seçilifli-
nin ikinci y›l›na rastlayan I.Dünya Sava-
fl› sonunda, uluslararas› iliflkilerde izlen-
mesini uygun gördü¤ü ilkeleri 14 mad-
de hâlinde toplay›p Kongre’nin onay›n›
sa¤lad›. Wilson ‹lkeleri ad› verilen bel-
genin 12.maddesinde Osmanl› ‹mpara-
torlu¤u’nun parçalanmas› esas›ndan ha-
reketle parçalanm›fl ülkenin az›nl›klar›-
na muhtariyet tan›nmas› ve bunlar›n
ABD mandas› alt›na al›nmas› öngörülü-
yor; Türklere ise sadece belirli bölgeler-
de egemen olabilme hakk› tan›n›yordu.
Ayn› maddeye göre, Türk Bo¤azlar›n›n
bütün devletlerin gemilerine aç›k olma-
s› ve buralar›n kontrolünün uluslararas›
bir heyete verilmesi planlan›yordu. Bu
görüfllerini uygulayabilmek amac›yla
kurdu¤u King-Crane Komisyonu, Tür-
kiye’nin çeflitli bölgelerinde, Suriye ve
Tiflis’te incelemeler yapt›. Bu komisyo-
nun verdi¤i raporu benimseyen Wilson,
Anadolu’da ba¤›ms›z bir Ermeni devle-
ti kurulmas›n› kabul etti. Ayr›ca Yunan-
l›lar ‹zmir’i iflgale haz›rlan›rken ‹ngilte-
re Baflbakan› Lloyd George’un bu konu-
da kendisinden istedi¤i onay› vermekten
çekinmedi.
Wilson, Thomas Woodrow
W‹LSON PRENS‹PLER‹
1) Bar›fl görüflmeleri ve anlaflmalar›
aç›kl›kla yürütülecek, gizli diplo-
masi yöntemleri kullan›lmayacak-
t›r.
2) Bar›fl ve savafl döneminde aç›k
denizlerde seyrüsefer serbestisi
sa¤lanacakt›r.
3) Uluslararas› ticaretteki engeller
kald›r›lacakt›r.
4) Ulusal silâhlanma, iç güvenli¤in
gerektirdi¤i ölçü ve düzeyde tu-
tulacakt›r.
5) Tüm sömürge sorunlar›, özgürce
ve tarafs›z olarak çözüme ba¤la-
nacakt›r.
6) Rusya’ya di¤er uluslar›n istekleri
do¤rultusunda özgürce yard›mda
bulunulmas› garanti edilecek; ay-
r›ca Rusya’ya kendi siyasî giriflimi
ve ulusal politikas›nda ba¤›ms›z
olabilme özgürlü¤ü sa¤lanacakt›r.
7) Almanya, Belçika’dan çekilecek
ve Belçika, yeniden ba¤›ms›z dev-
let hâlini alacakt›r.
8) Alsace-Lorraine, Fransa’ya geri
verilecektir. Bunun yan› s›ra Al-
manya, iflgal etti¤i Frans›z top-
raklar›n› tekrar Fransa’ya iade
edecek ve verdi¤i zarar› Fran-
sa’ya ödemeyi kabul edecektir.
9) ‹talya s›n›rlar› yeniden düzenle-
necektir.
10) Avusturya-Macaristan ‹mparator-
lu¤u’ndaki halklara özerklik veri-
lecektir.
11) Almanya; Romanya, S›rbistan ve
Karada¤’daki askerlerini geri çe-
kecek, ayr›ca S›rbistan’a denize
ç›kma hakk› verilecektir.
12) Osmanl› Devleti’nin Türk kesimle-
rinin egemenli¤i güvence alt›na
al›nacak, imparatorluk içindeki
di¤er uluslara can güvenli¤i ve
özerk geliflme olanaklar› sa¤lana-
cak ve Bo¤azlar’dan sürekli geçifl
özgürlü¤ü uluslararas› güvence
alt›na al›nacakt›r.
13) Ba¤›ms›z bir Polonya’ya denize
ç›kma hakk› verilecek ve Polonya-
l›lar›n oturdu¤u bütün topraklar
bu devlete ba¤lanacakt›r.
14) Büyük ve küçük ülkelerin siyasî
ba¤›ms›zl›klar›n› ve ulusal bütün-
lüklerini karfl›l›kl› olarak garanti
alt›na almak amac›yla özel statü-
leri olan bir uluslar birli¤inin (Mil-
letler Cemiyeti) en k›sa zamanda
kurulmas› için çal›flmalara hemen
bafllanacakt›r.
Wilson Prensipleri’nin ‹ngilizce metni
ABD Baflkan› Woodrow Wilson
W
