Yaban
Yakup Kadri Karaosmano¤lu’nun,
I.Dünya Savafl› s›ras›nda kolunu kaybe-
den bir Türk subay›n›n yaflam›n› konu
alan roman› (1932). Yazar bu roman›n-
da köylü ile ayd›n aras›ndaki uçurumu
göstermek istemifltir. Kentli bir ayd›n
olan roman›n kahraman›, köylü için bir
yaband›r. Yazar, konuyu, Kurtulufl Sa-
vafl› s›ras›nda Anadolu’nun bir köyüne
yerleflen Ahmet Celâl’in hat›ra defteri
olarak sunar. Ahmet Celâl, bir pafla o¤lu
olup yedeksubay olarak kat›ld›¤› I.Dün-
ya Savafl›’nda bir kolunu kaybetmifltir.
‹ngilizlerin ‹stanbul’a girmesi üzerine,
emireri Mehmet Ali’nin ça¤r›s›na uya-
rak, onun Porsuk Çay› k›y›s›ndaki köyü-
ne yerleflir. Fakat köyde, Mehmet
Ali’den baflka hiç kimse onu benimse-
mez ve âdeta ona bir “yaban” gözüyle
bakar. Bu arada, bütün duygular›n›n tü-
kendi¤ini sanan Ahmet Celâl, Mehmet
Ali’nin kardefli ‹smail’in kar›s› Emi-
ne’yi sever. Kurtulufl Savafl›’na karfl› ka-
y›ts›z kalan köy halk› ac› gerçe¤i iflgal
s›ras›nda anlar. Yunan ordusunun köye
girmesi üzerine Ahmet Celâl ile Emine
birlikte kaçmak isterlerken yaralan›r ve
geceyi bir mezarl›kta geçirirler. Emine
a¤›r yaral› oldu¤u için Ahmet Celâl onu
b›rak›r ve bilinmeyen bir yöne do¤ru gi-
dip kaybolur. Ahmet Celâl’in an› defte-
ri biçiminde ele al›nan eser, Türk edebi-
yat tarihinin köfle tafllar›ndan olup 1942
CHP Roman Yar›flmas›’nda ikincilik
kazanm›flt›r.
Yabanc› Okullar Sorunu
Cumhuriyet’in ilân› sonras› Türkiye’yi
u¤raflt›ran önemli sorunlardan biri.
19.yüzy›lda kapitülasyonlardan yararla-
nan ‹ngiltere, Fransa, Almanya, Avus-
turya, ‹talya, ABD ve Rusya, Osmanl›
Devleti topraklar› üzerindeki çeflitli yer-
lerde okullar açm›fllard›. Amaçlar›, bu
okullar arac›l›¤›yla kendi dil, din ve kül-
türlerini yaymak, bu yolla Osmanl›
Devleti üzerindeki siyasî etkilerini art›r-
makt›. Ço¤u kez misyonerler taraf›ndan
kurulan bu okullar, kendi dinî propagan-
dalar› yan› s›ra zaman zaman az›nl›klar›
(Rum-Ermeni-Bulgar) tahrik ve isyana
teflvik etmekteydiler. ‹ngilizler taraf›n-
dan aç›lan okullar daha çok Mezopo-
tamya ve Ege Bölgesi’nde yo¤unlaflm›fl-
t›. Bunun nedeni, ‹ngilizlerin bu bölge-
leri kendi etki alanlar› olarak seçmifl ol-
malar›yd›. ‹ngilizlerin, özellikle Mezo-
potamya’da (Irak) çok say›da okul aç-
malar›, bölgenin ‹ngiltere aç›s›ndan bü-
yük önem tafl›mas›ndan ileri geliyordu.
Bu önem, bölgenin Hindistan’a olan ya-
k›nl›¤›ndan ve zengin petrol kaynaklar›
üzerinde olmas›ndan kaynaklan›yordu.
Daha çok misyonerler arac›l›¤›yla kuru-
lan Amerikan okullar›n›n say›s›, 19.yüz-
y›l sonlar›nda 534’e ulaflt›. Bu okullar›n
en tan›nan› Beyrut Amerikan Üniversi-
tesi ve ‹stanbul’daki Robert Kolej’di.
Almanlar taraf›ndan aç›lan okullar ise
genellikle ‹stanbul, Beyrut ve Kudüs’te
bulunuyordu. 1882’de kurulan Avustur-
ya Erkek Lisesi ve Ticaret Okulu ile
Avusturya K›z Lisesi, Avusturya’n›n
açt›¤› okullard›. Osmanl› Devleti’nde
çok say›da okul açan devletlerden biri
de Fransa’yd›. ‹lk aç›lan Frans›z okulu,
1583’te Cizvit rahipleri taraf›ndan ‹stan-
bul’da kurulan Saint Benoît Lisesi’dir.
Bu okul ayn› zamanda, Osmanl› Devle-
ti’nde aç›lan ilk yabanc› okuldur. ‹tal-
yanlar ilk olarak 1861’de ‹stanbul’da,
daha sonra 1863’te Hatay’da, Ruslar ise
ilk olarak 1889’da Bursa’da ve daha
sonra ‹stanbul’da Terkos Rus Okulu’nu
açt›lar (1904). Yeterli flekilde denetlen-
meyen bu okullarda sürekli olarak Türk
düflmanl›¤› ifllendi. 19.yüzy›lda ve
20.yüzy›l›n bafllar›nda görülen Bulgar,
Ermeni ve Yunan ayaklanmalar›n›n ele-
bafl›lar›, genellikle bu yabanc› okullar-
dan yetiflmifllerdi. Lozan Antlaflmas› (24
Temmuz 1923) ile bu okullar›n çal›flma-
lar› belli bir esasa ba¤lanarak Türk yasa-
lar›na ve di¤er okullar›n ba¤l› olduklar›
tüzük ve yönetmeliklere uyma zorunlu-
lu¤u getirildi. 1925-1926 aras› Türk hü-
kûmeti, bu okullarda Türkçe, tarih ve
co¤rafya derslerinin Türk ö¤retmenler
taraf›ndan okutulmas›, Türk müfettifller
taraf›ndan denetlenmesi, ders kitaplar›n-
da Türklük aleyhinde yaz›lar olmamas›
gibi esaslar getirdi. Ö¤retimde lâik esas-
lar› kabul eden Türkiye Cumhuriyeti,
1924’te yabanc› okullarda dinî ayin ya-
p›lmas› için ayr›lm›fl olan salonlar› kal-
d›rd› ve ö¤retmenlerin dinî k›yafet giy-
melerini yasaklad›. ‹stanbul’daki yaban-
c› ülkelerin elçileri ve Papa’n›n temsilci-
si, bu k›s›tlamalara itirazda bulundularsa
da, Türk Hükûmeti, bunu görüflme ko-
nusu dahi yapmay› kabul etmedi.
Yaça¤az, fierif
1876 Pazarc›k/Bulgaristan
5 Ekim 1938 ‹stanbul
Kurtulufl Savafl› komutanlar›ndan.
1899’da Harp Okulu’nu bitirdikten son-
ra Balkan ve I.Dünya Savafllar›na kat›l-
d›. 1920’de Kurtulufl Savafl›’na kat›lmak
üzere Ankara’ya geldi. Yozgat Mevki
Komutanl›¤› ve Mutasarr›fl›¤› yapt›.
1921’de 41.Tümen ve 1922’de Siirt’teki
2.Tümen komutanl›klar›na atand›. 13
Ocak 1923’te ‹stanbul Merkez Komuta-
n› oldu ve 17 Temmuz 1923’te kendi is-
te¤iyle emekliye ayr›ld›. Kat›ld›¤› sa-
vafllardaki baflar›lar› nedeniyle ‹stiklâl
Madalyas›yla ödüllendirildi.
Ya¤c›kandilo¤lu, Hasan S›tk›
1859 Antalya
20 Aral›k 1933 Antalya
‹kinci TBMM Antalya milletvekili. Di-
nî ö¤renim gördü; Arapça ve Farsça ö¤-
rendi. Akseki Aflar A¤nam kâtipli¤ine
atand›. Müstantik muavinli¤i, tapu kâ-
tipli¤i ve dava vekilli¤i yapt›; çiftçilik ve
ticaretle u¤raflt›. Antalya Müdafaa-i Hu-
kuk Heyeti’ne üye seçildi ve baflkanl›¤›-
na getirildi. ‹kinci TBMM’ye Antal-
ya’dan milletvekili seçildi (1923) ve
üçüncü dönemde de Antalya milletveki-
li olarak parlamentoda yer ald›.
Yahya Galip Bey (Karg›)
bk.
Karg›, Yahya Galip
Yahya Kaptan
1891 Köprülü/Makedonya
9 Ocak 1920 Tavflanc›l/Kocaeli
Kurtulufl Savafl› s›ras›nda Kocaeli yöre-
si milis kuvvetleri komutan›. Balkan-
lar’da Bulgar komitac›lara karfl› savaflt›.
Balkan Savafl›’nda Türk birliklerine bil-
gi s›zd›rd›. Selânik yoluyla ‹stanbul’a
gelerek ‹ttihat ve Terakki yönetiminin
oluflturdu¤u gizli Teflkilât-› Mahsusa’ya
girdi; I.Dünya Savafl› s›ras›nda bu örgü-
tün Balkanlar’daki etkinliklerine kat›ld›.
Ard›ndan ‹ngilizlere karfl› savaflan Halil
Pafla’ya (Kut) yard›m için Irak Cephe-
si’ne gönderildi. Enver Pafla’ya karfl›
Yakup Cemil’in önderli¤indeki suikast
haz›rl›¤›na kat›ld›¤› gerekçesiyle Divan-
› Harp’te yarg›lan›p Irak’a sürgün edildi.
Mondros Ateflkes Antlaflmas›’ndan son-
ra ‹stanbul’a döndü. 1919’da Kocaeli ve
çevresinde ortaya ç›kan Rum çetelerinin
ortadan kald›r›lmas› ve ‹stanbul’dan
Anadolu’ya geçeceklere kolayl›k sa¤la-
mak için Gebze ve yöresinde bir milis
güç oluflturdu. Mustafa Kemal’le do¤ru-
dan iliflki kurup, onun emrine girdi.
Mustafa Kemal’den ald›¤› emir üzerine
gizlice ‹stanbul’a gelerek, Bekira¤a Bö-
lü¤ü olarak bilinen askerî tutukevine dü-
zenledi¤i bask›nla, ‹ngilizlerin tutukla-
d›¤› üst rütbeli birçok subay› kurtard›.
Bu olay ‹ngiliz iflgal komutanl›¤›n›n ‹s-
tanbul Hükûmeti üzerinde bask›lar›n›
art›rmas›na neden oldu. Kuvâ-yi ‹nziba-
tiye birlikleri taraf›ndan 9 Ocak 1920’da
Taflvanc›l’da pusuya düflürülerek öldü-
rüldü. Mustafa Kemal Pafla, Nutuk’ta,
Yahya Kaptan’›n Kurtulufl Savafl›’ndaki
hizmetlerini övmüfl ve kendisinden tak-
dirle söz etmifl; ayr›ca, Yahya Kaptan’›n
geride kalan iki çocu¤una ve ailesine
maafl ba¤latm›fl ve onlar› korumufltur.
870
fierif Yaça¤az
Yaban
Y
