Esad Hoca
bk.
‹leri, (Mehmet) Esat Hoca
Esad Ömer Eyyübî
1895 Maçka
?
Kurtulufl Savafl› döneminde sol içerikli
Kahkaha adl› mizah gazetesini ç›karan
flair ve gazeteci. Trabzon ‹dadîsi’ni bitir-
dikten sonra bir süre memurluk yapt›.
fiiir yetene¤iyle k›sa sürede tan›nd›.
Rusya’ya giderken Trabzon’a u¤rayan
Nâz›m Hikmet’le tan›flt› ve onun görüfl-
lerinden etkilendi. 18 May›s 1922’de
Kahkaha adl› sol içerikli bir siyasî gaze-
te ç›kard›. Yaklafl›k 156 say› yay›mla-
nan gazete, Mustafa Kemal’in tepkisini
çekti¤inden birkaç kez, 4 Mart 1925’te
ç›kar›lan Takrir-i Sükûn Kanunu gere¤i
ise tamamen kapat›ld›. Esad Ömer Ey-
yübî’nin 1925’ten sonraki yaflam›yla il-
gili bilgiler çeliflkilidir. Baz› kaynakla-
ra göre, gitti¤i Rusya’da k›sa bir süre
kal›p Türkiye’ye dönmüfl; baz› kaynak-
lara göre ise, gitti¤i Rusya’da yerleflmifl
ve bir daha geri dönmemifltir.
342
Esad Hoca
Efendiler, Erzurum Kongresi’nin bitiminde, Ferit Pafla’dan sonra Har-
biye Nezareti’ne yeni geldi¤i anlafl›lan Nâz›m Pafla imzas›yla, 15’inci
Kolordu Komutanl›¤›’na 30 Temmuz 1919 tarihli flöyle bir emir geldi.
Mustafa Kemal Pafla ile Refet Bey’in hükûmetin ka-
rarlar›na ayk›r› faaliyet ve hareketlerinden dolay›
hemen yakalanarak ‹stanbul’a gönderilmeleri Bab›-
âli’ce uygun görülüp o bölgedeki memurlara emirler
verildi¤inden, Kolordu’ca gereken yard›mda bulunul-
mas› ve sonucundan bilgi verilmesi rica olunur.
Bu emre Kolordu Komutanl›¤› taraf›ndan lây›k oldu¤u flekilde cevap
verildi. Bu cevab› öteki komutanlara da verdirerek dikkatlerini çek-
tirdim.
Kongre bildirisi, memleket içinde her yere ve yabanc› devlet temsil-
cilerine çeflitli vas›talarla gönderildi. Tüzük de komutanlara ve öteki
güvenilir makamlara k›s›m k›s›m flifre ile verilerek, oralarda bas›lma-
s›n›n ve ço¤alt›l›p da¤›t›lmas›n›n sa¤lanmas›na çal›fl›ld›. Bu durum
tabiat›yla günlerce devam etti. Bu münasebetle Sivas’ta 3’üncü Ko-
lordu Komutan› Salâhattin Bey’den ald›¤›m 22 A¤ustos 1919 tarihli bir
telgrafta, “Tüzü¤ün ikinci ve dördüncü maddelerinin yay›mlanmas›-
n› sak›ncal› buldu¤u, bir kere daha incelenmesi gere¤i” bildiriliyordu
(Belge: 42).
‹kinci madde - Topyekûn savunma ve direnme esas›n›n kabul edildi¤i;
Dördüncü madde - Geçici bir idare kurulabilece¤i hususundaki mad-
delerdir.
Sivas’ta Genel Bir Kongre Toplama Karar›
Bu sebeple, 18 Haziran 1919 tarihinde, Trakya’ya verdi¤im direktifte
iflaret etti¤im bir noktan›n uygulanma zaman› gelmifl bulunuyordu.
Hat›r›n›zdad›r ki, o nokta, Anadolu ve Rumeli’deki millî teflkilâtlar›
birlefltirerek, bir merkezden temsil ve idare etmek üzere, Sivas’ta
genel bir millî kongre toplamakt›. Bu gayenin gerçeklefltirilmesi için
yaverim Cevat Abbas Bey 21/22 Haziran 1919 gecesi, Amasya’da yaz-
d›rd›¤›m genelgenin esas noktalar› flunlard› :
1-
Vatan›n bütünlü¤ü, milletin ba¤›ms›zl›¤› tehlikededir.
2-
‹stanbul hükûmeti, üzerine ald›¤› sorumlulu¤un gere¤ini yerine
getirememektedir. Bu durum, milletimizi yok olmufl gibi gösteri-
yor.
3-
Milletin ba¤›ms›zl›¤›n›, yine milletin azim ve karar› kurtaracakt›r.
4-
Milletin içinde bulundu¤u durum ve flartlar›n gere¤ini yerine ge-
tirmek ve haklar›n› gür sesle cihana duyurmak için her türlü bas-
k› ve kontrolden uzak millî bir heyetin varl›¤› zarurîdir.
5-
Anadolu’nun her bak›mdan en güvenli yeri olan Sivas’ta hemen
millî bir kongrenin toplanmas› kararlaflt›r›lm›flt›r.
6-
Bunun için bütün illerin her sanca¤›ndan milletin güvenini kazan-
m›fl üç temsilcinin mümkün olan en k›sa zamanda yetiflmek üze-
re yola ç›kar›lmas› gerekmektedir.
7-
Her ihtimale karfl›, bu mesele millî bir s›r olarak tutulmal› ve tem-
silciler, gere¤inde yolculuklar›n› kendilerini tan›tmadan yapmal›-
d›rlar.
8-
Do¤u illeri ad›na, 23 Temmuz’da, Erzurum’da bir kongre toplana-
cakt›r. O tarihe kadar öteki illerin temsilcileri de Sivas’a gelebi-
lirlerse, Erzurum Kongresi’nin üyeleri de Sivas genel kongresine
kat›lmak üzere hareket ederler (Belge: 26).
Nutuk : s.21, 30, 44.
«Erzurum Kongresi, uyand›rd›¤› yank› ve sonuçlar› bak›m›ndan Müdafaa-i Hukuk Kongrele-
rinin -Sivas Kongresi hariç- en önemlisidir. Bütün memleketi temsil etmedi¤i halde, mahallî de
say›lamaz. Do¤u Anadolu ad›na toplanan bir bölge kongresidir. Anadolu ‹htilâli aç›s›ndan bak›-
l›nca, Erzurum Kongresi’nin iki büyük özelli¤i vard›r. Birincisi, M. Kemal Pafla’ya liderlik yolunu
açmas›; ikincisi de Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti’nin aynen benimsedi¤i müda-
faa-i hukuk prensiplerini ve teflkilât tüzü¤ünü haz›rlam›fl olmas›d›r.»
Kaynak : Sabahattin Selek, Anadolu ‹htilâli, Cem Yay›nevi, ‹stanbul 1973, s.262.
Mustafa Kemal’in, 8 Temmuz 1919 gecesi telgrafla ‹stanbul’a 3. Ordu Müfettiflli¤inden istifas›n›
bildirdi¤i Erzurum Telgrafhanesi binas›. (Daha sonra otel olarak kullan›lan bina, cadde geniflleme
çal›flmalar› nedeniyle y›kt›r›lm›flt›r.)
ERZURUM KONGRES‹
ATATÜRK’ÜN
ANLATIMIYLA
NUTUK’TA
ERZURUM KONGRES‹
