535
askerî yoldan ulafl›lamayaca¤› görüflün-
deydiler. Bu tart›flmalar sürerken ‹tilâf
Devletleri, Yunanl›lar taraf›ndan da ka-
bul edilen 22 Mart 1922’de mütareke
önerisinde bulundular. Bu arada ordu-
nun haz›rl›klar›n› sürdürmesine devam
edildi. Mütareke önerisini, 26 Mart
1922’de bar›fl önerisi izledi. Her iki öne-
riye 5 Nisan’da verilen yan›tta, mütare-
keyle birlikte iflgalin sona ermesinin zo-
runlu oldu¤u belirtildi. 15 Nisan’da ‹ti-
lâf Devletlerince bu görüfl reddedildi.
Mustafa Kemal’in baflkumandanl›k yet-
kilerinin üçüncü kez uzat›lmas›na iliflkin
5 May›s 1922 tarihli oylamada milletve-
killerin ço¤unlu¤u buna karfl› ç›kt›. ‹kin-
ci Grup milletvekilleri, baflkomutanl›¤›n
uzat›lmas›na iliflkin yeni bir yasay› ge-
reksiz gördü. Mustafa Kemal, 6 Ma-
y›s’ta Meclis kürsüsünden, gerekli gör-
dü¤ü önlemi almaktan çekinmeyece¤i
aç›klamas›n› yapt›. Bu konuflmadan
sonra oylanan yasaya 177 milletvekili
olumlu, 11’i olumsuz, 15’i çekimser oy
verdi. Fakat TBMM’de ‹kinci Grubun
muhalefeti devam etti. Bu arada, Musta-
fa Kemal, yak›n arkadafllar›yla birlikte
Haziran 1922’den bafllayarak taarruz
planlar› yapmaya bafllad›. ‹tilâf Devlet-
leri ve Yunanistan, Türk millî kuvvetle-
rinin bir karfl› sald›r›ya geçebilece¤ini
düflünmediklerinden savafl haz›rl›¤› giz-
lice tamamland›. Mustafa Kemal Pa-
fla’n›n Kocatepe’den yönetti¤i Büyük
Taarruz, 26 A¤ustos 1922 günü bafllad›.
Befl gün süren savafl, 30 A¤ustos günü
Dumlup›nar dolaylar›ndaki Baflkomu-
tanl›k Meydan Muharebesi’yle nokta-
land›ktan sonra Mustafa Kemal, orduya
ve ulusa, “Ordular! ‹lk Hedefiniz Akde-
niz’dir. ‹leri!” komutunu verdi. 2 Ey-
lül’de Yunan Ordular› Baflkomutan›
Trikopis tutsak edildi. Bunu izleyen
günlerde, da¤›n›k biçimde geri çekilen
Yunan ordusunun ard›ndan ilerleyen
Ulusal Kurtulufl güçleri, iflgal alt›ndaki
kent, kasaba ve köyleri bir bir kurtararak
9 Eylül günü ‹zmir’e girdi. Tarih 15 Ey-
lül’ü gösterdi¤inde, Anadolu’nun bat›
k›y›lar› iflgalci güçlerden tamamen te-
mizlenmiflti. Bu kesin zaferden sonra,
‹zmit üzerinden ‹stanbul’a, Bal›kesir
üzerinden Çanakkale’ye do¤ru harekete
geçen kuvvetler karfl›s›nda, ‹tilâf Dev-
letleri ateflkes önerisinde bulunmak zo-
runda kald›lar. Görüflmeler 4 Ekim’de
bafllad›. 11 Ekim 1922’de ‹tilâf Devlet-
leri ile TBMM aras›nda Mudanya Atefl-
kes Antlaflmas› imzaland›. Antlaflma ko-
flullar›na göre Sevr Antlaflmas›, tümden
geçersiz k›l›n›yordu. Mudanya Mütare-
kesi’nin ard›ndan 27 Ekim’de ‹tilâf
Devletleri, hem TBMM, hem de ‹stan-
bul Hükûmeti’ni bar›fl görüflmelerine
ça¤›rd›. Bu geliflme, TBMM içindeki
Birinci Grup ile ‹kinci Grup aras›ndaki
savafl›m› yeniden alevlendirdi. 30 Ekim
1922’de aralar›nda Mustafa Kemal’in
de bulundu¤u 80 milletvekili bir önerge
vererek Osmanl› Devleti’nin y›k›ld›¤›-
n›n ve yeni bir Türkiye devletinin kurul-
du¤unun, Anayasa gere¤ince egemenli-
¤in ulusa ait oldu¤unun kabulünü dile
getirdiler. 1 Kas›m’da Mustafa Ke-
mal’in yapt›¤› konuflmadan sonra kabul
edilen yasaya göre, birinci maddede, tek
kiflinin egemenli¤ine dayanan ‹stanbul
Hükûmeti’nin, 16 Mart 1920’de ‹stan-
bul’un iflgaliyle birlikte son buldu¤u ilân
ediliyor; ikinci maddede ise, saltanat›n
hilâfetten ayr›lmas› ve saltanat›n kald›-
r›lmas› karara ba¤lan›yordu. Böylece
600 y›ll›k Osmanl› Devleti son buluyor-
du. Bu karardan iki hafta sonra, 17 Ka-
s›m 1922 günü Padiflah Vahdeddin,
Dolmabahçe önlerinde demirli bir ‹ngi-
liz z›rhl›s›yla ülkeden ayr›ld›. 22 Kas›m
1922’de de TBMM bar›fl heyeti, ‹smet
Bey’in (‹nönü) baflkanl›¤›nda Lozan’a
hareket etti. Lozan görüflmeleri 4 fiubat-
23 Nisan aras›ndaki kesintiyle 24 Tem-
muz 1923’te tamamland› ve Lozan Ba-
r›fl Antlaflmas› imzaland›. Bu arada Bi-
rinci Grup ile ‹kinci Grup aras›ndaki tar-
t›flmalar, A¤ustos 1923’te Meclis seçim-
lerinin yenilenmesine yol açt› ve 11
A¤ustos 1923’te toplanan yeni Mec-
lis’te Birinci Grup büyük ço¤unluk sa¤-
lad›. Lozan Antlaflmas› uyar›nca 2 Ekim
1923 günü ‹tilâf Devletleri’nin iflgalci
birlikleri ‹stanbul’dan ayr›ld›lar. Misak-
› Millî’nin gerekleri yerine getirildikten
sonra da 29 Ekim 1923’te Cumhuriyet
ilân edilerek Kurtulufl Savafl› süreci ta-
mamland›.
Kurtulufl Savafl›
Atatürk. Tablo: Avni Arbafl (1982).
