537
tuluflun bir simgesi olarak konu edinildi.
Samih Rifat “Ayd›n Türküsü”, Kema-
lettin Kamu “‹zmir Yollar›nda” ve “‹z-
mir’e Tahassür” fliirlerinde bu konuyu
iflledi. Kurtulufl Savafl› y›llar›nda iflgal
edilen kentlerde, cephelerde ba¤›ms›zl›k
mücadelesine kat›lan kahramanlar›n se-
rüvenleri türkülere ve a¤›tlara konu ol-
du. Gaziantep savunmas›nda fiahin Bey
ve Karay›lan, Kahramanmarafl’ta Sütçü
‹mam, Adana’da Molla Kerim ad›na ya-
k›lan a¤›tlar bunlar›n bafll›calar›d›r. An-
kara Türküsü (1920), ‹zmir Türküsü
(1921), Kurtulufl Savafl› y›llar›ndan iti-
baren çok genifl çevrelere yay›lm›fl ve
çok benimsenmifl marfllard›r. Mehmet
Emin Yurdakul’un “Zafer” (1923) fliiri,
Kurtulufl Savafl›’n› emperyalist devletle-
rin sald›r›lar›na karfl›, geri kalm›fl ve
ezilmifl ülkelerin mücadelesine öncülük
eden bir hareket olarak de¤erlendirir.
Nâz›mHikmet, “Kuvâ-yi Milliye Desta-
n›”nda (1968) özellikle, Millî Mücade-
le’de etkili halktan kiflilerin eylemlerini
anlat›r. Ayd›nlar, askerler ve Baflkomu-
tan, halkla bütünleflmifl gücün temsilci-
leri olarak canland›r›l›r. Faz›l Hüsnü
Da¤larca, bir dizi eserinde Kurtulufl Sa-
vafl›’n›n cephelerdeki geliflmelerini, sa-
vaflan, flehit olan kahramanlar›n serü-
venlerini destanlaflt›rd›: “Üç fiehitler
Destan›” (1949), “‹stiklâl Savafl›-Sam-
sun’dan Ankara’ya” (1951), “‹stiklâl
Savafl›-‹nönüler” (1951), “Delice Bö-
cek” (1957), “Yedi Memetler” (1964);
Cahit Külebi “Atatürk Kurtulufl Sava-
fl›’nda” (1952); Ceyhun Atuf Kansu
“Sakarya Meydan Savafl›” (1970) gibi
flairler, Kurtulufl Savafl›’n› çeflitli yönle-
riyle anlatt›lar. Kurtulufl Savafl› y›llar›n-
da flair ve yazarlar›n eserlerini yay›mla-
d›klar› dergi ve gazetelerden bafll›calar›
ise ‹leri, Tasvir-i Efkâr, Tevhid-i Efkâr,
Hâkimiyet-i Milliye (Ankara), Vakit,
Akflam, Tanin, Hâdisat, Yeni Gün, Aç›k
Söz (Kastamonu), ‹zmir’e Do¤ru (Bal›-
kesir), Yeni Adana, Babal›k (Konya),
‹stikbal (Trabzon), Dertli (Bolu), Büyük
Mecmua, Genç Yolcular, Sebilü’r-Re-
flad, Dergâh, Servet-i Fünun, Sehâ, Ya-
r›n, Âyine, Millî Mecmua, Yeni Mec-
mua, Küçük Mecmua’d›r. Bunlar içinde
özellikle Kastamonu’da ç›kan “Aç›k-
söz” gazetesinin ayr› bir önemi vard›r.
Gazetede hemen her gün yazan ‹smail
Habib, dönem edebiyat› içinde Millî
Mücadele’yi destekleyen yaz›lar›yla
dikkati çeker. Kurtulufl Savafl›’n› konu
alan ilk tiyatro eserleri aras›nda Faruk
Nafiz Çaml›bel’in “Kahraman”, Mirza
Da¤l›’n›n “Sakarya” adl› oyunlar› say›-
labilir. Hayri Muhittin Dalk›l›ç’›n “Gazi
Mustafa Kemal”, Yakup Kadri Karaos-
mano¤lu’nun “Sa¤anak”, Necip Faz›l
K›sakürek’in “Tohum”, Nâz›m Hik-
met’in “Yolcu”, Nahit S›rr› Örik’in
“Sönmeyen Atefl” oyunlar›, Anado-
lu’nun inanm›fl, idealist, yurtsever in-
sanlar› ile Osmanl› iflbirlikçilerini, padi-
flahl›k ve halifelik özlemleri içinde olan-
lar› karfl›laflt›r›r. Erol Toy “Parti Pehli-
van” (1970) ve “‹pteki” (1973) adl›
oyunlar›yla, ‹zmir’in ve ‹stanbul’un ifl-
gal alt›nda bulundu¤u dönemleri, Kuvâ-
yi Milliyecilerle iflbirlikçi ‹stanbul Hü-
kûmeti aras›ndaki çat›flmalar› yans›t›r.
Faz›l Hayati Çorbac›o¤lu “Erkek Sa-
t›”da (1976), Kurtulufl Savafl› kahra-
manlar›ndan Sat› Kad›n’›n serüvenini
anlat›r. Cengiz Gündo¤du “Sapak”
(1978) adl› oyununda, 1923-1927 aras›
Kurtulufl Savafl›’n›n ilke ve amaçlar›n›
sapt›rmak isteyenleri ele al›r. ‹smet
Küntay “Tozlu Çizmeler”de (1970) ‹s-
tanbul’un iflgal günleri ortam›n›, iflgal
kuvvetlerinin taflk›nl›klar›n›, insanlar›n
yorgunlu¤unu ve bezginli¤ini sergiler.
Kurtulufl Savafl› Dönemi Edebiyat›
TÜRK ROMANINDA KURTULUfi SAVAfiI
(……..)
Do¤rudan Millî Mücadele y›llar›n› konu alan ya da o döneme de-
¤inen romanlardaki tarih Mustafa Kemal’in Samsun’a ayak bast›¤›
19 May›s 1919 ile ‹zmir’in kurtulufl günü olan 9 Eylül 1923 aras›nda
kalan bir zaman dilimiyle s›n›rlanabilir belki. Ancak, Millî Mücadele
sürecini daha kapsaml› ele almak için söz konusu dilimi biraz daha
geniflletmek, Millî Mücadele’ye kat›lan insanlar›n bu savafla hangi
koflullar alt›nda at›ld›klar›n› anlayabilmek amac›yla I. Dünya Savafl›
günlerine kadar uzanmak, yüz binlerce insan›n hayat›na mal olan
savafl meydanlar›n› da göz önünde bulundurmak daha do¤ru bir
yaklafl›md›r. Tarihsel döneme böyle bir genifllik katmak, en iyi ifa-
desini edebiyatta bulan Türk milliyetçili¤inin bak›fl aç›s›n› kavramak
aç›s›ndan da önemlidir. Önemlidir, çünkü milliyetçilik, ilk dönem
Millî Mücadele anlat›lar›n›n tamam›na damgas›n› vurmufl ve ulus
kimli¤inin yarat›lmas›nda temel bir rol oynam›flt›r.
Cephelerdeki kanl› sahneleri, mütareke ‹stanbul’undaki yoz-
laflmay›, harp zenginleriyle yoksul halk aras›ndaki uçurumu, örgüt-
lenmeye çal›fl›lan direnifli, Millî Mücadele’nin Anadolu’nun dört bir
yan›na yay›lmas›n›, çeteleri, Kuvâ-yi Milliye’den düzenli orduya
geçifli, velhas›l bu topraklar›n en uzun on y›l›n›, 1914-1923 y›llar›
aras›nda yaflananlar› yans›tan romanlar› yaz›l›fl tarihlerine göre üç
döneme ay›rabiliriz. I. Dönem (1920-1950) romanlar›, savafl y›llar›-
na tan›kl›k eden ayd›nlar›n kalemlerinden ç›km›flt›r. II. Dönemde
(1950-1980) yaz›lanlar, Cumhuriyet’in yetifltirdi¤i ilk kuflak ayd›n-
lar›n yak›n dönem anlat›lar›d›r ve yaz›ld›klar› y›llar›n siyasî e¤ilim-
lerini bar›nd›r›rlar. 80’lerden sonra yaz›lan III. Dönem romanlar›n-
da ise bugünün ihtiyaçlar›na göre yap›land›r›lan bir tarih anlay›fl›
vard›r.
Dönemlere ait listelerde ad› geçen romanlarda Millî Mücade-
le’nin ele al›n›fl› farkl› a¤›rl›kta, farkl› renklerdedir. Kimisi bütü-
nüyle kurtulufl ve kurulufl temas› etraf›nda kurgulan›rken önemli
bir bölümünde Millî Mücadele, anlat›lan hikâyede bir fon olarak
kullan›lm›flt›r. Bu konuda daha derin bir araflt›rma yapmak isteyen
okuyuculara -listeyi olabildi¤ince genifl tutma gayretimize ra¤-
men- gözden kaçm›fl daha pek çok roman›n bulunabilece¤ini hat›r-
latmak isterim.
I. Dönem Romanlar› (1920-1950)
I. dönemde yaz›lan romanlar› tarih s›ras›na göre flu flekilde s›-
ralayabiliriz:
Ömer Seyfettin, “Bir Çocuk: Aleko” (1918, hikâye);
Refik Halit Karay, “‹stanbul’un ‹ç Yüzü” (1920);
Reflat Nuri Güntekin, “Gizli El” (1920);
Ercümend Ekrem Talu, “Kan ve ‹man” (1922);
Yakup Kadri Karaosmano¤lu, “Kiral›k Konak” (1922);
Halide Edib Ad›var, “Ateflten Gömlek” (1922);
Peyami Safa, “Mahfler” (1924), “Sözde K›zlar” (1924)
Müfide Ferit, “Pervaneler” (1924)
Selâhattin Enis, “Zaniyeler” (1924);
Mahmut fievket Esendal, “Miras” (1925);
Hüseyin Rahmi Gürp›nar, “Tutuflmufl Gönüller” (1926);
Halide Edib Ad›var, “Vurun Kahpeye” (1926);
Yakup Kadri Karaosmano¤lu, “Sodom ve Gomore” (1928);
Reflat Nuri Güntekin, “Yeflil Gece” (1928);
Aka Gündüz, “Dikmen Y›ld›z›” (1928), “Bir fioförün Gizli Defte-
ri” (1928);
Mehmet Rauf, “Halâs” (1929);
Güney Halim, “Gökmen” (1932);
▲
