ti ve ‹ngilizlerle s›k› iliflki kurulmas› yo-
lunda çal›flmalarda bulundu. 23 Nisan
1920’de TBMM Hükûmeti’nin kurul-
mas›yla fiilen ortadan kalkt›.
Kürkçü, Kadri Ahmet
1882 Diyarbak›r
12 Kas›m 1952 ‹stanbul
Birinci TBMM Diyar›bekir (Diyarba-
k›r) milletvekili. 1904’te Harbiye Mek-
tebi’nden mezun oldu. Osmanl› Ordu-
su’nun de¤iflik kademelerinde görev al-
d›. Balkan ve I.Dünya Savafllar›nda de-
¤iflik görevler üstlendi. Diyarbak›r Jan-
darma Alay›’nda görevliyken Birinci
TBMM’ye Diyar›bekir milletvekili se-
çildi ve ikinci dönemde Siverek millet-
vekili olarak parlamentoda yer ald›.
Meclis’te babas›n›n ad›yla birlikte Kad-
ri Ahmed ad›n› kulland›. 1924’te rütbe-
si binbafl›l›¤a yükseltildi. 1927’de
emekliye ayr›ld› ve 1933’te Ankara Ti-
caret ve Sanayi Odas› Baflkâtipli¤ine
atand›.
Kürt Mustafa Pafla Savafl Divan›
Kurtulufl Savafl› s›ras›nda Osmanl›
Devleti’nin emirlerine karfl› gelenleri
yarg›lamak üzere Kürt Mustafa Pafla
baflkanl›¤›nda kurulan yarg› divan›. ‹n-
gilizlerin de bask›s›yla Padiflah Vah-
deddin, Kürt Mustafa Pafla’y›, Osmanl›
Devleti’nin kararlar›na karfl› gelenleri
yarg›lamak için bir divan kurmakla gö-
revlendirdi. Mustafa Pafla, kurdu¤u di-
vanda ‹ngilizleri ve padiflah› memnun
etmek için Millî Mücadele yanl›lar›na
karfl› idam karar› bile vermekten çekin-
medi. 11 May›s 1920’de aralar›nda
Mustafa Kemal, Kara Vas›f, Ali Fuat
Cebesoy, Rüstem Bey, Adnan Ad›var,
Halide Edip Ad›var gibi isimlerin yan›
s›ra 25 May›s 1920’de Fevzi Çak-
mak’›n idam›na karar verildi. 6 Haziran
1920’de ‹smet Pafla, Bekir Sami, Celâ-
leddin Arif, R›za Nur, Yusuf Kemal,
Fahrettin Altay, Yusuf Kemal, Börekçi-
zâde Rifat Bey hakk›nda da ayn› karar
ç›kar›ld›.
Kürtler
Büyük ço¤unlu¤u ‹ran’›n bat›s›nda,
Anadolu’nun güneydo¤usunda ve
Irak’›n kuzeyinde yaflayan Ön Asya
halklar›ndan biri. Hint-Avrupa dil aile-
sinden ve dört ana lehçeye ayr›lan bir dil
konuflurlar. Say›s›, Suriye ve Ermenis-
tan’dakilerle birlikte 25 milyonu aflar.
Çald›ran Savafl›’ndan (1514) sonra ‹dris
Bitlisî’nin arac›l›¤›yla Kürt beyleri,
özerkliklerinin korunmas› karfl›l›¤› Os-
manl› Devleti’nin egemenli¤ini tan›d›-
lar. Osmanl› yönetiminin 18. ve 19.yüz-
y›llarda merkezî yönetimi güçlendirmek
amac›yla Kürtlere uygulad›¤› bask› böl-
gede tepkilere yol açt›. Merkezî yöneti-
me karfl› zaman zaman ayaklanan Kürt
beyleri, K›r›m Savafl› (1853-1856) s›ra-
s›nda iktidar bofllu¤undan yararlanarak
iki alay kurdular. II.Abdülhamid, bölge-
de düzeni sa¤lamak için, aralar›nda
Kürtlerin de bulundu¤u özel birlikler
(Hamidiye Alaylar›) kurdurdu. Bu dö-
nemde ortaya ç›kan gerginlik, Kürtler
ile bölgedeki Ermeniler aras›nda kanl›
çat›flmalara neden oldu. II.Meflrutiyet’in
ilân›ndan sonra, özellikle ‹stanbul’daki
Kürt ayd›nlar› aras›nda kültürel ve siya-
sî amaçl› hareketler fleklinde ortaya ç›k-
t›. Bu y›llarda kurulan Kürt cemiyetleri,
Kürtlere özerklik ve ba¤›ms›zl›k isteme-
ye bafllad›. 1920’de imzalanan Sevr
Antlaflmas›’yla Kürtlere özerk bir devlet
kurma hakk› tan›nd›ysa da bu antlaflma
k⤛t üzerinde kald›. Kürt ileri gelenleri-
nin büyük bölümü Kurtulufl Savafl›’na
kat›larak ortak mücadeleyi seçtiler. An-
cak Kürt ayd›nlar›n›n savafl sonras› bek-
lentileri gerçekleflmedi ve Cumhuri-
yet’in ilân›ndan sonra, çeflitli Kürt ör-
gütlerinin yan› s›ra fleyhlerin ve a¤alar›n
da kat›ld›¤› fieyh Said Ayaklanmas›
(1925), A¤r› Ayaklanmas› (1930) ve
Dersim Ayaklanmas› (1937) sert biçim-
de bast›r›ld›.
Kütahya
Kurtulufl Savafl› s›ras›nda 1921-1922
y›llar› aras› 13,5 ay Yunan iflgalinde ka-
lan ‹ç Bat› Anadolu’daki kent. 1470’ten
1867’ye de¤in Osmanl›lar›n Anadolu
eyaletinin merkeziydi. 16. ve 17. yüzy›l-
larda Celâlî Ayaklanmalar›ndan önemli
ölçüde etkilendi. 1833’te Osmanl› Dev-
leti’ne karfl› ayaklanan M›s›r Valisi Ka-
valal› Mehmed Ali Pafla’n›n o¤lu ‹bra-
him Pafla Kütahya’y› iflgal etti. Ayn› y›l
imzalanan Kütahya Antlaflmas›’yla ye-
niden Osmanl› topraklar›na kat›ld›.
1857’de belediye örgütü kuruldu.
1867’de Hüdavendigâr vilayetine ba¤l›
Kütahya sanca¤›n›n s›n›rlar› içinde olan
yöre, II.Meflrutiyet’ten sonra ba¤›ms›z
Kütahya sanca¤›na ba¤land›. 30 Ekim
1918 Mondros Mütarekesi günlerinde,
ba¤›ms›z bir sancakt›. Mütareke gere¤i
‹talyanlar, Tavflanl›’ya girdi. Daha sonra
‹ngilizler “demiryolu hatlar›n› koru-
mak” bahanesiyle Eskiflehir ve Kütah-
ya’ya önemli bir askerî birlik ç›kard›lar.
Binbafl› ‹smail Hakk› Bey’in komuta-
s›ndaki Türk birlikleri 20 Eylül 1919’da
Kütahya’ya girince, kentteki ‹ngiliz bö-
lü¤ü Eskiflehir’e çekildi. Böylece, böl-
genin bütün kontrolü Kuvâ-yi Milli-
ye’nin eline geçmifl oldu. Bu dönemde
Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk
Cemiyeti Kütahya fiubesi kuruldu. San
Remo Konferans›’nda Osmanl› Devle-
ti’ne teklif edilen bar›fl antlaflmas›n›n
imzalanmas› için, 22 Haziran 1920’de
bafllayan Yunan sald›r›s› Anadolu içleri-
ne do¤ru geliflmeye bafllad›. Demirci’yi
alan Yunan birlikleri, sald›r›n›n h›z›n›
kestiler. Bu duraklamadan yararlan›la-
rak Kütahya Millî Alay› kuruldu. Çer-
kez Ethem güçleri Demirci’de mevzile-
nen Yunan tümenini geriye püskürttü.
Bu harekât s›ras›nda, birkaç gün Çerkez
Ethem’in elinde kalan Demirci, yeniden
Yunanl›lar taraf›ndan iflgal edildi. 10
A¤ustos 1920’de Sevr Antlaflmas› imza-
land›. Anadolu’da kontrolü eline geçiren
TBMM Hükûmeti, sözkonusu antlafl-
may› reddetti. Bunun üzerine, A¤ustos
1920 sonlar›nda yeniden bafllayan hare-
kâtta Yunanl›lar, 29 A¤ustos 1920’de
Uflak’›, 3 Eylül’de Simav’›, 5 Eylül’de
Gediz’i iflgal ettiler. Gediz baflar›s›zl›¤›
ve Kuvâ-yi Seyyare tart›flmas›, Çerkez
Ethem’le TBMM Hükûmeti’nin aras›n›
açt› ve bir süre sonra TBMM taraf›ndan
görevden al›nan Çerkez Ethem’in bu ka-
rara uymamas› üzerine 2 Ocak 1921’de
Kütahya’daki düzenli ordu birlikleri,
Gediz’de bulunan Çerkez Ethem kuv-
vetlerinin üzerine gönderildi. Yap›lan
ilk çat›flmadan sonra Çerkez Ethem’e
ba¤l› birlikler gerilemeye bafllad›. 5
Ocak’ta, Gediz’i daha fazla savunama-
yaca¤›n› anlayan Çerkez Ethem, kasa-
bay› boflaltarak önce flehrin kuzeyindeki
da¤l›k bölgeye, daha sonra da Simav’a
çekildi. ‹nönü’deki Yunan sald›r›s›
10/11 Ocak’ta durdurulduktan sonra,
Bat› ve Güney Cephesi’nde bütün bir-
likler harekete geçti ve Çerkez Ethem,
548
Kürkçü, Kadri Ahmet
Kadri Ahmet Kürkçü
Kütahya’dan bir görünüm.
