553
Lâiklik ‹lkesi
Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluflunda
temel al›nan ilkelerden biri. Osmanl›
Devleti’nin teokratik devlet yap›s› yeri-
ne lâiklik ilkesi, egemenli¤in kayna¤›n›
ulus olarak belirleyen ve devletin siyasî
yap›s›n›n buna uygun olarak seçime da-
yanmas› gerekti¤ini ifade eden cumhuri-
yetçilik ilkesiyle birlikte ve onu tamam-
layarak, kuruluflun temel dayanaklar›n-
dan birini oluflturdu. ‹slâm devletlerinin
tipik bir örne¤i olan Osmanl› Devleti, te-
okratik bir toplum olarak örgütlenmiflti.
Ülkedeki siyasî ve dinî erki tekelinde
bulunduran padiflah, ‹slâmiyetin koru-
yucusu ve siyasî erki dinî kurallara göre
kullanan kimse durumundayd›. Ekono-
mik örgütlenme ve toprak rejiminden
hukuka, e¤itim ve ö¤retime dek toplu-
mun her kat›nda din, belirleyici rol oy-
nuyordu. Müslümanlar için dine uygun
davranmak ve ibadet etmek zorunlulu¤u
vard›. 17.yüzy›ldan sonra yaflanan eko-
nomik gerilemeye çözüm aray›fllar› ve
Bat›’daki lâikleflme süreçlerinin etkisiy-
le, 19.yüzy›lda Tanzimat ve Islâhat ha-
reketleriyle, kiflilere din özgürlü¤ü ve
Müslüman olmayanlara hukukî eflitlik
ilkeleri kabul edildi. Ancak devletin te-
okratik özelli¤inden tümüyle ar›nmas›,
ancak Cumhuriyet’ten sonra gerçekleflti.
D›flta emperyalizme karfl› verilen sava-
fl›m›n, içte feodal dinci çevrelere karfl›
da sürdürülmesi gereklili¤i, cumhuriyet-
çili¤in ve lâikli¤in temelini oluflturdu.
Teokratik monarflinin kald›r›lmas› için
aflamal› bir süreç izlendi ve 23 Nisan
1920’de TBMM aç›ld›ktan sonra ilk
ad›m olarak 1921 Teflkilât-› Esasiye Ka-
nunu’yla, egemenli¤in ulusa ait oldu¤u
ilkesi benimsendi. Egemenli¤ini ulus d›-
fl› kaynaklardan alan saltanat, Kas›m
1922’de kald›r›larak lâik devletin önün-
deki önemli engellerden biri daha orta-
dan kald›r›ld›. Halifeli¤in kald›r›lmas›y-
la birlikte, fier’iyye ve Evkaf Vekâleti
da¤›t›ld›, inanç ve ibadete iliflkin tüm
hükümler ve dinî kurulufllar›n yönetimi
için Diyanet ‹flleri Reisli¤i kuruldu. Ulu-
sal e¤itimde dinî a¤›rl›¤a son vermek
üzere Tevhid-i Tedrisat (E¤itimin Bir-
lefltirilmesi) Kanunu kabul edildi. K›ya-
fetten kad›n haklar›na, milâdî takvim,
Lâtin alfabesi ve uluslararas› rakamlar›n
kabulünden metrik ölçülere geçilmesi
ve soyad› yasas›n›n ç›kar›lmas›na dek,
toplumsal ve kültürel düzenlemeler, lâ-
iklikle, dolayl› da olsa ba¤l›yd›. Kas›m
1925’te ç›kar›lan bir yasayla tekke ve
zaviyelerin kapat›lmas› ve baz› unvanla-
r›n yasaklanmas›; fiubat 1926 tarihli
Medenî Yasa’yla, medenî nikâhtan önce
dinî nikâh yap›lmas›n›n yasaklanmas›,
devletin lâikleflmesi yolunda önemli
ad›mlar oldu. Sonuçta 10 Nisan
1928’de, 1924 Anayasas›’nda yer alan
“Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nin dini
‹slâmd›r” hükmü kald›r›ld› ve böylece
Müslümanl›k, devlet dini olma özelli¤i-
ni yitirdi. 1932’de ‹mam-Hatip okullar›,
1933’te de ‹lâhiyat Fakültesi’nin kapan-
mas›yla Türkiye’de resmî dinî e¤itime
son verildi. ‹badetin Türkçelefltirilmesi
giriflimlerine ba¤l› olarak 1935’te ç›kar›-
lan bir yasayla, Arapça ezan›n yerini
Türkçe ezan ald›. 1937’de de lâiklik il-
kesi anayasaya kondu. Çok partili yafla-
ma geçifl sürecinde, lâiklik ilkesinin uy-
gulanmas›nda kimi gerilemeler gözlem-
lendi. Devletin izledi¤i lâiklik siyasetine
ilk dinî muhalefet 1940’larda bafllad›.
1948’de Cumhuriyet Halk Partisi (CHP)
iktidar› döneminde ilkokullara din dersi
konuldu, ‹lâhiyat Fakültesi kuruldu,
1950’de Tekke ve Zaviyelerin Kapat›l-
mas›na Dair Kanun de¤ifltirilerek kimi
türbeler ziyarete aç›ld›. 1950’den sonra
dinin siyasete alet edildi¤i suçlamalar›-
n›n s›kça yinelendi¤i Demokrat Parti
(DP) hükûmetleri döneminde, Yüksek
‹slâm Enstitüleri ve ‹mam-Hatip Okul-
lar› aç›larak dinî e¤itim daha da yayg›n-
laflt›. Arapça ezan yasa¤›n›n ceza yapt›-
r›mlar› kald›r›ld›, radyoda dinî program-
lara yer verildi. 27 May›s hareketi sonra-
s›nda ç›kart›lan 1961 Anayasas›, bir
yandan din ve vicdan özgürlü¤ü ilkesini
getirirken, di¤er yandan lâik cumhuriye-
ti koruyucu hükümlere yer verdi. Aç›lan
bu yeni dönemde teokratik amaçl› ör-
gütlere karfl› tav›r al›nmakla birlikte, ki-
mi hükûmetler döneminde lâiklik karfl›-
t› siyasal-toplumsal hareketler geliflme
gösterdi. 12 Mart 1971 döneminde Mil-
lî Nizam Partisi, 12 Eylül 1980 harekâ-
t›yla aç›lan dönemde ise Millî Selâmet
Partisi, lâikli¤e ayk›r› siyasî örgütlenme-
ler oldu¤u gerekçesiyle kapat›ld›. 1982
Anayasas›’n›n 2. ve 24. maddelerinde
lâiklik, din ve vicdan özgürlü¤ü ilkeleri-
nin yan› s›ra din ve ahlâk e¤itiminin
devlet gözetimi alt›nda yap›laca¤›, ilk ve
ortaö¤renim kurumlar›nda zorunlu ola-
ca¤› hükmüne yer verildi. 1982 Anaya-
sas›’n›n 24. maddesi, lâiklik ilkesinin en
önemli sonuçlar›ndan biri olan din ve
ibadet özgürlü¤ünü düzenlemekle bir-
likte, lâikli¤e ayk›r› olarak devletin sos-
yal, ekonomik, siyasî veya hukukî temel
düzenini, k›smen de olsa dinî esas ve
inançlara uydurmak amac›yla cemiyet
tesis, teflkil, tanzim veya sevk ve idare-
sinin, cezaî hükümleriyle ilgilidir.
Lâkap ve Unvanlar›n Kald›r›l›fl›
TBMM’de 26 Kas›m 1934’te kabul edi-
len, lâkap ve unvanlar›n kald›r›lmas›na
iliflkin yasa. Yasaya göre, Cumhuri-
yet’ten önce kullan›lan “a¤a, hac›, haf›z,
hoca, molla, efendi, bey, beyefendi, pa-
fla, han›m, han›mefendi, hazretleri” gibi
lâkap ve unvanlar ortadan kald›r›ld›. Ya-
saya göre, bütün vatandafllar, resmî bel-
gelerde yaln›z adlar›yla an›labilecek,
Osmanl› Devleti döneminden kalma si-
vil rütbe ve niflanlar kullan›lmayacakt›.
Ayn› zamanda baz› askerî rütbe adlar›
da de¤ifltirildi ve müflir, ferik, liva yeri-
ne mareflal, general, amiral gibi yeni rüt-
belerin kullan›lmas› kararlaflt›r›ld›. So-
yad› Kanunu’nun kabul edilmesinden
sonra toplumda ayr›cal›k ifade eden lâ-
kap ve unvanlar kald›r›larak yasa önün-
de eflitlik ilkesinin uygulanmas› yolunda
önemli bir ad›m at›ld›.
Lakfle, Ahmet
1883 Mostar/Bosna Hersek
1935 ‹ngiltere
Birinci TBMMErtu¤rul (Bilecik) millet-
vekili. Ailesi, Bosna-Hersek’ten göç
ederek Bursa’n›n ‹negöl ilçesine yerleflti.
‹lk ve ortaö¤renimini tamamlad›ktan
sonra ‹negöl’deki çiftli¤inde tar›mla u¤-
raflt›. Mondros Ateflkes Antlaflmas›’ndan
sonra, Bat› Anadolu’nun düflman iflgali-
ne u¤ramas› üzerine Kurtulufl Savafl›’na
kat›ld›. Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti’nde
çal›flt›. Birinci TBMM’ye Ertu¤rul mil-
letvekili seçildi (1920). Meclis’ten bir ay
izin ald›ktan sonra, süresi geçti¤i halde
Meclis’e dönmeyince, milletvekilli¤in-
den istifa etmifl say›ld› (20 Ocak 1921).
Sonraki yaflam›n› ‹ngiltere’de geçirdi.
Lakfle, Ahmet
Efendi, Bey, Pafla Gibi Lâkap ve Unvanlar›n Kald›r›lmas›na Dair Kanun(1)
Kanun Numaras›
: 2590
Kabul Tarihi
: 26/11/1934
Yay›mland›¤› R. Gazete : Tarih: 29/11/1934 Say›: 2867
Yay›mland›¤› Düstur
: Tertip: 3 Cilt: 16 Sayfa: 6
Madde 1- A¤a, Hac›, Haf›z, Hoca, Molla, Efendi, Bey, Beyefendi, Pafla, Han›m,
Han›mefendi ve Hazretleri gibi lâkap ve unvanlar kald›r›lm›flt›r. Erkek ve kad›n
vatandafllar, kanunun karfl›s›nda ve resmî belgelerde yaln›z adlar›yla an›l›rlar.
Madde 2- Sivil ve rütbe ve resmî niflanlar ve madalyalar kald›r›lm›flt›r ve bu
niflan ve madalyalar›n kullan›lmas› yasakt›r. Harb madalyalar› bundan müstesna-
d›r. Türkler yabanc› Devlet niflanlar› da tafl›yamazlar.
Madde 3- Askerî rütbelerden ad›n bafl›na gelmek üzere kara ve havada Mü-
flürlere Mareflal, Birinci Ferik, Ferik ve Livalara General, Denizde Birinci Ferik,
Ferik ve Livalara Amiral denilir. Generallerin ve Amirallerin derecelerini göste-
ren unvanlarla Deniz Müflürleri unvanlar›n›n ve di¤er askerî rütbelerin karfl›l›k-
lar›, Âli Askerî fiûras› karar› ve ‹cra Vekilleri Heyetinin tasdiki ile konulur.
Madde 4- Bu kanun neflri tarihinden muteberdir.
Madde 5- Bu kanunun icras›na ‹cra Vekilleri Heyeti memurdur.
1) Bu kanunun, 27/7/1967 tarih ve 926 say›l› Türk Silâhl› Kuvvetleri Perso-
nel Kanunu’na ayk›r› olan hükümleri, mezkür Kanunun 208. maddesinin
(h) bendi ile yürürlükten kald›r›lm›flt›r.
LÂKAP VE UNVANLARIN KALDIRILMASI
