562
Lord Curzon
Meclis’imiz taraf›ndan kabul ve ilân edilen ve bütün memlekette uyulan
Teflkilât-› Esasiye Kanunu’muz gere¤ince, hâkimiyet kay›ts›z flarts›z mille-
tindir. Milletin yasama ve yürütme gücü ise, onun gerçek ve tek mümessi-
li olan Büyük Millet Meclisi’nde toplan›r. Bu temel ilkeler karfl›s›nda dele-
gelerimizin ‹stanbul’a giderek oradan seçilecek bir heyete kat›lmas›na ve
oran›n verece¤i bir yetki belgesi ile dünyaya karfl› millî davam›z› savunma-
y› üzerine almas›na imkân yoktur. E¤er isterseniz fiilî ve hakl› olarak mut-
lak ba¤›ms›zl›¤› bulunan, bütün idarî teflkilât› ile memleketi yöneten, ordu-
lar›yla do¤uda ve bat›da düflmanlar› ezerek memlekete bar›fl›n yollar›n›
açan Meclis’imizin delegeler heyetini, memleketi temsil edebilecek tek he-
yet olarak tan›rs›n›z. Yoksa, biz kendi heyetimizi kendimiz göndermek ka-
rar›n› zaten alm›fl bulunuyoruz. Bizce istenilen ve gerekli görülen, bu kara-
r›m›za verilecek cevab›n, birtak›m sözler de¤il, fiilî davran›fllar olmas›d›r.
Londra Konferans›na Kat›lmam›z
Efendiler, D›fliflleri Bakan› olan Bekir Sami Bey’in baflkanl›¤› alt›nda ayr›-
ca ve müstakil bir delege heyeti kuruldu. Heyet, Londra Konferans›’na
özel olarak davet edildi¤imiz takdirde kat›lmak üzere ve bu arada geçe-
cek zamandan da yararlanmak maksad›yla, Antalya üzerinden Roma’ya
hareket ettirildi.
Heyetimiz, ‹talya D›fliflleri Bakan› Kont Sforza vas›tas›yla, konferansa res-
men davet edildikleri kendilerine bildirildikten sonra Londra’ya gitmifltir.
Londra Konferans›, 27 fiubat 1921’den 12 Mart 1921’e kadar devam etti. Hiç-
bir olumlu sonuç vermedi.
‹tilâf Devletleri, ‹zmir ve Trakya’daki nüfus durumu ile ilgili olarak kendi-
leri taraf›ndan yap›lacak bir araflt›rman›n sonucunu kabul edece¤imiz yo-
lunda bizden söz almak istediler. Delege heyetimiz önce bunu kabul et-
miflti. Fakat Ankara’dan yap›lan uyar› üzerine, sonradan, araflt›rman›n ya-
p›lmas›n›, Yunan idaresinin buradan çekilmesine ba¤lamak teklifinde bu-
lundu. ‹tilâf Devletleri’nin, Sévres Antlaflmas›’n›n di¤er hükümlerinin ta-
raf›m›zdan samimiyetle ve itirazs›z olarak uygulanmas›n› sa¤lamak iste-
di¤i anlafl›lm›flt›. Delege heyetimiz bununla ilgili tekliflere de red niteli-
¤inde cevaplar vermiflti. Yunan delegeleri araflt›rmay› hiç kabul etmemifl-
lerdi. Bunun üzerine, ‹tilâf Devletleri, Türk ve Yunan delege heyetlerine
baz› teklifleri içine alan bir proje vererek, hükûmetlerinden, bu projeler
için alacaklar› cevaplar›n Konferans’a bildirilmesini istemifllerdi.
Bizim delege heyetimize verilen projede, Sévres Antlaflmas› hükümlerin-
de yap›lacak de¤iflikliklerle ilgili flu noktalar vard›:
Bize b›rak›lan jandarma ve özel birliklerin say›s›n› bir parça art›rmak.
Memleketimizde kalacak yabanc› subaylar›n say›s›n› biraz azaltmak. Bo-
¤azlar bölgesini biraz ufaltmak. Bütçemiz üzerine konmufl bulunan s›n›r-
lamalar› biraz hafifletmek. Bay›nd›rl›k iflleri ile ilgili imtiyaz verme hakk›-
m›z üzerine konmufl s›n›rlamalar› da biraz hafifletmek. Bundan baflka, ad-
lî kapitülasyonlar, yabanc› postalar›, Kürdistan... ile ilgili olarak Sévres ta-
sar›s›nda de¤ifliklikler yap›lmas›n› ümit ettirecek baz› belirsiz vaatler...
Bu teklifler projesinde, Ermenistan s›n›rlar›n›n tespiti ifli, Milletler Cemi-
yeti’nin (Cemiyet-i Akvam) gönderece¤i bir komisyona b›rak›lmakta idi.
Sözde ‹zmir ili bize geri verilecekti. Fakat ‹zmir flehrinde bir Yunan kuv-
veti bulundurulacak, ‹zmir ilinin güvenlik iflleri, ‹tilâf Devletleri subaylar›
taraf›ndan idare edilecek, bu ildeki jandarma kuvveti, nüfus oran›na göre
çeflitli unsurlardan kurulacak, flehre Milletler Cemiyeti taraf›ndan bir
Hristiyan vali tayin edilecek, ‹zmir ili, Türkiye’ye gelirinin ço¤almas›yla
artacak bir y›ll›k vergi ödeyecekti.
‹zmir ili için teklif edilen bu çözüm flekli, befl y›l sonra, taraflardan birinin
iste¤i üzerine Milletler Cemiyetince de¤ifltirilebilecekti.
Delegeler Daha Yoldayken Bafllayan Yunan Taarruzu
Efendiler, ‹tilâf Devletleri, delege heyetimiz vas›tas›yla yapt›klar› teklifle-
rin cevab›n› almay› beklemeden, daha delegelerimiz yolda iken, Yunanl›-
lar bütün ordusuyla ve bütün cephelerimize karfl› taarruza geçtiler.
(.........)
Londra Konferans›’ndan Dönen D›fliflleri Bakan› Bekir
Sami Bey’in ‹mzalad›¤› Sözleflmeler
Sayg›de¤er Efendiler, ‹kinci ‹nönü zaferinden sonra Londra’ya gitmifl olan
delegeler heyetimiz geri döndü. Konferans›n olumlu bir sonuca varmam›fl
oldu¤unu biliyorsunuz. Fakat Delegeler Heyeti Baflkan› ve D›fliflleri Baka-
n› Bekir Sami Bey, kendili¤inden ‹ngiltere, Fransa ve ‹talya diplomatlar›y-
la temas ve görüflmelerde bulunarak, her biriyle ayr› ayr› birtak›m sözlefl-
meler imzalam›fl bulunuyordu. Bekir Sami Bey’in ‹ngiltere ile imzalad›¤›
bir sözleflme gere¤ince, elimizde bulunan bütün ‹ngiliz esirlerini geri ve-
recektik. Buna karfl›l›k, ‹ngilizler de bize, kendi ellerinde bulunan esirleri-
mizi iade edeceklerdi. Yaln›z, Türk esirleri aras›nda Ermenilere ve ‹ngiliz
esirlerine zulüm veya kötülük yapm›fl oldu¤u iddia edilenler serbest b›ra-
k›lmayacakt›.
Hükûmetimiz, elbette böyle bir sözleflmeyi kabul edip onaylayamazd›.
Çünkü böyle bir sözleflmeyi onaylamak demek, Türk uyruklu olanlar›n,
Türkiye içindeki hareketleri üzerinde, yabanc› bir hükûmetin bir çeflit
yarg› hakk›n› onaylamak olurdu.
Bu sözleflmeyi kabul etmemekle birlikte, ‹ngilizler baz› Türk esirlerini ser-
best b›rakt›klar›ndan, biz de karfl›l›k olarak elimizde bulunan ‹ngiliz esir-
lerinden bir k›sm›n› serbest b›rakt›k.
Daha sonra, 23 Ekim 1921 tarihinde, K›z›lay ‹kinci Baflkan› Hamit Bey’le ‹s-
tanbul’daki ‹ngiliz komiseri aras›nda yap›lan anlaflma üzerine, Malta’da
bulunan bütün Türk tutuklular› ile elimizde bulunan bütün ‹ngiliz tutuklu-
lar›n›n karfl›l›kl› olarak serbest b›rak›lmas› kararlaflt›r›lm›fl ve bu karar
uygulanm›flt›r.
Efendiler, Bekir Sami Bey, resmî görüflmeler ve konuflmalar d›fl›nda, s›rf
flahsî olarak da Lloyd George ile bir görüflme yapm›fl... Aralar›nda söyle-
nen sözler steno ile yaz›lm›fl... Bu zab›t imza da edilmifl... Fakat ben, Bekir
Sami Bey’in elinde bulunan nüsha hakk›nda bana bilgi verildi¤ini hat›rla-
m›yorum. Son zamanlarda D›fliflleri Bakanl›¤› vas›tas›yla Bekir Sami
Bey’den bu nüshay› istettim ise de, Bakanl›¤a gönderdi¤i bir mektupta, o
zaman bu nüsha tercümelerinin bana gösterildi¤ini, gerek asl›n›n, gerek
tercümelerinin, D›fliflleri Bakanl›¤›’ndan ayr›l›rken ilgili dosyada b›rak›ld›-
¤›n› bildirmifltir. Dosyalarda bu belge bulunamam›flt›r. D›fliflleri Bakanl›-
¤›’nda da hiç kimsenin bu belge metni hakk›nda bilgisi yoktur. Ben de, arz
etti¤im gibi, hiçbir vakit haberdar edildi¤imi hat›rlam›yorum.
Efendiler, Bekir Sami Bey ile Frans›z Baflbakan› Mösyö Briand aras›nda da,
11 Mart 1921 tarihli bir sözleflme imza edilmifltir. Bu sözleflmeye göre, Fran-
sa ile Millî Hükûmet aras›ndaki düflmanl›¤a son verilecek. Frans›zlar, silâh-
l› çetelere, biz de mücahitlerimize silâhlar›n› b›rakt›raca¤›z... Zab›ta kuv-
vetlerimize Frans›z subaylar› al›nacak... Frans›zlar taraf›ndan kurulacak
zab›ta kuvvetleri oldu¤u gibi kalacak... Fransa’n›n boflaltaca¤› yerlerle,
Elâz›¤, Diyarbak›r ve Sivas illerinin ekonomik geliflmesi için yap›lacak te-
flebbüslerde üstünlük hakk› ve Ergani madenlerini iflletme imtiyaz› da
Frans›zlara verilecek... vb.
Hükûmetimizce, bu sözleflmenin de kabul edilmemesinin sebeplerini s›ra-
lamaya gerek yoktur san›r›m.
Bekir Sami Bey, ‹talya D›fliflleri Bakan› bulunan Kont Sforza ile de 12 Mart
1921’de bir sözleflme imzalam›fl… Bu sözleflme gere¤ince, ‹talya’n›n konfe-
rans s›ras›nda, ‹zmir ve Trakya’n›n bize verilmesi konusundaki istekleri-
mizi desteklemesine karfl›l›k, biz de ‹talyan Devleti’ne Antalya, Burdur,
Mu¤la, Isparta sancaklar›yla Afyonkarahisar, Kütahya, Ayd›n ve Konya
sancaklar›n› sonradan tayin edilecek k›s›mlar›nda ekonomik teflebbüsler
için üstünlük hakk› tan›yacakt›k. Bundan baflka, bu bölgelerde, Türk hü-
kûmeti veya Türk sermayesi taraf›ndan yap›lamayacak olan ekonomik ifl-
lerin ‹talyan sermayesine verilmesi ve Ere¤li madenlerinin bir ‹talyan-
Türk flirketine devri kabul edilmekte idi.
Elbette bu sözleflme de, hükûmetimizce redden baflka bir ifllem göremezdi.
Efendiler, ‹tilâf Devletleri’nin, Londra’ya bar›fl yapmak için gönderdi¤imiz
Delegeler Heyetimiz Baflkan› Bekir Sami Bey’e imza ettirdikleri sözleflme-
lerdeki maddelerin, Sévres projesinden sonra aralar›nda imzalad›klar›
Üçlü Antlaflma
(Accord tripartite)
ad› verilen ve Anadolu’yu nüfuz bölge-
▲
LONDRA KONFERANSI
ATATÜRK’ÜN
ANLATIMIYLA
NUTUK’TA
