563
Lord Curzon
lerine ay›ran bir antlaflmay› millî hükûmetimize baflka adlar alt›nda kabul
ettirme maksad›na dayand›¤› aç›kt›r. ‹tilâf Devletleri’nin politikac›lar›, bu
maksatlar›n›, Bekir Sami Bey’e kabul ettirmeyi de baflarm›fllard›r. Bekir Sa-
mi Bey’i, Londra’da konferans görüflmelerinden çok, teker teker yap›lan
konuflmalarla oyalamaya çal›flt›klar› anlafl›l›yor. Millî Hükûmet’in ba¤l› bu-
lundu¤u prensiplerle bu prensiplere ba¤l› bir D›fliflleri Bakan›’n›n tuttu¤u
yol aras›ndaki uyuflmazl›¤› aç›klamak maalesef mümkün de¤ildir.
Bekir Sami Bey, bu antlaflmalarla Ankara’ya döndü¤ü zaman, tutumunun
fevkalâde dikkatimi çekmifl ve hayretimi uyand›rm›fl oldu¤unu itiraf etme-
liyim. Bekir Sami Bey, imzalam›fl oldu¤u sözleflmelerdeki flartlar›n, memle-
ketin yüksek menfaatlerine uygun oldu¤u kanaatini belirtiyor; bu kanaatini
Meclis’te bile savunup ispat edebilece¤ini iddia ediyordu. Kanaatinde isa-
bet, iddias›nda mant›k olmad›¤›na flüphe yoktu. Görüfllerinin Meclis’te be-
nimsenemeyece¤i bir yana, D›fliflleri Bakanl›¤›’ndan düflürülece¤i de mu-
hakkakt›. Fakat Meclis’i, sivasî meselelerin görüflme ve tart›flmalar›na bo¤-
may› o günlerin flartlar›na uygun görmedi¤imden, Bekir Sami Bey’e görüflle-
rindeki isabetsizli¤i bizzat aç›klayarak D›fliflleri Bakanl›¤›’ndan çekilmesini
teklif ettim. Bekir Sami Bey bu teklifimi kabul ederek istifas›n› verdi.
Ancak, Bekir Sami Bey, Delegeler Heyeti Baflkanl›¤› göreviyle, Avrupa’daki
gezisi s›ras›nda yapt›¤› çeflitli temaslar›n kendisinde b›rakt›¤› intibalara
dayanarak, ‹tilâf Devletleri’yle kendi prensiplerimize uygun olarak anlafl-
ma imkân› bulundu¤u görüflünde direniyordu. Kendisinin bu antlaflmalar›
gerçeklefltirme yolunda yard›mc› olabilece¤ini ileri sürüyordu. Bunun üze-
rine kendisine flu özel mektubu yazd›m:
19.5.1911
Amasya Milletvekili Bekir Sami Beyefendi’ye
Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükûmeti’nin flimdiye kadar
çeflitli vesile ve vas›talarla bütün dünyaya ilân edilmifl olan
prensipleri yüksek malûmunuz olup, bu prensiplerin ana
çizgileri flu k›sa cümle ile ifade edilebilir: “Bilinen millî s›n›r-
lar›m›z içinde memleketimizin bütünlü¤ünü ve milletin ba-
¤›ms›zl›¤›n› tam olarak sa¤lamak.” Delegeler Heyeti Bafl-
kanl›¤› göreviyle yapt›¤›n›z son gezi ve temaslar›n›z›n siz-
de b›rakt›¤› etki ve intibalara göre, ‹tilâf Hükûmetleri’nin,
ortaya koydu¤umuz prensipleri bozmadan memleketimizle
anlaflmaya e¤ilimli olduklar› görüflünde bulundu¤unuz an-
lafl›l›yor. Türkiye Büyük Millet Meclisi, ‹tilâf Devletleri’nin
bu e¤ilimlerini do¤rulayacak ciddî ve samimî belirti ve so-
nuçlar› henüz görememektedir. Bu konudaki tahminlerini-
zin do¤ru ç›kmas›na imkân verecek bir ortam bulabildi¤iniz
takdirde, bu sonucun Türkiye Büyük Millet Meclisi ve Hükû-
meti taraf›ndan memnuniyetle kabul edilebilece¤ine inan-
man›z› isterim, efendim.
Mustafa Kemal
Bekir Sami Bey, bundan sonra tekrar Avrupa’ya gitti. Bu gidiflinin de bir ya-
rar› olmad›. Yaln›z, Ankara’da Mösyö Franklin Bouillon ile yap›lan görüflme-
lerin, Bekir Sami Bey’in Paris’teki baz› teflebbüsleri yüzünden güçlü¤e u¤-
rad›¤›n›n anlafl›lmas› üzerine, hükûmetçe, Bekir Sami Bey’in resmî bir gö-
revi olmad›¤›n›n duyurulmas› zarurî görülmüfltür.
Bekir Sami Bey, ikinci defa Avrupa’da bulundu¤u s›rada, bana baz› hususla-
r› bildirdi¤i gibi, dönüflünde de bir rapor vermiflti. Gerek bildirmifl oldu¤u
hususlarda, gerek raporunda yer alan baz› düflünceler, ne yaz›k ki, Bekir Sa-
mi Bey’in, Türk milletinin gerçeklefltirmeye çal›flt›¤›m›z amaç ve ülküsünü
tam olarak kavram›fl ve o çerçeve içinde hareket etmekte oldu¤undan flüp-
he ettirmeyecek ve tereddüde düflürmeyecek nitelikte de¤ildi.
Bekir Sami Bey, Avrupa temaslar›n›n, üzerinde b›rakt›¤› etki ve intibalara
göre görüfl ileri sürüyordu.
12 A¤ustos 192l tarihli bir flifreli telgraf›nda, bizim politikam›z› elefltirdikten
sonra diyordu ki: “Daha f›rsat elde iken, ak›ll›ca bir siyaset takip etmek,
memleketi sürüklendi¤i büyük ç›kmazdan kurtarabilir. Olaylar bir bütün
olarak incelenerek, memleketi selâmete ç›karacak bir tutumu benimsemek
flartt›r. Aksi takdirde, tarih ve millet karfl›s›nda hiçbirimiz sorumluluktan
kurtulamay›z. Milletin mutlulu¤u ve Müslümanl›¤›n selâmeti ad›na isabetli
bir tutumun benimsenmesini ve bir an önce bildirilmesini rica ederim.”
Bekir Sami Bey, Ne Olursa Olsun Bar›fl Yapmak ‹stiyordu
Bekir Sami Bey, her ne pahas›na olursa olsun bar›fl yapma tarafl›s›yd›. Bu
görüflünü 24 Aral›k 1921 günlü raporunda flöyle aç›kl›yordu:
«... Savafl›n sürüp gitmesinin, bu memleketi ve bu milletin
varl›¤›n› tehlikeye koyacak kadar y›k›p yok edece¤ini ve
katlan›lan bütün fedakârl›klar›n bofla gitmifl olaca¤›n› ke-
sinlikle düflünmekteyim. Savafl›n devam ettirilmesinin d›fl
ve iç düflmanlar›m›z›n ekme¤ine ya¤ sürece¤ine, korktu¤u-
muz belâ ve felâketleri memleketin bafl›na kendili¤inden
çekece¤ine bütün varl›¤›mla inan›yorum. Zat›devletlerinin
üzerine düflen görev, dünyada hemen hiçbir siyaset adam›-
n›n omuzlar›na yüklenmeyen en a¤›r bir yüktür. Tarihte,
befl-alt› as›rda de¤il, belki on-on befl as›rda bir kimseye an-
cak k›smet olabilen bir görevi üstlenmifl bulunuyorsunuz.
Her türlü afl›r›l›ktan sak›narak, bugünün yararlar› u¤runa
gelece¤in gerçek yararlar›n› feda etmeyerek, Türklük ile
beraber bütün ‹slâm dünyas›n›n gelece¤ini güven alt›na al-
mak için, pek yak›n bir zamanda fazlas›yla gerçeklefltirile-
bilecek millî ve islâmî gayeyi kurtarmak ve güçlendirmek
için, hatta geçici olarak fedakârl›¤a bile katlanmak sayesin-
de, zat›devletlerinin dünya tarihinde ölümsüz bir ad kazan-
mas› ve Müslümanl›k binas›na yeni bir flekil veren flahsiyet
olmas› mümkündür. Aksi halde, Türk milletinin ve bütün
Müslümanl›k dünyas›n›n esaret ve afla¤›l›¤a mahkûm ola-
ca¤› bendenizce flüphesizdir. Ad›n›z› k›yamet gününe kadar
bütün Müslüman nesiller için kâinat›n ö¤üncü olan Yüce
Peygamber Efendimiz’den sonra en kutsal bir ad ve yadigâr
olmak üzere arkan›zda b›rakmak flerefini ve f›rsat›n› kay-
betmemenizi, vatanseverlik ve Müslümanl›k gere¤i olarak
arz etmeyi bir kutsal görev sayar›m, Efendim Hazretleri
Bekir Sami Bey, bütün bu düflüncelerle, özet olarak, esaretten ve afla¤›l›k-
tan kurtulmak için, kendisinin Londra’da yapt›¤› sözleflmeler çerçevesinde
Millî Mücadele’ye son vermeyi teklif ediyordu. Efendiler, Bekir Sami Bey’in
bu düflünceleri bende olumlu bir etki yaratmam›flt›. ‹leri sürdü¤ü düflünce-
ler ve bunlar›n dayand›¤› mant›k, kendisiyle görüflme ve tart›flman›n bile
gereksiz ve yarars›z oldu¤u kanaatini uyand›rm›flt›.
Nutuk : s.377, 386, 390, 399.
Londra Konferan-
s›’na kat›lan TBMM
heyeti toplu halde
(1921).
