AL‹ KUfiÇU
26
Savafl›’n› örgütleme mücadelesi veren kiflilere karfl› yaz›lar ya-
y›mlad›. ‹flbirlikçi tutumunu, naz›rl›¤› s›ras›nda vilâyetlere
gönderdi¤i genelgelerle de sürdürdü. ‹stanbul’un Kurtulufl Or-
dular› taraf›ndan al›n›fl›nda yakalanarak yarg›lanmak üzere An-
kara’ya götürülürken ‹zmit’te halk taraf›ndan linç edildi.
AL‹ KUfiÇU
(? - 1474 ‹s-
tanbul), Türk astronomu. ‹l-
kö¤renimini
Semerkant’ta
yapt›. Bizzat Ulu¤ Bey’den ma-
tematik ve astronomi ö¤rendi.
Daha sonra ö¤renimine Kir-
man’da devam etti ve Semer-
kant’a döndü. Ulu¤ Bey’in Se-
merkant’ta kurdu¤u rasatha-
nenin bafl›na geçti. Ulu¤
Bey’in ölümünden sonra Se-
merkant’tan ayr›ld›, bir süre
Akkoyunlu hükümdar› Uzun
Hasan’›n yan›nda Tebriz’de
kald› (1449). Uzun Hasan,
Osmanl›larla bar›fl konuflma-
lar›n› yürütmek üzere onu elçi
olarak Fatih’e (II. Mehmet) yollad›. Ünlü bilgine hayran olan Fa-
tih, kendisini ‹stanbul’a yerleflmeye ça¤›rd›. O da elçilik görevi-
ni tamamlay›nca ‹stanbul’a yerleflti. Ayasofya Medresesi’nde
müderrislik yapt›. Din, astronomi ve matematik üstüne yap›tlar
verdi.
AL‹ RIZA EFEND‹
(1839 Selâ-
nik - 1893 Selânik), Atatürk’ün baba-
s›. K›rm›z› Haf›z diye an›lan Haf›z Ah-
met Efendi’nin o¤ludur. Abdi Haf›z
mahalle mektebinde okudu, önce
Selânik Evkaf dairesinde kâtiplik,
sonra da rüsumat (gümrük) muhafa-
za memurlu¤u yapt›. 1876-1877’de
gönüllülerden kurulan Selânik Asa-
kir-i Milliye taburunda mülâz›m›ev-
vel (üste¤men) olarak görevliydi.
Kar›s› Zübeyde Han›m’dan, Atatürk’ten baflka, Ahmet ve Ömer
adlar›n› verdi¤i iki o¤lu, Fatma, Naciye ve Makbule ad›nda üç
k›z› olduysa da Mustafa (Kemal Atatürk) ve Makbule hariç di-
¤erleri küçük yaflta öldüler. Selânik dolaylar›nda Çaya¤z›’nda
gümrük memuruyken 28 Kas›m 1893’te öldü.
AL‹ fi‹R NEVAÎ
(1441 Herat - 1501 Herat), Türk flairi. Ti-
mur soyundan Uygur kabilesine ba¤l› Kiçkine Bahflî adl› bir be-
yin o¤ludur. Babas›ndan kalan büyük bir servete sahip oldu-
¤undan, Divan beyli¤ine, naipli¤e kadar yükselmesine karfl›n,
devlet görevlerinden ötürü maafl almad›. Yetiflti¤i çevre, kendi-
sine ça¤›n›n prensleriyle yak›n arkadafll›klar kurmas› olana¤›n›
sa¤lad›. Süt kardefli Horasan Sultan› Hüseyin Baykara’n›n mü-
hürdarl›¤›n› yapt›, genç yafltan itibaren serüven dolu bir yaflam›
oldu, pek çok savafla girdi. Romantik bir aflk adam› kiflili¤i ile,
politikac›, devlet adam›, düflünür kifliliklerini birlikte sürdürdü.
Servetinin yaratt›¤› olanaklar›, toplumsal kurumlar açma ve sa-
natç›lara yard›mc› olma yolunda kulland›. Arapça ve Farsça bil-
gisi, bu dillerin edebiyat yap›tlar›n›n inceliklerine inecek kadar
derindi. Kültür aç›s›ndan bilinçli bir ulusçu olarak ulaflt›¤› yeri,
tek bir Türk dilinin egemenli¤i ad›na yapt›¤› çal›flmalarla sa¤la-
m›flt›r. Yap›tlar›: On bin beyitlik Türkçe divan› “Hazain-ül Ma-
ani”, çocukluktan ihtiyarl›¤a kadar bütün yaflay›fl felsefesini içe-
rir, yaflam›n fliirini tema olarak ifller. Befl mesneviden oluflan
“Hamse”, “Hayret-ül Ebrar” adl› tasavvufi hikâyeleri ve aruz öl-
çüsü üzerine “Mizan-ül Evzan” adl› bir incelemesi vard›r. Fars-
ça ve Türkçe üzerine karfl›laflt›rmal› bir inceleme olan “Muhake-
met ül-Lûgateyn”i iki kez bas›ld›. Bütün yap›tlar› Agâh S›rr› Le-
vent taraf›ndan bas›ma haz›rland›. I) “Sanat› ve Kiflili¤i” (1965),
II) Divanlar” (1966), III) “Hamse” (1967), IV) “Öteki 17 eseri”
(1968).
AL‹A⁄A RAF‹NER‹S‹ (‹zmir Rafinerisi),
‹zmir’in
kuzeyinde, Çandarl› Körfezi’nde, Alia¤açiftli¤i denen yerde ku-
rulan petrol ar›t›m tesisi. Yap›m›na, 1967’de Sovyetler Birli-
¤i’nden sa¤lanan krediyle baflland›. 1972’de iflletmeye aç›ld›.
Bafllang›çta y›lda 3.000.000 ton ham petrol ar›tacak kapasite-
deydi. Bu kapasite, 1978’de 3.700.000 tona, 1980’de de
5.000.000 tona ç›kar›ld›. 1986’da Orta Anadolu Rafinerisi’nin de
iflletmeye aç›lmas›yla 33.5 milyon tona yükselen Türkiye ham
petrol iflleme kapasitesinin %17,9’unu üstlenen rafinerinin,
makineya¤› tesisi günde 34.100 varil ya¤ üretebilecek kapasite-
dedir. Türkiye’nin, Batman, Atafl ve ‹prafl’tan sonra dördüncü ra-
finerisi olan Alia¤a’n›n yan›nda ayr›ca petrokimya tesisi kurul-
du.
AL‹BEY ADALARI,
Bal›kesir ilinin Ayval›k ilçesinde bu-
lunan adalar. Toplam 11 kadar olan Alibey Adalar›n›n en bi-
lineni Cunda Adas›’d›r. Bu adan›n kuzeybaneni Cunda Adas›’d›r.
Bu adan›n kuzeybat›s›nda Bal›k Adas›, do¤usunda iki küçük ada
ve bat›s›nda da kuzeyden güneye, Maden, Kam›fl, Kalamos, Ka-
lamopolo, Günefl, Moskopola (Moskol), Ç›plak adalar› bulunur.
AL‹ÇO, Kel
(1845, ? - 1922 ‹psala), pehlivan. Y›llarca en
ünlü pehlivan olarak kabul edildi. Saçs›zl›¤› nedeniyle “Kel Ali-
