GÜNEY AFR‹KA CUMHUR‹YET‹
291
ka nüfusu Beyaz, Siyah, Renkli (Melez) ve Asyal› olarak dörde
ayr›l›r. Toplam nüfus içindeki oranlar›, Beyazlar % 18, Siyahlar
% 68’dir. Siyahlar Zosa, Zulu, Svazi, Bandebek, Sotho ve Tson-
ga gibi etnik gruplar alt›nda toplan›rlar. Melezlerin toplam nü-
fus içindeki oran› % 10,5, genellikle Hintlilerin oluflturdu¤u As-
yal›lar›n oran› ise yüzde 3,3’tür. Ülkenin iç kesimi, orta yerinde
çukurlaflan ve kenarlar›nda da¤ s›ralar›yla kuflat›lan genifl bir
platodur (ortalama yükseklik 1.220 m.). Bat›da Damara, do¤u-
da, en yüksek doru¤u 3.282 m.ye ulaflan Drakensberg s›ralar›
uzan›r. ‹ç platolar genellikle kurakt›r (yar› kurak, kurak bozk›rlar,
Kalahari gibi çöller). Do¤u ve güney k›y›lar›nda farkl› bir iklim
vard›r. Güneyde tipik Akdeniz iklimi (k›fllar ya¤›fll› ve ›l›k, yazlar
s›cak ve kurak); Hint Okyanusu k›y›lar›nda alize ve muson rüz-
gârlar›n›n etkisiyle ya¤›fll› tropikal bir iklim egemendir, Fakat
Atlas Okyanusu k›y›lar› so¤uk Benguela Ak›nt›s›’n›n da etkisiyle
iç platolar gibi kurak, yer yer çöldür. Güney Afrika’n›n as›l yer-
lileri Bofliman ve Hotantolard›r. Bölgede yabanc›lar›n (Portekiz-
li denizciler, Araplar, Hollandal›lar, ‹ngiliz ve Frans›zlar) görün-
mesi ve yerleflmeleri 15. yüzy›l›n sonlar›nda bafllar. ‹lk Hollan-
da kolonisi ise 1652’de kuruldu. 17. yüzy›l›n sonlar›ndan 20.
yüzy›l›n bafllar›na kadar süren dönemde, baflta Hollandal›lar ve
‹ngilizler olmak üzere yabanc›lar›n say›s› durmadan artt›. Bütün
olaylar, gerek beyazlar, gerekse beyazlar ile yerliler aras›nda re-
kabet ve zaman zaman çarp›flmalara yol açarak geliflti. Beyaz
göçmenlerin say›s› 1707’de 800, 1795’te 15.000’di. 1806’da
Kap, ‹ngilizler taraf›ndan iflgal edildi. Bu eyalette ‹ngilizler ço-
¤almaya bafllarken, Hollandal›lar ülkenin kuzeydo¤usuna göç
ederek burada, 1838’de Transvaal’i, 1854’te de Orange’› kurdu-
lar. 1866’da elmas, 1870’te alt›n keflfedildi. Bu olay ülkenin her
fleyini de¤ifltirdi. Nüfus h›zla artmaya, küçük yerleflmeler birer
kent hâline dönüflmeye ve özellikle ‹ngiliz ve Hollandal›lar ara-
s›ndaki rekabetse, sonunda savafla dönüflecek olan bunal›mla-
ra yol açt› (1899-1902 ‹ngiliz-Boer Savafl›). 1908-1909’da Kap,
Natal, Orange ve Transvaal’in birleflmesiyle kurulan “Güney Af-
rika Birli¤i”, yak›n zamanlara kadar ‹ngiliz Uluslar Toplulu¤u
üyesi bir dominyondu. Fakat bu devletin izledi¤i ve özellikle
1948’de çok belirli bir hâl alan “›rk ayr›m›” (apartheid) politika-
s›, savafl sonras› dünyas›nda k›nanan ve göze çarpan bir siyasal
olay hâline geldi. Bir yandan Birleflmifl Milletler, öte yandan da
Afrika’n›n yeni ba¤›ms›z devletleri taraf›ndan yap›lan öneriler ve
bask› Güney Afrika Birli¤i’ni bu politikadan vazgeçiremedi. Fa-
kat son y›llarda siyasal statüsünü de¤ifltirmeye ve yeniden ör-
gütlenmeye mecbur kald›. 1961’de cumhuriyet ilân edildi ve ye-
ni devlet ‹ngiliz Uluslar Toplulu¤u’ndan ayr›ld›. Bu de¤ifliklikler,
beyaz-zenci iliflkilerini düzeltmedi, aksine Güney Afrika Cum-
huriyeti daha kat› bir ›rk ayr›m› politikas›n› sürdürdü. Bu politi-
kan›n temel uygulamalar›ndan biri olan özerk zenci devletçikle-
ri içinde zencileri toplama sonra da bu birimlere ba¤›ms›zl›k
verme giriflimi uygulamas›na baflland›. 1976’da Transkei bu du-
ruma getirildi ve üç bölge, Bostwana, Venda ve Ciskei onu izle-
di. Bu siyaset do¤rultusunda Güney Afrika’da ço¤unlu¤u olufl-
turan zencilerin tümünün vatandafll›k hakk›ndan yoksun b›rak›l-
mas› planlanm›flt›. Bask›c› yönetime karfl› muhalefet gittikçe
güçlendi ve Birleflmifl Milletler uluslararas› yapt›r›mlara baflvur-
du. Bununla birlikte Gü-
ney Afrika’ya güçlü ba¤-
lar› olan ABD ve ‹ngiltere
gibi ülkeler kararlar› uy-
gulamaktan kaç›nd›lar.
1983’te s›n›rl› reformlar›
ve daha otoriter bir yöne-
timi öngören yeni bir
anayasa kabul edildi ve
1984’te P.W. Botha genifl
yetkilerle donat›lan cumhurbaflkanl›¤› makam›na getirildi. Gü-
ney Afrika devlet adamlar› uluslararas› iliflkilerde ülkenin yaln›z-
l›ktan kurtulmas› için giriflimlerde bulundular ve k›smen de ba-
flar›l› oldular ancak zenci ço¤unlu¤a yönelik bask›c› yöntemleri
sürdü. Öte yandan ›rkç› beyaz yönetim komflu devletlere karfl›
da sald›rgan bir politikaya yöneldi. Ocak 1986’da Lesotho, Gü-
ney Afrika birliklerince kuflat›ld›, A¤ustos 1986’da ise Angola’ya
sald›rd›lar. P.W. Botha, A¤ustos 1989’da kabinesinin ve Ulusal
Parti’nin gitgide artan muhalefeti karfl›s›nda istifa etti ve yerine
Ulusal Parti’nin lideri W. de Klerk getirildi. Eylül 1989’da yap›-
lan seçimlerde Ulusal Parti ve Klerk iktidarlar›n› korudular. Ye-
ni yönetim birçok siyasî tutukluyu ve Nelson Mandela’y› serbest
b›rakarak, ülkedeki ›rk ayr›m› politikalar›n›n iyilefltirilmesi yo-
lunda giriflimlerde bulunmaya bafllad›. Öteden beri zengin bir
tar›m ve hayvanc›l›k ülkesi olarak tan›n›r. Tah›l, üzüm, flekerka-
m›fl›, pamuk, yerf›st›¤›, ayçiçe¤i, tütün, meyve bafll›ca ürünleri-
dir. Özellikle koyun bak›m›ndan zengindir. Fakat Güney Afrika
Cumhuriyeti as›l yeralt› kaynaklar› ve 35 y›ldan beri çok gelifl-
mifl olan sanayi nedeniyle zengin bir ülkedir. Dünya alt›n üreti-
minin yar›ya yak›n›n› sa¤lar. Ayr›ca elmas, amyant, demir cev-
heri, krom, manganez, kömür, bak›r, kalay, platin ve uranyum
gibi kaynaklara sahiptir. Güney Afrika Cumhuriyeti’nin ekonomi
bak›m›ndan Afrika k›tas›nda ne derece üstün durumda oldu¤u-
nu belirlemek amac›yla flu oranlar› gözden geçirmek yeterlidir:
Elektri¤in %50’si, alt›n›n %95’i, çimentonun %30’u, demirin
%16’s›, demiryolu trafi¤inin %60’›, telefonun %45’i, motorlu
araçlar›n %43’ü Güney Afrika Cumhuriyeti’ne, geri kalan ise k›-
tan›n öteki ülkelerine aittir. Oysa Güney Afrika Cumhuriyeti’nin
nüfusu, Afrika nüfusunun sadece % 6,4’ünden ibarettir. Prince
Edward Adalar› ve Marion Adas› da Güney Afrika Cumhuriye-
ti’ne aittir. Önceleri Güney Afrika’ya ba¤l›yken 1968’de Birlefl-
mifl Milletler’in korumas› alt›na giren Namibia, bu karar› tan›-
mayan Güney Afrika taraf›ndan 3 y›l boyunca yar› özerk bir sta-
tüde tutuldu. Ocak 1983’te Güney Afrika yönetimi yar› özerklik
durumuna son verdi¤ini, ulusal meclisin da¤›t›ld›¤›n› ve tüm
yürütme ve yasama faaliyetlerini devrald›¤›n› aç›klad›. Ard›ndan
Güney Afrika, uluslararas› bask›lar sonucunda, 1949’da ilhak
etmifl oldu¤u Namibya’n›n ba¤›ms›zl›¤›n› kazanmas›na da bo-
yun e¤mek zorunda kald› (1990). P. Botha 1989’da, muhalefet
hareketini (1950’den beri yasaklanm›fl olan Komünist Parti’yle,
1992’de beyaz ço¤unlu¤un referandumla onaylad›¤› Afrika Ulu-
sal Kongresi de dahil) yasal tabana oturtan F. De Klerk karfl›s›n-
da siyaset sahnesinden silindi. De Klerk, aralar›nda Nelson
Mandela’n›n da bulundu¤u siyasî tutuklular› serbest b›rakmak
