GUATR
286
GUATR,
tiroit bezinin büyümesinden do¤an bir hastal›k.
Boynun ön taraf›nda oluflan flifllik, baz› durumlarda yutak ve
g›rtla¤a bas›nç yapacak ölçüde büyüyebilir. Nedeni kesin olarak
bilinmemekle birlikte iyot eksikli¤inden meydana gelebildi¤i,
kimi zaman da kal›tsal oldu¤u gözlenmifltir. Tedavide iyot ya da
tiroit bezinin çal›flmas›n› yavafllat›c› maddeler verilir. ‹lerlemifl
olaylarda tümörün ameliyatla al›nmas› ve radyoterapi gerekir.
Daha çok Alpler, Himalayalar, Pireneler ve ABD’nin Göller Yö-
resi’nde görülür. Türkiye’de Bolu, Isparta, Kütahya çevresinde
yayg›nd›r.
GUEVARA, Ernesto Che
(1928 Rosario/Arjantin - 1967
Valle Grande/Bolivya), Arjantinli gerilla lideri ve devrimci. Baba-
s› Arjantinli bir mühendis olan Guevara, Buenos Aires Üniversi-
tesi’nde t›p ö¤renimi yapt›. Politikaya at›ld›. 1954’te Guatema-
la’daki komünist yanl›s› Baflkan Jacobo Arbenz’in yan›nda çal›fl-
t›. Arbenz devrilince Meksika’ya gitti. Burada Fidel Castro ile ta-
n›flt›. 1956’da Küba’daki direnifl örgütüne kat›ld›. Kübal› Diktatör
Fulgencio Batista’n›n devrilmesinde baflar›l› ve etkin bir rol oy-
nad› (1959). Küba yurttafl› oldu. Küba Ulusal Bankas›’n›n baflka-
n›, sonra Sanayi Bakan› (1961) olarak Küba ekonomisinin plan-
lanmas›nda önemli görevler ald›. 1965’te politikadan ayr›lm›fl
göründü. Sonradan, devrim hareketlerinin filizlendi¤i ülkelerde
dolaflt›¤› anlafl›ld›. Nisan 1967’de Afrika, Asya ve Lâtin Amerika
Halklar› Dayan›flma Örgütü’nce bir bildirisi yay›mland›. Bu bildi-
ride Vietnam’daki gibi yeni savafl odaklar›n›n oluflturulmas›n›
ö¤ütlüyordu. Vietnam örne¤inden esinlenerek kendini Güney
Amerika’daki eylemlere adad› ve Bolivya’daki gerilla hareketine
kat›ld›. Devlet güçleriyle çarp›fl›rken öldürüldü. “Küba’da Sosya-
lizm ve ‹nsan” ve “Gerilla Günlü¤ü” adl› kitaplar› vard›r.
GUSÜL ABDEST‹,
‹slâm dininin gerekli gördü¤ü durum-
larda ve belirtilen kurallara uygun bir flekilde bütün vücudu y›-
kama. Halk aras›nda “boy abdesti” de denir. Cinsel temastan
sonra, erkeklerde meninin herhangi bir nedenle d›flar› ç›kmas›
durumunda, kad›nlarda âdet görme ve lo¤usal›kta kan kesilir
kesilmez gusül aptesi al›n›r.
GÜBRE,
bitkilerin geliflmesi için gerekli elementleri sa¤la-
mak, tar›msal verimlili¤i art›rmak için topra¤a at›lan madde. Bit-
kiler bol azot, fosfor, potasyum, kükürt, kalsiyum ve magnezyu-
ma gereksinirler. Ayr›ca çok az miktarda da olsa bütün canl›lar
için gerekli baz› elementler daha vard›r. Bütün bunlar duruma
göre topra¤a gübrelerle verilir. Geleneksel do¤al organik güb-
reler (kemik tozu, guano ya da bitki art›klar› ve hayvan pisli¤i),
günümüzde çiçekçilik d›fl›nda kullan›lmayacak kadar pahal› ya
da miktarca yetersizdir ya da tezek gibi yakacak olarak kullan›-
l›r. Bu nedenle yapay gübre (gerçekte hepsi yapay de¤ildir) de-
nilen inorganik gübreler kullan›l›r. Bunlar suda kolay çözündük-
lerinden bitkilerce daha kolay emilirler. ‹norganik gübreler, bafl-
l›ca potasl›, fosfatl›, azotlu ve kar›fl›k gübreler olmak üzere dört
gruba ayr›l›rlar. Potasyum, topra¤a, yayg›n olarak bulunan sil-
vit minerali bileflimindeki potasyum klorür (KCl) biçiminde ve-
rilir. Fosforlu gübreler fosfat minerallerinden, özellikle apatitten
elde edilir. Baz›lar› da amonyum fosfata ya da süperfosfata dö-
nüfltürülerek kullan›l›rlar. Azot ise topra¤a amonyak, amonyum
tuzlar›, nitratlar ve üre biçiminde verilir. Topra¤a gerekti¤inden
çok gübre verilmesi de zararl›d›r. Türkiye’de gübre bafll›ca Ka-
rabük, Yar›mca, Akdeniz ve Band›rma gübre fabrikalar›nda üre-
tilir. Toplam üretim 3 milyon ton dolay›nda olup tüketimin an-
cak yar›s›n› karfl›lar.
GÜÇ,
birim zamanda harcanan enerji ya da yap›lan ifl (simge-
si P). Güç watt cinsinden ölçülür. Pratikte (daha çok mekanik
alanda) yayg›n olarak kullan›lan bir güç birimi de beygirgücü-
dür. Mühendislikte mutlak enerjilerden çok, bir makinenin ve-
rebilece¤i güç önem tafl›r. Güçlü bir makine, çok miktarda ener-
jiyi k›sa sürede veren ya da aktaran bir makinedir. Mekanik güç,
kendisini do¤uran kuvvetle h›z›n çarp›m›na eflittir. Elektriksel
güç genellikle W harfiyle gösterilir. Do¤ru ak›ml› bir devrede
güç, ak›m fliddetiyle (I) potansiyel fark›n›n (V) çarp›m›na eflittir
(amper x volt=watt). Alternatif ak›ml› bir devrede ise güç, ak›m
ve voltaj›n etkin de¤erleriyle aralar›ndaki faz fark›n›n kosinüs
de¤erinin çarp›m›d›r. Kosinüs ya da güç faktörü pratik hesaplar-
da dikkate al›nmaz. Örne¤in 220 voltluk bir flebekede 10 amper-
lik ak›m çeken elektrikli bir ›s›t›c›n›n gücü 2.200 watt olarak al›-
n›r. Mekanik ve elektriksel gücün yan› s›ra, optikte de mercek ve
aynalar için güç terimi kullan›l›r. Odak uzakl›¤›n›n metre cinsin-
den al›n›p 1 say›s›na bölümü, merce¤in gücünü verir. Aynalar
için de yans›tt›klar› ak›n›n gelen ak›ya oran› olarak ifade edilen
yans›tma gücünden söz edilir.
GÜDER‹,
ya¤la sepilenerek haz›rlanm›fl deri. Güderi yap›-
m›nda da¤keçisi, alageyik, antilop, koyun ve kuzu derileri kul-
lan›l›r. Deriler ›slat›l›r, kireçlenir, ya¤a bat›r›l›p tokmakland›ktan
sonra, sodyum karbonat çözeltisinde temizlenip iskefeyle yu-
muflat›l›r. Güderinin çok yumuflak olmas› ve y›kand›ktan sonra
ilk yumuflakl›¤›n› yeniden bulmas›, ev ifllerinde, otomobil te-
mizlemede, eldiven, elbise ve ayakkab› yap›m›nda aran›lan bir
deri olmas›n› sa¤lar.
GÜDÜMLÜ MERM‹,
hedefine gelifli güzel de¤il de, her-
hangi bir biçimde güdülerek ulaflan mermi. Genel olarak gü-
dümlü mermi denmekle birlikte günümüz güdümlü mermileri-
nin hemen hepsi de itici güçleri bir roketten olufltu¤u için, füze
(roket) ad›yla da an›l›r. ‹lk güdümlü mermiler II. Dünya Sava-
fl›’nda Almanya taraf›ndan yap›l›p kullan›ld› (V-1 ve V-2). Daha
çok özel adlar› ya da kodlar›yla bilinen güdümlü mermiler; k›sa
menzilli, orta menzilli (6.000 km.) ve uzun menzilli (k›talararas›
balistik mermi, ICBM, 11.000 km.) gibi üç s›n›fa ayr›l›rlar. Ay-
r›ca karadan-karaya, havadan-havaya, denizalt›dan-havaya vb.
at›l›fl biçimlerine göre de s›n›fland›r›l›rlar.
GÜL,
gülgillerden, süs bitkisi olarak kullan›lan bitki cinsi
(Rosa)
. Kuzey yar›kürede yetiflen 200 kadar türü ve ›slah ça-
l›flmalar›yla elde edilmifl birçok çeflidi vard›r. Gövdesi dik, sar›-
l›c› ya da yat›k olabilir. Üzerinde türe göre büyüklükleri de¤iflen
dikenler vard›r. Yapraklar› yal›n ya da bileflik, kenarlar› difllidir.
Çiçekleri genellikle iri ve taçyaprakl›, beyazdan mora kadar de-
¤iflen çok çeflitli renklerdedir; yal›n ya da katmerli olanlar› var-
d›r. Kimileri ise kokuludur. Erkekorganlar çok say›dad›r (kimi
zaman 40’tan çok). Meyvesi, yalanc› etli meyve tipindedir. Kimi
