GÜNEfi, Turan
290
n›ndaki yerel de¤iflimlere ba¤l› olarak meydana gelirler. Tek tek
ya da ço¤unlukla grup hâlinde görünürler. Günefl’in kutuplar›n-
da ya da ekvatorunda rastlanmayan bu lekeler yaklafl›k 11 y›lda
bir ortaya ç›kar. Kromosferde püskürtü ad› verilen Günefl lekele-
rinden ileri gelen geçici parlakl›klar da gözlenir. Bunlar birkaç
saat sürebildi¤i gibi, birkaç dakika sürenleri de vard›r. Püskürtü
s›ras›nda Günefl tac›ndan x ›fl›nlar›, radyo dalgalar› ve daha ya-
vafl hareket eden alfa parçac›klar› ve protonlar yay›l›r. Günefl
patlamalar› olarak bilinen f›flk›rma olay› ise büyük gaz kütleleri-
nin Günefl tac›na ve ço¤u kez de uzaya f›rlamas›d›r. Günefl tac›,
Günefl’in d›fl atmosferi gibidir. Günefl tutulmas› s›ras›nda kal›n-
l›¤›n›n birkaç milyon kilometre oldu¤u görülebilir. Günefl asl›n-
da öteki y›ld›zlar gibi, hatta nicel özellikleri y›ld›zlar ortalamas›n-
dan da küçük, s›radan bir y›ld›zd›r. Parlakl›¤› ise baflka y›ld›zla-
ra oranla bize çok yak›n olmas›ndan ileri gelir. Ifl›¤› di¤er y›ld›z-
lar›nki gibi milyonlarca y›lda de¤il, 8,5 dakika gibi k›sa bir sü-
rede Dünya’ya ulafl›r.
→
GÜNEfi S‹STEM‹
GÜNEfi, Turan
(1922 Kand›ra - 1982 Çanakkale), Türk si-
yaset ve bilim adam›. Galatasaray Lisesi ve ‹stanbul Üniversite-
si Hukuk Fakültesi’ni bitirdi. Doktoras›n› Paris Hukuk Fakülte-
si’nde yapt›. 1954’te doçent oldu. Ayn› y›l DP’den Kocaeli mil-
letvekili seçildi. Bas›na “ispat hakk›” tan›nmas›n› istemesinden
dolay› 1955’te partiden ç›kar›ld›. Hürriyet Partisi’nin kurucular›
aras›nda yer ald› ve bu partinin genel sekreterli¤ini üstlendi.
Hürriyet Partisi’nin 1958’de CHP’ye kat›lmas› üzerine, bu parti-
nin yöneticileri aras›na girdi. 27 May›s 1960 Harekât›’ndan son-
ra Kurucu Meclis’te CHP temsilcisi olarak görev ald›. 1961 se-
çimlerinde Meclis’e giremeyince üniversiteye döndü ve 1965’te
Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi’nde ‹dare Hukuku
profesörü oldu. 1973’te CHP’den Kocaeli milletvekili seçildi.
1974’teki K›br›s Bar›fl Harekât› s›ras›nda, 1. Ecevit Hüküme-
ti’nde d›fliflleri bakanl›¤› görevini yürütmekteydi. 1977 seçimle-
rinde yine Kocaeli milletvekili seçilerek, 2. Ecevit Hükümeti’nde
baflbakan yard›mc›l›¤› görevini üstlendi. 1980’den sonra Avru-
pa Konseyi’nde Türkiye’yi temsil etti. Günefl’in bafll›ca yap›tlar›:
“Türk Pozitif Hukukunda Yürütme Organ›n›n Düzenleyici ‹fllem-
leri” (1965), “Araba Devrilmeden Önce” (1983), “Turan Gü-
nefl’in Siyaset fiiirleri” (1985).
GÜNEfi S‹STEM‹,
Günefl ve çevresinde dolanan dokuz
gezegen (Merkür, Venüs, Dünya, Mars, Jüpiter, Satürn, Uranus,
Neptün, Plüton) ile bunlar›n bilinen 32 “Ay”›ndan, çaplar› bir-
kaç metre ile 760 km.ye kadar de¤iflen ve “asteroit” ad› verilen
gezegenciklerden, kuyrukluy›ld›zlardan, meteor tafllar›ndan, gaz
ve toz y›¤›nlar›ndan oluflan gökcisimleri bütünü. Gezegenlerin
tümü, yörüngelerinde hep ayn› yönde hareket ederler. Ayn› za-
manda kendi eksenleri çevresinde de yine bu yönde (Venüs ve
Uranus d›fl›nda) dönerler. Gezegenlerin aylar› için de ayn› du-
rum sözkonusudur. Ancak Jüpiter’in dört küçük “ay”› ile Sa-
türn’ün en d›fltaki ve Neptün’ün en içteki “ay”› ters yönde döner-
ler. Gezegenler daireye yak›n eliptik yörüngelerde ve hemen
hepsi ayn› düzlemde dolan›rlar. Gökbilimciler Günefl Siste-
mi’nde 100.000 kadar asteroit ve milyonlarca kuyrukluy›ld›z bu-
lundu¤unu tahmin etmektedir. Fakat bütün bunlar›n toplam küt-
lesi, Günefl’in kütlesinin binde birini ancak geçer. Günefl Siste-
mi, Dünya’daki büyüklüklere oranla ola¤anüstü ölçeklerdedir.
En d›fltaki gezegen olan Plüton’un Günefl’ten ortalama uzakl›¤›-
n›n 6 milyar km. kadar (Dünya’n›n çevresinin 150 bin kat›) ol-
du¤unu ve Günefl çevresinde dolan›m›n› 284,5 y›lda tamamla-
d›¤›n› söylemek yeter. Günefl Sistemi’nin kökeni henüz bilinme-
mektedir. Bu konuda ilk bilimsel kuramlar› 18. yüzy›lda Kant ve
Laplace ortaya att›. Onlara göre Günefl ve gezegenlerin kökeni
gaz ve toz bulutuydu. 20. yüzy›l bafllar›nda baflka bir kuram ilgi
toplad›. Buna göre, yak›ndan geçen bir y›ld›z Günefl’ten parça-
lar koparm›fl, bunlar da çevresinde dolanmaya bafllam›fllard›r.
Modern kuramlar ise Laplace kuramlar›n› öne ç›kard›. Günümüz
gökbilimcileri, Günefl Sistemi’nin kökenini genellikle çok büyük
gaz bulutlar›n›n yo¤unlaflmas›na ba¤lamaktad›r. Buna göre bir-
çok y›ld›z›n çevresinde do¤al olarak günefl sistemleri oluflmak-
tad›r. Barnard y›ld›z›n›n çevresinde iki gezegenin saptanmas›,
baflka günefl sistemlerinin de varl›¤› konusundaki görüfllere
a¤›rl›k kazand›rm›flt›r.
GÜNEfi TUTULMASI,
Ay’›n Dünya ile Günefl aras›na gir-
mesiyle, Günefl’in yeryüzünden kararm›fl görünmesi. Gözlemci,
gölge konisinin üstünde bulunan bir noktadaysa, tam tutulma
sözkonusudur. Bu durumda Günefl tac› net olarak görünür. Tam
tutulma, gökbilimcilere Günefl tac›n› ve çevresini inceleme ola-
na¤› sa¤lad›¤›ndan, özellikle önemlidir. Tam tutulma en çok 7,5
dakika sürebilmektedir. Gözlemci yar› gölge bölgesindeyse ya
da Dünya yar› gölge bölgesinden geçiyorsa k›smî ya da yar›m
tutulma sözkonusudur. Ay, Dünya’dan en uzak noktadayken
halkal› tutulma meydana gelir. Bu durumda Ay, Günefl tekerinin
tam ortas›n› karartt›¤›ndan Günefl, parlak bir halka biçiminde
görünür.
GÜNEfi YANI⁄I,
Günefl ›fl›nlar›n›n sürekli etkisiyle oluflan
deri yanmas›. Rahats›zl›¤›n derecesi, ›s› yüksekli¤inin fliddetine,
hastan›n önceki sa¤l›k durumuna göre de¤iflir. Kimi durumlar-
da atefl yükselebilir. Günefl yan›¤›n›n tedavisi için kalamin los-
yonu kullan›labilir, a¤›r durumlarda magnezyum sülfat çözelti-
sine bat›r›lm›fl sarg›lar verilir. Zeytinya¤› ve kakaoya¤› da yan›k-
taki a¤r›y› keser.
GÜNEY AFR‹KA CUMHUR‹YET‹
(Afrikaanca: Repub-
liek van Suid-Afrika, Fr.: République Sud-Africaine, ‹ng.: Re-
public of South Africa), Afrika’n›n güneyinde devlet. Kuzeyde
Botsvana ve Rodezya, do¤uda Mozambik ve Ngwane (eski ad›
Swaziland), güneydo¤uda bir anklav meydana getiren ba¤›ms›z
Lesoto Devleti, kuzeybat›da Güneybat› Afrika (Namibia), do¤u
ve bat›da da Hint ve Atlas okyanuslar› ile s›n›rlan›r. Güney Afri-
