GÜNEfi
289
n›n azl›¤› dikkati çeker. ‹l merkezinin durumu da ilgi çekicidir.
Çok da¤l›k, engebeli ve oldukça seyrek nüfuslu bir il olan Gü-
müflhane’de ekili alanlar›n oran› da azd›r. Böyle olmakla bera-
ber, sanayi ve madencilik bak›m›ndan Türkiye’nin en geri kalm›fl
illerinden biri olmas› nedeniyle, ekonomi yine de tar›m ve hay-
vanc›l›¤a dayan›r. 1978’de bafll›ca ürünler ve üretim miktarlar›;
tah›l 150.000 ton (bu¤day 56.000, m›s›r 800 tondur. Karadeniz
k›y›lar›nda önemli bir tah›l olan m›s›r, burada önemini yitirmifl,
yerini bu¤daya b›rakm›flt›r), baklagillerden mercimek, bu gru-
bun öteki ürünlerinin toplam›ndan fazlad›r (1.753 ton). Endüst-
ri bitkileri içinde sadece flekerpancar› dikkati çeker, bir baflka
önemli ürün de patatestir (50.000 ton). Meyve ve sebze üretimi
çok azd›r. Meyveler içinde elma, ötekilere göre nispeten fazlad›r
(toplam 17.000 tonun 7.000’i). Hayvanc›l›k tar›ma göre daha iyi
durumdad›r. Öte yandan büyük ve küçükbafl hayvan say›lar›n›n
birbirine az çok denk oluflu dikkati çeker (435.000 koyun,
98.000 k›lkeçisi, 121.000 inek, 45.000 öküz, 90.000 dana). Ye-
ralt› kaynaklar› ve sanayi bak›m›ndan çok geri kalm›flt›r; bir mik-
tar linyit iflletilir. Ulafl›m bak›m›ndan en büyük avantaj›, Trab-
zon-‹ran transit yolu üzerinde bulunmas›d›r. Trabzon liman›n-
dan bafllayan bu önemli yol, Zigana Geçidi’nden sonra Torul’a
var›r. Burada Karadeniz’in baflka bir iskelesinden gelen (Tirebo-
lu) çok dönemeçli bir yolla birleflir ve il merkezinden geçerek
Bayburt üzerinden Erzurum’a yönelir. ‹l merkezi Gümüflhane,
Harflit Vadisi’nin dar ve derin bölümlerinin iki yan›nda kurul-
mufl, vadi boyunca uzanan bir flerit meydana getirir Denizden
yüksekli¤i 1.150 m.dir. Eski Gümüflhane bugünkünden daha
yüksekte, Harflit’e kar›flan Musalla Deresi yamaçlar›nda bulunu-
yordu. Kente ad›n› vermifl olan gümüfl ocaklar› tükenip kapan-
d›ktan sonra, kent bugünkü yerine kaym›flt›r. Eski Gümüflhane
bugün kentin bir mahallesini meydana getirir. Önemli bir tran-
sit yolu üzerinde bulunmas›na ra¤men geliflememifl bir kenttir.
Sanayi kurulufllar› yoktur. Bu nedenle merkez nüfusu bugün de
azd›r (1927’de 2.500, 1980’de 12.000, 1985’te 22.067, 1997’de
39.366). Kentin eski tarihi hakk›nda kesin bilgi yoktur. Yörede-
ki ilk kalelerin ‹sa’dan önce yap›ld›¤› bilinmektedir. Gümüflhane
çevresi Hititlerin y›k›l›fl›ndan sonra, önce Urartu, sonra Pers
egemenli¤ine girdi. Büyük ‹skender’in Pers ‹mparatorlu¤u’na
son vermesi üzerine Makedonya yönetimine geçti. Bir süre son-
ra ise Bizans egemenli¤ine girdi. 7. ve 8. yüzy›llarda Emevî-Ab-
basî ve Bizansl›lar aras›nda birkaç kez el de¤ifltirdi. Selçuklula-
r›n Anadolu’ya gelifliyle birlikte Türklere geçti. 1467’de Akko-
yunlular›n yönetimine giren Gümüflhane 1514’te Yavuz Sultan
Selim taraf›ndan kesin olarak Osmanl› topraklar›na kat›ld›. Yöre,
tarih boyunca, Büyük ‹skender zaman›nda bulunan ve o zaman-
dan beri iflletilen gümüfl madenleri dolay›s›yla önem kazand›.
Özellikle Osmanl›lar›n yönetimine geçtikten sonra çok geliflti.
19. yüzy›lda Osmanl›-Rus savafllar› nedeniyle halk baflka yerle-
re göç etmeye bafllay›nca kent eski önemini yitirdi.
GÜMÜfiLER BARAJI,
Ni¤de’nin 17 km. kuzeydo¤usun-
da sulama baraj›. Ayn› ad› tafl›yan derenin sular›n› toplar. Top-
rak dolgu yöntemiyle yap›ld› ve 1967 y›l›nda iflletmeye aç›ld›.
Temel derinli¤i 5,60 m.; dolgu hacmi 560.000 m.
3
tür. 400 hek-
tarl›k bir tar›m alan›n›n sulanmas›nda yararlan›l›r.
GÜMÜfiPALA, Rag›p
(1897 Edirne - 1964 ‹stanbul), ge-
neral ve siyaset adam›. Galiçya (1916) ve Filistin (1917) cephe-
lerinde savafla kat›ld›. Filistin’de iki y›l tutsak kald›
(1918-1920). Serbest kal›nca Millî Mücadele Cephesi’ne geçti.
Kurtulufl Savafl›’ndan sonra fieyh Sait isyanc›lar›yla çarp›flt›
(1925). 3. Ordu Komutanl›¤›’na getirildi¤inde orgeneraldi
(1960). 27 May›s’tan hemen sonra genelkurmay baflkan› oldu
(6 Haziran 1960). Ard›ndan, subay kadrolar›nda yap›lan düzen-
lemeyle emekliye ayr›ld› (2 A¤ustos 1960). Daha sonra, Adalet
Partisi kurucu heyetince genel baflkan seçildi (1961) ve ‹z-
mir’den milletvekili oldu. 1962 y›l›nda yeniden baflkan seçildi.
Ölümüne kadar bu görevde kald›.
GÜNBALI⁄I,
lapinagillerden, Akdeniz ve Avrupa k›y›lar›nda
yaflayan bir bal›k
(Julis turcica).
Boyu 20-25 cm. kadard›r.
Büyüklerinin kuyruk yüzgeci çatall›d›r. Derince sularda, kaya
aralar›nda yaflar.
GÜNCE
→
GÜNLÜK
GÜNDÖNÜMÜ,
gündüz ile gecenin eflit oldu¤u gün. Gü-
nefl, 21 Haziran’da Kuzey, 21 Aral›k’ta Güney yar›kürede ekva-
tordan en uzak oldu¤u noktaya ulafl›r. Gündönümü bu tarihler-
de gerçekleflir.
GÜNDÜZ,
bir günün Günefl’in do¤ufluyla bat›fl› aras›ndaki
ayd›nl›k bölümü. Günefl ›fl›nlar›n›n, Dünya üzerine düfltü¤ü ke-
simlerde oluflur. Dünya’n›n önce bir kutbunun, sonra da di¤eri-
nin Günefl’e do¤ru e¤ilmesi, gündüz saatlerinin mevsimden
mevsime de¤iflmesine yol açar. Kuzey yar›kürenin en uzun gün-
düzü 21 Haziran’a, en k›sa gündüzü ise 21 Aral›k’a rastlar.
GÜNDÜZ ALP
(?- 1288?, ‹negöl), Osmanl› Devleti’nin ku-
rulufl y›llar›nda yaflam›fl bir halk kahraman›. Yaflamöyküsü efsa-
nelere dayan›r. Büyük bir olas›l›kla Osman Gazi’nin kardefliydi.
Osmanl›lar›n beylikten devlete geçifllerinde büyük katk›s› oldu.
Eskiflehir’de sancak beyli¤i yapt›. Bizans ile yap›lan hemen tüm
savafllara kat›ld›¤›, ‹negöl’ün al›n›fl› s›ras›nda Bizansl›lar ile çar-
p›fl›rken öldü¤ü, birçok eski kaynakta yaz›l›d›r.
GÜNDÜZSEFASI
→
KAHKAHAÇ‹ÇE⁄‹
GÜNEfi,
Dünya’n›n ve Günefl Sistemi’ndeki öteki gezegenle-
rin, çevresinde doland›klar› y›ld›z. Günefl, kütlesinin % 69,5’i
hidrojen, % 28’i helyum, % 2,5’i karbon, azot, oksijen, kükürt,
silisyum, demir ve magnezyum vb. elementlerden oluflan, akkor
hâlinde bir gaz y›¤›n›d›r. Çap› yaklafl›k 1.393 milyon metredir.
Ekvatorunda daha h›zl› (24,65 gün), kutuplardaysa yavafl (yakla-
fl›k 34 gün) döner. Bütünüyle gaz hâlinde olmas›na karfl›n, çok
uzakta oldu¤u için yüzeyi varm›fl gibi görünür. Görünür kenar›-
na fotosfer ad› verilir ve s›cakl›¤› 6.000ºC olup, merkezindeki s›-
cakl›¤a (20.000.000ºC) ya da tac›n›n s›cakl›¤›na (1.000.000ºC)
göre so¤uk say›labilir. Fotosferin üzerinde, kal›nl›¤› 13 milyon
metre kadar olan kromosfer (renkküre) yer al›r. Günefl lekeleri ve
Günefl patlamalar› kromosferde meydana gelir. Günefl lekeleri,
Günefl yüzeyinde karanl›k bölgeler biçiminde görünür. Bu leke-
ler görece so¤uk olan gaz bölgeleridir ve Günefl’in manyetik ala-
