GÜLMECE
288
gelifltirdi. Bir süre ‹zmir’de kendi toplulu¤u ile çal›flt›. 1866’da
‹stanbul Gedikpafla’da “Tiyatroyi Osmani”yi kurdu. Ali Bey, Ah-
met Mithat, Nam›k Kemal gibi dönemin ünlü yazarlar›na oyun-
lar ›smarlayarak, tiyatrosunda Türkçe temsiller sahneledi.
1870’te saraydan, on y›l boyunca Türkçe oyun oynayacak tek ti-
yatro olmak imtiyaz›n› ald›. 1881’de Gedikpafla Tiyatrosu’ndan
ayr›larak, 1882’de II. Abdülhamit’in emriyle Muz›kai Hümayun
kadrosuna al›nd›. Kendi iste¤iyle Müslümanl›¤› kabul ederek
Yakup ad›n› ald› ve yaflam›n›n sonuna kadar sarayda bulundu.
GÜLMECE
→
M‹ZAH
GÜLfiEHR‹
(13.-14. yüzy›l), tasavvuf flairi. Farsçadan man-
zum olarak Türkçeye “Süheyl ü Nevbahar” adl› yap›t› çeviren
Mesut Gülflehri ile kar›flt›r›lmamal›d›r. Yaflam› üzerinde kesin
bilgi bulunmayan Gülflehri, divan edebiyat›m›z›n kurulufl döne-
mi olan 14. yüzy›lda Anadolu Türkçesi edebiyat dilinin oluflma
aflamas›nda, bilgi ve sanat yönlerinden üzerinde durulan yap›t-
lar b›rakm›flt›r. Kimi araflt›r›c›lar en önemli yap›t› olarak “Man-
t›k-ut Tayr”›n -ayn› konuyu ifllemesini göz önünde tutarak- ‹ran
flairi fieyh Attar’dan çeviri oldu¤unu ileri sürmüfllerse de bu gö-
rüfl do¤rulanmam›flt›r. Mevlâna’n›n “Mesnevi”sinden kimi öy-
küleri de yap›t›na katarak zenginlefltiren Gülflehri, konusunu ye-
niden ve kendine özgü bir anlat›mla yazm›flt›r. Yunus Emre’den
sonra ça¤›n›n en büyük ustalar›ndan say›lan flairin ‹slâm felse-
fesine de¤gin Farsça bir mesnevisi daha vard›r.
GÜLÜÇ BARAJI,
Karadeniz Ere¤lisi yak›n›nda, Gülüç De-
resi üzerinde beton dolgu yöntemiyle yap›lm›fl baraj. Ere¤li De-
mir-Çelik kurulufllar›n›n su gereksinimini sa¤lar. 1966’da ifllet-
meye aç›ld›. Baraj gölünün yüzeyi 1,34 km
2
, su hacmi
4.300.000 m.
3
tür.
GÜLYA⁄I,
gülün taçyapraklar›ndan elde edilen güzel koku-
lu ya¤. Parfüm, sabun, krem, pudra, ruj yap›m›nda kullan›l›r. El-
de edilmesi için birkaç yöntem vard›r. Bafll›calar›, gülü kokusuz
di¤er ya¤larla bir arada tutmak, gülsuyunu imbikten geçirmek
ve yapraklar›n içinden su buhar› geçirilerek gülya¤›n› buharla
sürüklemektir. Türkiye’de Isparta-Burdur illerinde elde edilir.
Yapay koku sanayiinin geliflmesi, kullan›m alan›n› daraltm›flt›r.
GÜMRÜ ANTLAfiMASI,
TBMM hükümeti ile Ermenis-
tan aras›nda imzalanan antlaflma (3 Aral›k 1920). 1917 Rus
Devrimi’nden sonra Ermenistan’da iflbafl›na gelen hükümet, bir
yanda Sovyet Rusya’ya, öte yanda Anadolu’da bafllayan Ulusal
Kurtulufl Savafl›’na düflman bir tav›r içine girdi. Bunun üzerine
TBMM ordular› Ermenistan’a karfl› harekete geçti. 30 Ekim
1920’de Kars, 7 Kas›m 1920’de Arpaçay›’na dek olan bölge ve
Gümrü kenti TBMM ordular›n›n eline geçti. Ermenistan hükü-
meti bar›fl istemek zorunda kald›. 3 Aral›k 1920 tarihinde antlafl-
ma imzaland›. Bar›fl görüflmelerinde TBMM Hükümeti’ni Kâz›m
Karabekir, Erzurum Valisi Hamit Bey, Erzurum Milletvekili Sü-
leyman Necati Bey temsil ettiler ve antlaflmay› TBMM Hüküme-
ti ad›na imzalad›lar. Antlaflma 18 madde olup bafll›ca koflullar›
flunlard›r: 1) TBMM Hükümeti ile Ermenistan aras›ndaki savafl
durumuna son verilecektir. 2) Ermenistan, Kars, Sar›kam›fl,
Kulp ve I¤d›r bölgelerini TBMM Hükümeti’ne b›rakacakt›r. 3)
Bundan böyle Sevr Antlaflmas›, Ermenistan hükümetince yok-
mufl say›lacakt›r. 4) Ermenistan, Amerika ve Avrupa’da bulunan
ve emperyalistlerin emellerine alet olan temsilcilerini geri çeke-
cektir. 5) Antlaflma bir ay içinde onaylanarak Ankara’da teati
edilecektir.
GÜMÜfiBALI⁄I,
gümüflbal›¤›gillerden, Atlas Okyanusu ve
Akdeniz’de yaflayan kemiklibal›k
(Atherina presbyter).
15-20 cm. boyunda, gümüfl rengindedir. Kumsal ve çak›ll›k böl-
geleri sever. Türkiye denizlerinde çok bulunur. Eti çok be¤enilir.
GÜMÜfiHANE,
Do¤u Karadeniz bölümünün iç kesiminde
il ve bu ilin merkezi olan kent. Kuzeyde Trabzon, do¤uda Bay-
burt, güneyde Erzincan, bat› ve kuzeybat›da Giresun illeriyle s›-
n›rlan›r. Komflu illerde de oldu¤u gibi, Kuzey Anadolu kenar
da¤lar› içinde kalan il topraklar› çok engebelidir. Bu engebelik,
盤›rlar›n›n bir kesimi burada kalan Çoruh, Harflit ve Kelkit ›r-
maklar›n›n derin oluk biçimli vadileriyle daha da belirli bir hâl
al›r. En yüksek yer, il merkezinin kuzeydo¤usunda Çak›rgöl (ya
da Ça¤›lgöl, Kolat) Da¤lar›’nda 3.000 m.yi geçer. ‹lin güney ya-
r›s›nda uzanan Gümüflhane Da¤lar›, do¤uda So¤anl› Da¤lar›’n›n
bir devam›d›r ve bat›da Giresun Da¤lar›’na ba¤lan›r. Bu da¤lar
güneyde Kelkit Vadisi’ne dik yamaçlarla iner. Ova düzlükleri az
yer kaplar. Bafll›cas› ve en genifli, ilin do¤usunda Bayburt ve
Hart ovalar›d›r. Kelkit ve Harflit ›rmaklar›n›n kaynak bölgeleri ve
Çoruh’un yukar› 盤›r› il topraklar› içinde kal›r. ‹klim, Karadeniz
Bölgesi’nin genel niteliklerini tafl›makla beraber, bu nitelikler k›-
y›dan uzaklaflt›kça silinmeye bafllar. Fakat il topraklar› bütünüy-
le güney komflusu Do¤u Anadolu’dan farkl›d›r. ‹klim, karasal
de¤ildir, insan eliyle çok yerde ortadan kald›r›lm›fl olmakla be-
raber, do¤al bitki örtüsü yine de ormand›r. Ancak Karadeniz k›-
y›lar›n›n bol ve düzenli ya¤›fllar› yoktur; y›ll›k ya¤›fl tutarlar›,
yüksek da¤l›k yöreler hariç, 500 mm.nin üstüne ç›kmaz. Bu de-
¤ifliklikler kültür bitkilerinde de kendini gösterir. M›s›r›n yerini
bu¤day al›r; f›nd›k, çay, turunçgiller gibi ürünler art›k yoktur. Er-
kek nüfusun kad›n nüfusundan az oluflu, bu ilin iç ve d›fl göç-
lerde oldukça önemli yer tutmas›ndand›r. Nüfus yo¤unlu¤u
28’dir ve Türkiye ortalamas›n›n bir hayli alt›ndad›r. ‹lçe say›s›-
