297
H,
Türk alfabesinin onuncu harfi. Sesbilim bak›m›ndan sert, s›-
z›c›, süreksiz, g›rtlak ya da damak ünsüzü. S›n›flama ve s›rala-
mada maddelerin s›ras› harfle gösterildi¤inde onuncu madde-
nin bafl›na getirilir. Müzikte, nota iflaretlerinin harfle gösteril-
mesinde “si” sesini bildirir. Fizikte, Planck sabitinin, indükleme
birimi olan “henry”nin, kimyada hidrojen elementinin, termodi-
namikte entalpinin, matematikte bir birimin ya da bir say›n›n
yüzle çarp›ld›¤›n› gösteren hekto- önekinin simgesi.
HABERLEfiME,
kifli, kurum, kurulufl ve toplumlar aras›n-
da türlü araç ve gereçlerle karfl›l›kl› haber al›flverifli. Bat› dille-
rinden Türkçeye geçen telekomünikasyon sözcü¤ü de bu an-
lamda kullan›lmaktad›r. Bir yere iletmesi için, bir kifliye söyle-
nen sözlü bir bilgi ya da istekten, uzay araçlar› yoluyla iletiflim
kurmaya kadar, haberleflmenin basit ya da karmafl›k pek çok bi-
çimleri vard›r. Haberleflmenin en eski ve ilkel biçimi, sözle ya
da uzaktan bir iflaretle haberleflmedir. Yak›ndan konuflma yeri-
ne geçen iflaretler ve beden hareketleri (göz k›rpmak, kafl kald›r-
mak, bafl sallamak, çiçek kullanmak, mendil sallamak vb.),
uzaktan ses, atefl, duman ve ›fl›k (kurt gibi uluma, baykufl gibi
ötme, K›z›lderili duman› salma, da¤ bafllar›nda atefl yakma,
alevli oklar atma vb.) gibi araç ve gereçleri bulmak bile insan-
lar› büyük ölçüde rahatlatm›flt›r. Mesafeler uzad›kça, iletilecek
haberler nitelik de¤ifltirdikçe, bilinen yollar haberleflmeye yet-
mez oldu. Bu da insan›, yeni haberleflme yollar›, yöntemleri ve
araçlar› bulmaya zorlad›. Haberleflme alan›nda da en büyük dev-
rim, yaz›n›n bulunufluyla gerçeklefltirildi. Eski mezopotamya ve
Anadolu’da tabletler ve yaz›l› kayalar, eski M›s›r’da hiyeroglif
sütunlar› ve papirüs yapraklar›, Roma’da duvar panolar› vb. ha-
berleflmede büyük kolayl›klar sa¤lad›. Papirüs, ceylan derisi,
sonra da k⤛d›n bulunmas› ise, yaz›l› haberlerin tafl›nmas›n›
kolaylaflt›rd›. Kitle haberleflmesiyse, elle yaz›l›p çok say›da ço-
¤alt›lan metinlerle do¤du. Bu biçimde kitle haberleflmesine
Çin’de 7. yüzy›ldan, Avrupa’da ise 13. yüzy›ldan bafllayarak,
dünyan›n birçok yerinde rastlanmaktad›r. Matbaan›n bulunmas›
ise, bu alanda önemli ilerlemelere yol açt›. Kitaplar› ço¤altma-
n›n yan›nda süreli yay›nlar›n, giderek günlük gazetelerin ç›kar›l-
mas›na olanak sa¤lad›. Tek bir olay› haber veren bas›l› ilk haber
sayfalar›, 1470 tarihini tafl›r (‹talya ve Almanya). 17. yüzy›ldan
bafllayarak haftal›k; 1702’den (Londra/Daily Courant) bafllaya-
rak günlük gazeteler, Bat› Avrupa ülkeleri ve Amerika Birleflik
Devletleri’nde ç›kar›lmaya baflland›. Öte yandan, haberleri daha
çabuk iletecek araçlar gelifltirildi. Telgraf, telefon gibi telli ha-
berleflme araçlar›ndan sonra al›c›-verici telsiz gereçler, radyo,
teleks ve sonunda görüntülü telsiz araçlar› (televizyon) ortaya
ç›kt›. Haber ulaflt›rma araçlar› da, haberleflmenin niteli¤ine ko-
flut bir geliflme gösterdi. Yayalarla bafllayan postac›l›k iflleri, at-
l›-develi binicilere, güvercinlere vb. gördürülürken, teknolojinin
geliflmesine koflut olarak, en geliflmifl tafl›t araçlar› (otomobil-
ler, trenler, uçaklar, uydular) ile alabildi¤ine çabuklaflt›. Gelifli-
mi teknik ilerlemeye, kültür ve e¤itime oldu¤u kadar, genifl ya-
t›r›mlara da ba¤l› olan haberleflme, büyük finansmanlar gerekti-
ren giriflimler ve kurulufllar taraf›ndan yürütülmektedir.
HABERLEfiME UYDULARI,
haberleflme amac›yla kul-
lan›lan yapay uydular. ‹yonosferin yüksek frekansl› radyo ve te-
levizyon dalgalar›n› yans›tmamas› nedeniyle bu dalgalar, yapay
haberleflme uydular› arac›l›¤›yla uzaklara iletilir. Dünyan›n çev-
resinde dolanan haberleflme uydular›, yerden ald›klar› sinyalle-
ri yans›tarak (pasif uydu) ya da bir röle istasyonu gibi güçlen-
direrek (aktif uydu), yeniden dünyaya gönderirler. Bu uydular›n
h›z›, genellikle dünyan›n dönüfl h›z›na eflit olacak biçimde ayar-
lan›r. Böylece, dünyaya göre sabit bir konumda kal›rlar. Günü-
müzde, haberlefl-
me uydular› a¤›yla
(‹ntersat) çok h›zl›
ve yo¤un bir ha-
berleflme yap›la-
bilmekte, örne¤in
birbirinden binler-
ce kilometre uzak-
taki insanlar, tele-
H
