HA‹T‹
299
(1270-1272). ‹ki yüzy›l süren Haçl› Seferleri, özellikle ‹talya fle-
hir devletleri için çok yararl› oldu. Haçl› Seferleri’nden en kârl›
ç›kan Venedik, Cenova, Pisa gibi ‹talyan tüccar flehir devletleri
oldu. Haçl› Seferleri s›ras›nda, Do¤u Akdeniz limanlar› ile Avru-
pa aras›nda deniz ulaflt›rmac›l›¤›, bu ‹talyan tüccar flehir devlet-
lerinin donanmalar›yla sa¤land› ve bundan ‹talyan denizcileri
büyük paralar kazand›lar. Do¤u Akdeniz k›y›lar›nda kurulan kü-
çük ve k›sa ömürlü Haçl› devletleri, ‹talyan tüccarlar›na önemli
ticarî imtiyazlar ve ülkelerinde ticaret iskele ve depolar› yapma-
lar› için izinler verdiler. Do¤u Akdeniz ile Avrupa aras›ndaki ti-
caret, hemen hemen ‹talyanlar›n tekeline geçti. Hele 1204 y›l›n-
da, Dördüncü Haçl› Seferi sonucu ‹stanbul’da bir Haçl› devleti
kurulmas›, ‹talyanlar›n ifline daha da yarad›. Bizans dünyas›n›n
ekonomik faaliyetleri, Venedik ile Cenova’n›n eline geçti. Haçl›
Seferleri sona erdi¤i zaman, Çin’i ve Hindistan’› Do¤u Akdeniz
ve Karadeniz limanlar›na ba¤layan yollar›n bu limanlara kadar
olan bölümü, yine Asya uluslar›n›n egemenli¤i alt›nda bulunu-
yordu. Do¤u Akdeniz limanlar› ve Karadeniz limanlar› ile Avru-
pa limanlar› aras›ndaki bölümüyse ‹talyan tüccarlar›n›n ege-
menli¤ine geçmiflti. ‹talyanlar›n bu kazanc›na karfl›l›k Haçl› Se-
ferleri’ne kat›lan, dövüflen, s›k›nt› çeken ‹spanya, ‹ngiltere, Al-
manya gibi Avrupa’n›n Atlantik k›y›s› ülkeleri, Haçl› Seferle-
ri’nden hemen hiçbir kazanç elde edememifllerdi. ‹flte bu du-
rumdaki ülkeler, özellikle ‹spanya ve Portekiz, Çin ve Hindis-
tan’a giden yeni yollar arama çabalar›n› art›rd›lar ve sonunda
Ümit Burnu yolu bulundu.
HAÇOVA SAVAfiI,
Osmanl› Devleti ile Avusturya ‹mpara-
torlu¤u aras›nda yap›lan savafl (1596). 1593 y›l›nda bafllayan
Osmanl›-Avusturya savafllar› Osmanl› Devleti’nin lehine bir ge-
liflme göstermeyince, biraz da yeniçerilerin bask›s›yla, Padiflah
III. Mehmet’in ordunun bafl›nda sefere ç›kmas› kararlaflt›r›ld›.
Ordu, 21 Haziran 1596 tarihinde ‹stanbul’dan yola ç›kt›. 11 Ekim
1596’da E¤ri Kalesi ele geçirildi. Bundan sonra, Macarlar›n
Kersztesmezö, Osmanl›lar›n Haçova dedikleri yere gelindi. Sa-
vafl, 26 Ekim 1596’da bafllad› ve savafl›n ilk günü akflama do¤-
ru, Osmanl› ordusu da¤›l›r gibi oldu. Avusturyal›lar, padiflah›n
bulundu¤u merkeze kadar ilerlemeyi baflard›lar. Ancak, merkez-
de hiç beklenmeyen bir olay oldu: Savaflla hiç ilgisi olmayan
aflç›, deveci, seyis, kat›rc›, oduncu gibi geri hizmet erbab›, kar-
fl›lar›nda Avusturya askerlerini görüp de ellerine geçirdikleri
odun, balta, kazma, kepçe gibi fleylerle Avusturyal›lara sald›r›n-
ca, Avusturya askerleri flaflk›nl›kla ne yapacaklar›n› bilmez bir
hâlde çekilmeye bafllad›lar. Pusuda bekleyen Ça¤alazade Sinan
Pafla da pusudan ç›k›nca, Avusturya ordusunda tam bir panik
ç›kt›. Avusturya ordusu, 50.000 kay›p vererek, kazanmak üzere
oldu¤u bir savafl› kaybetti. Böylece Osmanl› ordusu, beklenme-
dik bir zafer kazanm›fl oldu.
HADIM,
k›s›rlaflt›r›lm›fl erkek. Had›m etme, testisler ç›kar›la-
rak ya da burularak (eneme) yap›l›r. Bu ifllem, çeflitli nedenlere
dayan›r. Saraylarda ve baz› tarikatlarda bu yola baflvurulmufltur.
Sa¤l›¤› koruma bak›m›ndan, yasayla yap›ld›¤› da görülmüfltür.
Genç yaflta had›mlaflt›r›lan bir insanda cinsiyet bezlerinin, özel-
likle bunlar›n iç salg›lar›n›n etkisi ortadan kald›r›lm›fl olur. Ha-
d›m erkeklerde genellikle ses incelir, vücut k›llar› ç›kmaz. Ha-
d›mlar, daha çok saraylarda harem dairesinde görevlendirilirdi.
Osmanl› saraylar›ndaki had›mlar, genellikle zencilerden seçilir
ve belli bir e¤itimden geçerdi. ‹çlerinden sadrazaml›¤a kadar
yükselenleri oldu.
HAD‹S,
anlam› “söz” olmakla birlikte, terim olarak “Muham-
met’in sözleri” anlam›nda kullan›l›r. Hadisler, ‹slâm yasa ve tö-
relerinin, Kuran’dan sonra en önemli kayna¤›d›r. Bir bak›ma Ku-
ran’› yorumlar ve tamamlar. Hadisler, Hz. Muhammet’in ölü-
münden iki yüz y›l kadar sonra derlenip kitap durumuna getiril-
di. Peygamber’in söyledi¤i, güvenilir kaynaklara dayan›larak
belirlenmifl olan hadislere “sahih: sa¤l›kl›”, kan›tlar› sa¤lam ol-
mayan hadislere de “zaif” denir. ‹slâm dünyas›nda güvenilir ha-
dis kitaplar›n›n say›s› alt›d›r, hepsi de 9. yüzy›lda yaz›lm›flt›r.
Bunlar›n ilkini yazan Buhari (810-869), büyük ün yapm›flt›r.
HAF‹FSIKLET,
gürefl, boks ve halterde bir a¤›rl›k kategori-
si. Güreflte 67, boks ve halterde 67,5 kg. olarak saptanm›fl a¤›r-
l›k, hafifs›klettir. Bu s›klette güreflecek, boks yapacak ya da hal-
ter kald›racak sporcular›n, belirlenen a¤›rl›kta olmas› gerekir.
Aksi takdirde, bu kategoride yar›flmaya kat›lamazlar.
HAHAM,
Yahudi toplulu¤unun din adam›. Bu unvan, öncele-
ri Yahudi ulemas› ve Yahudi okullar› baflkanlar› için kullan›ld›.
Unvan, bafllang›çta kutsama töreniyle verilirdi. Bugün haham,
dinî törenlere baflkanl›k eder, vaaz verir, evlenmeleri kutsar, bo-
flanma kararlar›n› bildirir, cenaze törenlerini yapar, din ö¤reti-
miyle u¤rafl›r ve dindafllar›n›n manevî dan›flman›d›r. Yahudi ge-
lene¤inin ö¤retmenli¤ini ve Tevrat’›n yorumculu¤unu yapar. ‹s-
rail Devleti d›fl›nda yaflayan Yahudi cemaatlerinin yöneticili¤i de
hahamlar›n görevleri aras›ndad›r.
HA‹T‹
ya da
HA‹T‹ CUMHUR‹YET‹,
Büyük Antiller’den
biri olan Hispaniola Adas›’nda devlet. Atlas Okyanusu ve Antil-
ler Denizi aras›ndad›r. Do¤u komflusu Dominik Cumhuriyeti ile
400 km.lik s›n›r› vard›r. Porto Riko, Bahama, Küba ve Jamaika
adalar›na da komfludur. 1492’de Kolomb, ilk gezisi s›ras›nda bu
adaya Hispaniola ad›n› vermiflti. Bu ad, sonradan Haiti fleklinde
de¤ifltirilmifltir. Çevresindeki baz› adalarla birlikte yüzölçümü
27.750 km
2’
dir. Baflkent Port-au-Prince’den baflka di¤er büyük
kentleri Cap-Haitien ve Gonaives’dir. Ço¤unluk Hristiyand›r
(Katolik). Bat›da genifl bir körfezle (Gonaives Körfezi) son bulan
Haiti, iç kesimlerinde da¤l›k bir adad›r (en yüksek doru¤u Mor-
ne de la Selle, 2.680 m.). Tropikal bir iklimi vard›r (s›cakl›klar
