HAVACILIK
307
çok küçük sanayi kuruluflu d›fl›nda ‹skenderun banliyösünde
kurulan demir-çelik tesisleri Türkiye’nin en büyük endüstri ku-
rulufllar›ndan biridir. Krom, demir ve bak›r cevheri üretimi yap›l-
maktad›r. Yine, Batman-Siirt petrol bölgesini Akdeniz’e ba¤la-
yan petrol boru hatt›, k›y›ya bu ilde ulafl›r. Bu ekonomik gelifl-
me, ulaflt›rma a¤›n›n yo¤unlaflmas› ve iyileflmesiyle paralel git-
mifltir. Kalite bak›m›ndan Türkiye’nin en iyi karayollar›na sahip-
tir. Toprakkale’de ana floselerden ayr›lan karayolu, ‹skenderun
ve Belen Geçidi üzerinden Amik Ovas›’na iner, ovay› her yan›n-
dan çevirerek bir yandan Antakya’ya, öte yandan da K›r›khan
üzerinden Kahramanmarafl, Kilis ve Gaziantep’e ba¤lan›r. Bu
yollar ayn› zamanda Yaylada¤ ve Reyhanl›-Cilvegözü s›n›r kap›-
lar›ndan Suriye topraklar›na geçer. Il›k k›fllar›, plaj ve da¤ istas-
yonlar›, özellikle çok eski bir kent olan Antakya’daki tarihsel ka-
l›nt›lar ve mozaikleriyle ünlü müzesi ile turizm bak›m›ndan can-
l› bir bölgedir. ‹l merkezi Antakya (eski ad› Antiochia) Asi Irma-
¤›’n›n sol k›y›s›nda, Habib Neccar Da¤› eteklerinde kurulmufltur.
Son y›llarda h›zla geliflen kent, ›rma¤›n sa¤ k›y›s›nda da yay›l-
maya bafllam›flt›r (kentin modern mahalleleri buradad›r). ‹. Ö. 4.
yüzy›la kadar inen bir geçmifle sahiptir. Roma ‹mparatorlu¤u
döneminde ilkça¤lar›n en büyük bilim ve ticaret merkezlerinden
biriydi. Osmanl› ‹mparatorlu¤u yönetimine 1515’te geçmifltir.
HAT‹CE
(545 ?, Mekke-619 Mekke), Hz.Muhammet’in ilk
efli. Müslümanl›¤› kabul eden ilk kad›nd›r. Hz.Muhammet,
üçüncü kocas›d›r. Ticaretle u¤raflan bir kervan sahibiydi. Ara-
bistan’›n çeflitli yerlerine mal gönderiyordu. Bu s›rada Hz.Mu-
hammet ile tan›flt›. Bir süre sonra da onunla evlendi (595).
Hz.Muhammet peygamber oldu¤unda Hatice ona inand› ve des-
tek oldu. 2 erkek, 4 k›z çocuklar› oldu. Erkek çocuklar küçük
yaflta öldü. Hicret’ten 3 y›l önce ölen Hatice, Mekke’de Hacun
Mezarl›¤›’na gömüldü.
HATM‹,
ebegümecigillerden, çok
y›ll›k otsu süs bitkisi
(Althea of-
fecinalis).
Sulak yerlerde ya da
batakl›klarda yetiflir. Uzun boylu
olup pembe, beyaz ciçekler açar. Çi-
çekleri gö¤üs yumuflat›c›, kökü de
kaynat›l›p gargara olarak kullan›l›r.
HATTATLIK,
güzel el yaz›s› yaz-
ma sanat›. ‹slâmiyetten sonra Arap-
lar›n kulland›¤› “kûfi” yaz›s› isteklere
cevap vermeyince türlü yaz› biçimle-
ri denenmifl, ‹bni Mukle nesih yaz›s›n›, ‹bni Bevvab da sülüs ya-
z›s›n› bulmufltur. Bunlardan sonra gelen ve Araplar›n en büyük
hattat› olarak tan›nan Yakutu Mustasami, alt› çeflit yaz›n›n kural-
lar›n› saptam›flt›r. Yakutu Mustasami’nin ö¤rencisi Abdullah
Sayrafi ve onun ö¤rencisi Hayrettin Mev’asi ve Türklerin en bü-
yük hattat› fieyh Hamdullah bu sanat›n geliflmesini sa¤layan bü-
yük hattat ustalar›d›r. Arap ve ‹ranl› hattatlar yaz› kompozisyonu
içersine çeflitli süsleme unsurlar› katarlarken, Türk hattatlar› bu
yola gitmez ve yaz›y› yal›n yazmay› ye¤lerlerdi.
HATTIHÜMAYUN,
Osmanl›larda, padiflah›n koydu¤u ya-
sa. Osmanl› padiflahlar› kendi saptad›klar› ya da kendilerine su-
nulan bir konudaki kararlar›n› sözlü ya da yaz›l› olarak bildirir-
lerdi. II. Murat’a de¤in, bu kararlar padiflah›n sözle, “olsun” ya
da “olmas›n” demesi biçimindeydi. Sadrazam bunu yaz›ya ge-
çirirdi. Bundan sonra ise fermanlar›n yaz›l› olmas› gelenekleflti.
Fermanlar yaln›zca içerik yönünde de¤il, ça¤›n en usta hattatla-
r›n›n kaleminden ç›kt›klar› için hat sanat› bak›m›ndan da önem-
li belgelerdir.
HAVA,
atmosferin, özellikle troposfer katman›nda bulunan %
78 azot, % 21 oksijen, % 0,9 argon ve % 0,03 karbon dioksit
ile di¤er soygazlar ile metan, hidrojen ve azot monoksit kar›fl›-
m›. Havada, gerek bulut hâlinde gerekse buhar hâlinde bir mik-
tar su buhar› da bulunur. 17. yüzy›l sonuna kadar hava bir ele-
ment san›lm›flt›. ‹lk kez Lavoisier havan›n azot ile oksijen kar›fl›-
m› oldu¤unu, kendi ad›yla an›lan bir deney sonucuyla ortaya
koydu. Hava, canl›lar›n solunumu için gerekli oksijeni, klorofil-
li bitkilerin fotosentezi için gerekli karbon dioksidi sa¤lamas›
bak›m›ndan hayatî bir önem tafl›r. Ayr›ca, hava olmasa, birçok
fiziksel ve kimyasal olay da gerçekleflemezdi. Hava olmadan
atefl yak›lamaz, ya¤mur ya¤amaz, ses yay›lmaz, kufllar uçamaz,
dünya gündüz 100ºC’› aflk›n ve gece s›f›r›n alt›nda 150ºC gibi
dondurucu bir so¤ukla karfl› karfl›ya kal›n›rd›. Hava, uygun ba-
s›nç ve s›cakl›kta s›v›laflt›r›labilir. S›v› hava bir kar›fl›m oldu¤un-
dan sabit bir kaynama noktas› göstermez. Kaynama -195ºC do-
lay›nda bafllar; önce azot ve bir miktar oksijen buharlafl›r;
-183ºC s›cakl›kta oksijen oran› % 100’e yaklafl›r. S›v› hava, bir
tür termos olan çift çeperli Dewar kaplar›nda saklan›r ve labora-
tuvarlarda deneysel amaçlarla kullan›l›r.
→
ATMOSFER
HAVA BASINCI
→
AÇIK HAVA BASINCI
HAVA BOfiLU⁄U,
troposferde yo¤unlu¤u az olan havay-
la dolu bölüm. Yüzey flekilleri ve meteorolojik koflullar nedeniy-
le düfley hava ak›mlar›n›n bulundu¤u bölgelerde hava bofllu-
¤undan söz edilir. Böyle bir bölgede uçaklar birdenbire yere dü-
flüyormufl gibi düfley kuvvetlerin etkisinde kal›rlar.
HAVA KESES‹,
kufllar›n vücudunun çeflitli yerlerinde ve
ayr›ca kemiklerinin içinde bulunan ve akci¤erle ba¤lant›l› olan
hava dolu boflluklar. ‹yi uçan kimi böceklerin trake borular› üs-
tündeki hava dolu fliflkinliklere ve bal›klar›n afla¤› yukar› inip
ç›kmalar›n› sa¤layan ve havayla doldurulup boflalt›labilen kese-
ye de (yüzme kesesi), hava kesesi ad› verilir.
HAVA YASTI⁄I,
vantilatörlerle üflenerek kimi araçlar›n
yerle olan sürtünmesini azalt›p kald›rma kuvvetiyle de arac› ha-
fifleten hava tabakas›. Hovercraft gibi askerî ya da yolcu tafl›ma-
ya yönelik deniz araçlar›nda ve trenlerde uygulanan hava yast›-
¤› tekni¤i 20. yüzy›l›n ortalar›nda bulunmufltur. Genellikle çev-
resinden çok az miktarda hava kaçan gömleklerle s›n›rlanm›fl
boflluklara vantilatörlerle hava üflenerek sa¤lan›r.
HAVAALANI
→
HAVAL‹MANI
HAVACILIK,
havac›lar›n yapt›¤› ifle, havada uçma tekni¤ine;
hava ulafl›m›n› kapsayan her fleye; ayr›ca hava seferlerini ve bu
konuyla ilgili teknikleri inceleyen bilim dal›na verilen ad. Hava-
