HASEK‹
305
kesini 30 y›l yönetti. Ölümünden sonra yerine o¤lu K›z›l-Arslan
Ats›z geçti. Kutbettin Muhammet ve ilk zamanlar›nda Ats›z birer
Selçuklu valisi olarak bu bölgeyi yönettiler. Ats›z 1138’de Büyük
Selçuklu Sultan› Sencer’e isyan ettiyse de baflar›l› olamad›. Sul-
tan Sencer ile yapt›¤› savaflta yenildi. Ancak 1141’de tekrar Sul-
tan Sencer ile anlaflt› ve Harizm valisi oldu. Ats›z’›n ölümünden
sonra yerine o¤lu ‹l-Arslan (1156-1172) geçti. Bu s›rada Sultan
Sencer ölmüfl, Büyük Selçuklu Sultanl›¤› parçalanm›flt›. ‹l-Ars-
lan bundan yararlanarak ba¤›ms›z bir hükümdar gibi davranma-
ya bafllad›. Ölümünden sonra yerine, kardefli Sultan fiah’› berta-
raf ederek büyük o¤lu Alaettin Tökifl geçti (1172-1200). Tökifl’in
zaman› Harizmflahlar’›n en güçlü zaman›d›r. Alaettin Tökifl, Ha-
rizmflahlar aras›nda ilk kez sultan unvan›n› alan kimsedir
(1194). Ölümünden sonra o¤lu Alaettin Muhammet, Harizm-
flahlar taht›na geçti (1200-1220). Alaettin Muhammet, Afganis-
tan’daki Gurlular› yendi, Karah›taylar› yenerek Buhara’y› ald›. Bu
baflar›lar üzerine “‹skender-i Sani” (‹kinci ‹skender) ve “Sultan
Sencer” unvanlar›n› ald›. Kendini ‹slâm dünyas›n›n en büyük
hükümdar› olarak görmeye bafllad›. Görünüflteki bu güçlülü¤ü-
ne ra¤men Cengiz’in Mo¤ol ak›nlar› karfl›s›nda hiçbir baflar› el-
de edemedi. Sultan Muhammet, Mo¤ollar›n önünden kaçarak
Hazar Denizi’nde bir adaya s›¤›nd› ve orada öldü. O¤lu Celalet-
tin’in Mo¤ollar ile mücadelesi hiçbir sonuç vermedi.
HARMANDALI,
Ege Bölgesi’nde, ço¤unlukla erkekler tara-
f›ndan oynanan bir zeybek oyunu. Kendine özgü müzik eflli¤in-
de, yi¤it ve kabaday› çal›m›yla oynan›r. Kad›nlar aras›nda da oy-
nand›¤› olur. Genellikle tek kifli taraf›ndan oynan›r. Baz› yöreler-
de topluca da oynand›¤› görülür. Oyun havas› 1916’da notaya
al›nm›flt›r. Oyun, a¤›r a¤›r oyuna kalk›fl, efece durufl, kollar›n
a¤›r a¤›r sallan›fl›, havaya kalk›p inifli, bele kuflal› tabancaya
davran›fl, diz çözme gibi figürlerden oluflur.
HARMONYUM,
d›fl görünüflü piyanoya benzeyen küçük
org. Körü¤ü ayakla iflletilir. Serbest dilli ve borusuzdur. Üçleme
sistemine dayal›, klavyeli bir çalg›d›r. Ayakla iflletilen iki körük
arac›l›¤›yla bir depoya doldurulan hava, parmaklar›n tufllara do-
kunmas›yla serbest kalarak lamlarda titreflimler yapar, böylece
sesler ortaya ç›kar. Harmonyum, özellikle dinî müzikte kullan›l›r.
HARP AKADEM‹LER‹,
Türk ordusuna kurmay subay ye-
tifltiren ve subaylar›n meslekî bilgilerini gelifltiren yüksekö¤re-
nim kurumlar›. Kurulmas› 1786’larda düflünülmüflse de, uygu-
lama ancak 1845’te gerçekleflti. O zamana kadar, yurtiçinde ya
da d›fl›nda yüksekö¤renim görenler mühendis unvan›yla ordu-
da görev al›rken, 1845’ten itibaren bunlara kurmay subay unva-
n› verildi. 1845’te Harp Akademileri’nin temeli at›ld›. Uzun y›llar
iki ve üç s›n›f olarak e¤itim yap›ld›. Bu süre 1950’den sonra iki
s›n›f olarak saptand›. 1930’da Deniz, 1937’de Hava Harp Akade-
misi hizmete girdi. Akademide ve bünyesinde yer alan ö¤renim
kurumlar›nda da 2 y›ll›k e¤itim yap›lmaktad›r.
HARP OKULLARI,
Türk ordusuna subay yetifltirmek
amac›yla kurulan okullar. ‹lk harp okulu 1831 y›l›nda Hassa Or-
dusu Müfliri Ahmet Fevzi Pafla taraf›ndan kuruldu. Resmen aç›-
l›fl› 1835 y›l›nda II. Mahmut taraf›ndan yap›ld›. Bugünkü anlam-
da Kara Harp Okulu (Harbiye Mektebi) 1845’te, Deniz Harp
Okulu 1908’de, Hava Harp Okulu 1951’de kuruldu. Harp okul-
lar›na kara, hava ve deniz askerî liselerini bitirmifl ö¤renciler al›-
n›r. Ö¤retim süresi dört y›ld›r.
HARZEMfiAHLAR
→
HAR‹ZMfiAHLAR
HAS,
y›ll›k geliri yüz bin akçeden çok olan dirlik. Osmanl›
Devleti’nin dirlik sisteminde, yüksek k›demli ümeraya belli bir
hizmet karfl›l›¤› ya da padiflah›n yak›nlar›na, devlete yararl›k
gösterenlere gelir getirmek üzere verilirdi. Bu kurum, Osmanl›-
lara Harizmflahlar ve Anadolu Selçuklular›’ndan geçmifltir. Pa-
diflaha ait hass› hümayunun bir bölümünün geliri hazinenin,
gerisi padiflah›n olurdu. Yak›nlar›na ayr›lan haslara baflmakl› ya
da paflmakl›k denirdi.
HASAN PAfiA, Tiryaki
(1530, ? - 1611 Budin), Osman-
l› kumandan›. Enderunda yetiflen
Tiryaki Hasan Pafla, III. Murat ile
birlikte Manisa’ya gitti. Orada
baflmusahiplik yapt›. Oradan Zi-
getvar beylerbeyli¤ine, 1594’te
Bosna beylerbeyli¤ine, 1600 y›-
l›nda da Kanije Kalesi al›nd›ktan
sonra buran›n beylerbeyli¤ine
atand›. 1601 y›l›nda Avusturya arflidüküne karfl› kaleyi kahra-
manca savundu. 2 ay 8 gün süren kuflatman›n sonunda kalede
barut bitmifl, yiyecek kalmam›flt›. Almanlar›n da kuflatma diren-
cinin k›r›ld›¤› 17 kas›m gecesi kale d›fl›na ç›kan Türk birlikleri
hücuma geçti ve Almanlar yenilgiye u¤rayarak geri çekildi. Bu
baflar› Sultan III. Mehmet’i çok sevindirdi. Pafla’ya da müflirlik
unvan› verildi. Sonra Budin beylerbeyli¤ine atand›.
HASANDA⁄I,
‹ç Anadolu’da Aksaray’›n (Ni¤de) güneyinde
sönmüfl volkanik da¤. 4. km. ara ile iki tek da¤ biçiminde yük-
selir. Büyük Hasanda¤›’n›n yüksekli¤i 3.268 m., Küçük Hasan-
da¤›’n›nki ise 3.069 m. dir. Tepelerindeki krater çukurlar› afl›na-
rak silinmifltir. Çevre köylerin sular› bu da¤dan gelir. Hristiyan-
l›¤›n ilk y›llar›nda Kapadokya Hristiyanlar›n›n, dinsel etkinlikleri-
ni gizli yapmak zorunda kald›klar› dönemde Hasanda¤›’nda da
bir manast›r yap›lm›flt›r. Çevreden çok küçük yafllarda çocuklar
toplan›p bu manast›ra getirilmifl ve burada ilk Hristiyanlar olarak
yetifltirilmek istenmifltir. Fakat bu çocuklar da¤ koflullar›na daya-
namad›klar›ndan ya da bir salg›n hastal›ktan k›r›lm›flt›r. Yüce bir
amaç u¤runa flehit olmufl say›ld›klar›ndan cesetleri mumyalana-
rak gömülmüfl ve Hristiyanlar›n ilk azizleri aras›nda yer alm›flt›r.
HASEK‹,
Osmanl› ‹mparatorlu¤u’nda, sarayda çal›flan ve
bostanc› oca¤›ndan seçilen 300 kifliye verilen ad. Asl›nda bun-
lara “hassaki” denirdi. K›rm›z› çuhadan elbise giyer, ellerinde
asa tutarlard›. Haseki s›n›f›nda er bulunmaz, bütün hasekiler su-
bay ya da astsubay olurdu. Bafllar›nda “hasekibafl›” denilen,
binbafl› rütbesinde bir subay bulunurdu. Hasekibafl› da bostan-
c›bafl›na ba¤l› olurdu. Hasekiler sarayda padiflaha bostanc›lar-
dan daha yak›n hizmet vermekle görevliydi. Padiflahlar k›yafet
de¤ifltirip dolafl›rken yanlar›nda mutlaka 2-3 k›yafet de¤ifltirmifl
