HAYWORTH, Rita
309
merkezindeki terminal binas› da havaliman› kapsam›ndad›r. Bir
havaliman› kimi zaman birden fazla havaalan›n› içerebilir.
HAVAR‹,
‹sa’n›n Hristiyanl›¤› yaymakla görevlendirdi¤i yar-
d›mc›lar›ndan her biri. Bunlar Aziz Andreas, Bartolomaeus, Bü-
yük Yakup, Küçük Yakup, Matta, Mattias, Filippus, Simun, Ya-
huda (Taddeus), Yahuda (‹skariyot), Tomas, Petrus adl› 12 kifli-
dir. ‹sa bunlar› yard›mc›l›¤›na seçti¤inde hepsi Taberiye Gölü
çevresinde yoksul iflçi, köylü, bal›kç› gibi basit insanlard›. ‹sa
onlarla gizlice toplan›yor, ‹ncil ayetlerini söylüyor, ‹sa saklan›r-
ken onlar da bu ö¤retiyi halk içinde yay›yorlard›. Bunlardan Ya-
huda (‹skariyot), ‹sa’y› ihbar edip çarm›ha gerilmesine neden
olan havaridir. Petrus, azizlerin en büyü¤ü say›l›r. ‹sa’n›n öldü-
rülmesinden sonra havariler Aziz Petrus’un baflkanl›¤›nda topla-
n›p Hristiyanlar›n yönetimini ele ald› ve hain Yahuda’n›n yerine
Matta seçildi. Birkaç y›l sonra Aziz Paulus ve Hristiyanl›¤› ‹sa’dan
sonra kabul eden Aziz Barnabas da havarili¤e kabul edildiler.
HAVUÇ,
maydanozgillerden otsu bitki
(Daucus carota).
Anayurdu Orta Avrupa ve Asya’d›r. Uzunca koni biçiminde ve et-
li olan kökü sebze olarak kullan›l›r. A vitaminince zengindir. Pek
çok çeflidi vard›r. Genellikle, k›rm›z› olan sebzelik ve beyaz, sar›
ya da turuncu olan yemlik havuç olarak iki gruba ayr›labilir.
HAVVA,
Musevî, Hristiyan ve Müslüman inan›fl›nda, ilk yara-
t›lan kad›n; ilk peygamberin (Âdem) efli ve tüm insanl›¤›n anas›.
Tevrat’a göre önce Âdem, daha sonra birtak›m hayvanlar yarat›l-
d›. Tanr›, efl olarak Âdem’in sol kaburga kemi¤inden Havva’y›
yaratt›. Âdem cennet bahçesine bekçi oldu. “‹yi ile kötü”yü tan›-
ma a¤ac›n›n (elma) meyvesini (memnu meyve) yemek yasaklan-
m›flt›. Y›lana uyarak bu meyveden önce Havva, sonra Âdem ye-
di ve bu olay onlar›n cennetten kovulmalar›na yol açt›. Kuran’a
göre Âdem ile Havva’n›n kovulmas›na, Âdem’e secde etmeyen
‹blis (fieytan) neden oldu. Âdem Serendip Adas›’na düfltü. Y›llar
sonra Âdem ile Havva Arafat’ta bulufltular. Efsane, Do¤u ve Bat›
edebiyat›nda çeflitli biçimlerde ifllenmifltir.
→
ÂDEM
HAVYAR,
tatl› sularda yaflayan mersinbal›¤›n›n tuzlanm›fl
yumurtas›. ‹yi havyar elde etmek oldukça güçtür. K›fl›n elde edi-
lenler daha makbul say›l›r. Havyar haz›rlan›rken bal›k yumurta-
lar› ancak yumurtan›n geçebilece¤i kadar ince bir elekten geçi-
rilir. Bu ifllem sonucunda, yumurtan›n zar›, ya¤› gibi istenmeyen
k›s›mlar› elekte kal›r. Elekten geçen yumurtalar % 4-6 oran›nda
tuzlanarak, havyar elde edilir. Havyar, siyah ve k›rm›z› olarak iki
çeflittir. Siyah havyar, kaliteli ve pahal› olan›d›r. K›rm›z› havyar,
balmumu ile yass› kal›plara dökülerek korunur.
HAYAL,
olmufl ya da varm›fl gibi insan›n zihninde tasarlay›p
canland›rd›¤› fley. Suver-i mahsuse (doyulmufl suretler), suret,
resim, timsal, misal sözcükleriyle da karfl›lanm›flt›r. Edebiyatta,
anlat›lmak isteneni daha canl›, daha duyulur biçimde anlatmak
için onunla baflka fleyler aras›nda ba¤lant› kurarak tasarlanan
yeni biçimlere denir. Geleneksel Türk gösteri sanatlar›ndan Ka-
ragöz için de hayal terimi kullan›lm›flt›r. “Hayal oyunu”, “hayalî
z›l” (gölge oyunu) da ayn› anlamdad›r. Karagöz oynatanlar ise
“hayalî” san›yla an›lm›fllard›r. Ayr›ca 19. yüzy›lda hayalî sözcü-
¤ü, Frans›zca romantik sözcü¤üyle eflanlaml› kullan›lm›flt›r.
HAYALÎ KÜÇÜK AL‹
(1886 ‹stanbul-1974 Ankara), kara-
göz sanatç›s›. As›l ad› Mehmet Muhittin Sevilen’dir. Davutpafla
Rüfltiyesi’nde okudu (1909). Posta memurlu¤u yapt›. Ankara’da
paket posta memurlu¤undan emekli oldu (1944). Karagözcülü-
¤e çok gençken bafllad›. 60 y›la yak›n sürekli karagöz oynatt›.
Bu geleneksel temafla sanat›n› 20. yüzy›lda da yaflatmaya çal›fl-
t›. Derledi¤i karagöz oyunlar› kitap hâlinde yay›mland› (1969).
Son dönemlerinde televizyonda karagöz programlar› haz›rlad›.
HAYVAN,
birhücreli birkaç türü d›fl›nda hepsi d›flbeslek
olan, besinlerini bir a¤›z arac›l›¤›yla al›p bir sindirim sistemin-
de eriten ve vücudun öteki bölgelerine da¤›tan canl›. Hayvanla-
r› bitkilerden ay›ran bafll›ca özellikler flunlard›r: Hayvan hücre-
sinde selüloz zar, klorofil, niflasta ve boya tanecikleri bulunmaz.
Dokularda hücrelerin hepsi canl›d›r. Hayvan dokular›nda, bitki
dokular›ndaki boflluklar ya da ölü hücreler bulunmaz. Besinleri
hem organik hem de inorganik maddelerdir ve a¤›z yoluyla al›-
n›r. Hepsinde geliflmifl ya da basit hâlde sinir sistemi, duyu or-
ganlar› ve hareketi sa¤layan kaslar bulunur. Su ya da kan tafl›-
yan ve besinlerle oksijenin vücuda da¤›t›lmas›n› sa¤layan bir
dolafl›m sistemleri vard›r. Yüksek yap›l› hayvanlarda ayr›ca özel
bir solunum sistemi bulunur. Art›klar›n boflalt›ld›¤› bir boflalt›m
sistemleri vard›r. Oysa bitki hücrelerinde art›klar at›lmaz, depo
edilir. Hayvanlarda hayatî bir organ›n bozulmas› bütün organiz-
may› öldürür. Bitkilerde ise ölü dokular, canl› dokulara destek-
lik sa¤lar. Üreme genellikle ayr› efleylidir. Hayvanlarda spor ve
önçim bulunmaz. Bununla beraber bu özelliklerin hepsini tafl›-
mayan hayvanlar da vard›r. Hayvanlar s›n›fland›rmalarda önce
ikiye ayr›l›r: Birhücreliler, çokhücreliler. Çokhücrelilerin en ilkel
grubu süngerlerdir. Bunlar› selentereler izler. Selenterelerden
sonra sölomlular gelir. Sölomlular, omurgal›lar ve insanlar da
dahil olmak üzere hayvanlar âleminin en geliflmifl türlerini kap-
sar. Hayvanlar âleminin öteki ayr›nt›l› s›n›fland›r›lmas› bu yük-
sek aflamadan bafllar.
HAYVANAT BAHÇES‹,
çeflitli bölgelerde ve çeflitli do-
¤al koflullarda yaflayan hayvanlar›n, halka gösterilmek amac›y-
la, canl› olarak bir araya topland›klar› yer. ‹nsanlarda yaban›l
hayvanlar› yakalayarak bir yerde kapal› tutma merak› çok eski
ça¤larda bafllad›. ‹lk hayvanat bahçesi, M›s›r’da firavunlar dev-
rinde kuruldu. Dünyan›n en ünlü hayvanat bahçeleri Londra,
Berlin, Roma, Madrid, Moskova, Washington, Montreal, Tokyo,
Anvers, Basel, Zürih, Frankfurt, Münih, Köln, Hannover, New
York, San Diego vb.dedir. Türkiye’de ilk hayvanat bahçesini II.
Abdülhamit, Y›ld›z Saray›’n›n bahçesinde kurdurdu. ‹lk modern
hayvanat bahçesiyse 1955’te Gülhane Park›’nda kurulmufltur.
Türkiye’de bundan baflka Ankara (Atatürk Orman Çiftli¤i) ve ‹z-
mir’de de (Kültürpark) büyük hayvanat bahçeleri bulunur. Son
olarak ‹stanbul/Tarabya’da 78 hektarl›k bir alanda yeni bir hay-
vanat bahçesi kuruluflu planlanm›fl bulunmaktad›r.
HAYWORTH, Rita
(1918 New York- 1987 New York),
Amerikal› film y›ld›z›. As›l ad› Margarita Carmen Cansino’dur.
Sinema dünyas›n›n unutulmaz y›ld›zlar›ndan biridir. Bir süre ka-
barelerde dansözlük ve flark›c›l›k yapt›. Hollywood’da ilkin ufak
tefek rollere ç›kt›. “Yaln›z Melekler Kanatl›d›r”, “Kanl› Meydan”,
