¤u duymadan herhangi bir yatay yönde hareket edebilen, ma-
nevra yetene¤i son derece yüksek araç. Helikopterin havada kal-
mas›n› sa¤layan kald›rma kuvveti, arac›n üzerinde, düfley bir ek-
sen çevresinde yatay olarak dönen bir rotora ba¤l› bir pervane
arac›l›¤›yla sa¤lan›r. Helikopter, eski Çin’de oyuncak olarak bi-
linmekteydi. Leonardo da Vinci, helikopter tasar›mlar›yla u¤rafl-
t›. 19. yüzy›lda ve 20. yüzy›l bafllar›nda bir dizi mucidin çeflitli
helikopter denemesi oldu. Ancak ilk baflar›l› uçufl Almanya’da
Heinrich Foche (1937) ve ABD’de ‹gor Sikorski taraf›ndan ger-
çeklefltirildi (1940). ‹kinci Dünya Savafl›’nda üstünlü¤ünü kan›t-
layan ve o günden bu yana daha da gelifltirilen helikopter, gü-
nümüzde sivil ve özellikle askerî alanda önemini korumaktad›r.
HEMATOBLAST,
alyuvar ve akyuvardan sonra kanda bulunan
üçüncü bir kan hücresi. Ad›na plaket, pulcuk, trombosit de denir.
HEM‹NGWAY, Ernest
(1898 Oak Park/ ‹llinois - 1961
Ketchum/‹daho), Amerikal› roman ve öykü yazar›. Babas› bir
taflra doktoruydu. Lise ö¤renimini do¤du¤u kentte yapt›, üni-
versite ö¤renimi görmedi. Yazarl›k yaflam›na I. Dünya Savafl› s›-
ralar›nda gazetecilikle bafllad›. Bafll›ca yap›tlar›: “In Our Time”
(Elli Bin Dolar, 1925), “The Sun Also Rises” (Günefl de Do¤ar,
1926), “A Farewell to Arms” (Silâhlara Veda, 1929), “Dead in
the Afternoon” (Ö¤leden Sonra Ölüm, 1932), “Green Hills of Af-
rica” (Afrika’n›n Yeflil Tepeleri, 1935), “To Have and Have Not”
(Sahip Olmak ve Olmamak, 1937), “For Whom the Bell Tolls”
(Çanlar Kimin ‹çin Çal›yor, 1940), “The Snows of Kilimanjaro”
(Kilimancaro’nun Karlar›, 1948), “Across the River and ‹nto the
Trees” (Irma¤›n Ötesinde ve A¤açlar›n Alt›nda, 1950), “The Old
Man and the Sea” (‹htiyar Adam ve Deniz, 1952; Türkçeye “‹h-
tiyar Bal›kç›” ad›yla da çevrilmifltir), “A Moveable Feast” (otobi-
yografi, 1964; Türkçeye “Paris Bir fienliktir” ad›yla çevrilmifltir),
“‹slands in the Stream” (Ak›nt› Adalar›, 1970).
HEMOF‹L‹,
bir kandaki trombokinaz adl› maddenin olma-
mas›ndan ya da az bulunmas›ndan dolay› iç ya da d›fl kanama
s›ras›nda kan›n p›ht›laflmas› biçiminde belirir. Daha çok beyaz
›rkta ve erkeklerde görülen bir hastal›kt›r. Tedavisi için, yara; in-
san ya da hayvan kan›yla ›slat›l›r, kan durdurucu ilâçlar verilir.
‹ç kanamalarda ise bol trombokinaz tafl›yan insanlardan al›nan
kan hastaya verilerek kanama durdurulmaya çal›fl›l›r. Hemofili
olan kimselere K vitamini verilir.
HEMOGLOB‹N,
omurgal›lar›n alyuvarlar›nda bulunan k›r-
m›z› renkli solunum pigmenti. Görevi oksijen ve karbon dioksit
tafl›makt›r.
HEMOL‹Z,
alyuvarlar›n, su emerek fliflmeleri sonucunda bo-
zulmas›, hemoglobinin eriyerek hücre zar›ndan d›flar› ç›kmas›
olay›; hematoliz. Kanda ozmoz bas›nc› azald›¤›nda görülür. Ör-
ne¤in damara dam›t›k su fl›r›nga edildi¤inde alyuvarlar, su eme-
rek afl›r› derecede büyür ve bozulur. Kobra zehiri gibi baz› zehir-
ler hemoliz yoluyla etki gösterir.
HEMORO‹T
→
BASUR
HENDEK SAVAfiI,
Hz. Muhammet’in Mekkeliler ile yap-
t›¤› savafl (627). Savafla pek çok Arap kabilesi kat›ld›¤›ndan hi-
zipler savafl› anlam›na “Ahzab Savafl›” da denir. Müslümanlar›n
Medine’den ç›kard›¤› Beni Kaynuka ve Beni Nadir adl› Yahudi
kabilelerinin Mekkelileri, Medine’yi almaya k›flk›rtmalar› üzerine
Beni Gatafan, Beni Süleym, Esed, Fezara ve sonradan kat›lan
Eflca ve Mürre kabilelerine mensup 10.000 kiflilik bir kuvvet, 31
Mart 627’de Medine’yi kuflatt›. Bu büyük kuvvet karfl›s›nda
Hz.Muhammet, ‹ranl› Selman› Farisî’nin tavsiyesiyle Medine’nin
aç›k bulunan taraf›na bir hendek kazd›rarak Medine içinde sa-
vunmaya çekildi. Medine’yi kuflatanlar hiç tan›mad›klar› bu ye-
ni savafl biçimi karfl›s›nda bir fley yapamad›lar. Ayr›ca taktik bir
hata yapm›fllar, ürünün tarlada olmad›¤› bir zamanda Medine’yi
kuflatm›fllard›. Bir süre sonra gerek kendileri, gerekse hayvanla-
r› yiyecek s›k›nt›s› çekmeye bafllad›lar. Çok usta bir taktisyen ve
yönetici olan Hz. Muhammet’in onay›yla Medineli Müslüman-
lar, Mekkeliler ile Yahudi kabileler aras›nda ayr›l›k tohumlar› da
ekince, kuflatanlar on-on befl gün sonra kendiliklerinden Medi-
ne önlerinden çekildiler. Mekkelilerin kendilerine ba¤l› tüm ka-
bilelerin ve Yahudilerin kat›lmas› ile ç›karabilecekleri en büyük
kuvvetle yapt›klar› bu Medine kuflatmas›n›n baflar›s›zl›¤a u¤ra-
mas› Mekke’nin prestiji için çok a¤›r, alt›ndan kalk›lmaz bir dar-
be oldu. Art›k Mekke bir kere daha Müslümanlara karfl› bir sal-
d›r› hareketine giriflemedi. Tersine bu savaflta kazand›klar› ba-
flar›, Müslümanlar›n ve Hz. Muhammet’in prestijini yükseltti. Bu
savafltan sonra o zamana kadar savunmada olan Müslümanlar
inisyatifi ele alarak Mekke’ye karfl› sald›r›ya geçtiler.
HENTBOL,
yedifler kiflilik iki tak›m aras›nda elle oynanan,
topun kaleye at›lmas› temeline dayanan bir top oyunu. Eltopu da
denir. ‹lk kez I. Dünya Savafl› s›ras›nda Almanya’da oynanmaya
baflland›. Bafllang›çta on bir oyuncudan oluflan tak›mlar daha
sonra yedi kifliye indirildi. Top, elden ele verilen paslarla rakip
kaleye sokulmaya çal›fl›l›r. Yaln›zca kaleci ayaklar›n› kullanabilir.
Her oyun 25 ya da 30’ar dakikal›k iki devreden oluflur. Oyuncu-
lar, basketbolda oldu¤u gibi, topu yere vurarak elleriyle sürerler.
Futbolda oldu¤u gibi, korner, penalt›, flut gibi terimler kullan›l›r.
1970’ten beri dört y›lda bir dünya hentbol flampiyonas› yap›l-
maktad›r. 1972’de de olimpiyat oyunlar› aras›na al›nd›.
HEPAR‹N,
kükürt ve azot içeren, trombin oluflumunu ve et-
kisini önleyerek kan›n p›ht›laflmamas›n› sa¤layan kompleks bir
organik asit. Karaci¤erde, kaslarda, akci¤erlerde, dalak ve öteki
dokularda bulunur. T›pta kan›n p›ht›laflmas›n› önlemede kulla-
n›l›r. Etkisi k›sa sürer.
HEPAT‹T,
karaci¤er parankima dokusunun s›n›rl› olarak
irinli bir erimeye u¤ramas›. Karaci¤er iltihab› da denir. Mikrop-
lu hastal›klar, virüs ya da zehir etkisi gibi çok çeflitli nedenlerle
ortaya ç›kar. Genel belirtisi sar›l›kt›r. ‹ki türde olur. Birincisi ka-
raci¤ere giren ilâçlar ve kimi zehirli kimyasal maddeler gibi ya-
banc› maddelerin bu organ› zedelemesinden do¤ar. 1-2 hafta
süren bir sar›l›k sonunda hasta tamamen iyileflir. ‹kinci tür,
özellikle virüslerin neden oldu¤u bulafl›c› hepatittir. S›k görü-
len, yayg›n bir hastal›kt›r. Bu hastal›¤a karfl› yafl ilerledikçe ba-
¤›fl›kl›k kazan›l›rsa da çocuklar› ve gençleri çok etkiler. 15-20
günde iyi olur. Genellikle hafif, özel tedavi gerektirmeyen bir
hastal›kt›r. Yaln›zca dinlenme ve perhiz gerekir. Hastal›¤› geçi-
311
HEPAT‹T
