‹STAT‹ST‹K
344
buklar›) gibi birikinti katmanlar›yla örtülüdür. Dip derinli¤i Bo-
¤az’›n daralan yerlerinde artar. En derin yeri Kandilli-Bebek ara-
s›nda 120 m.yi bulur. ‹stanbul ve Çanakkale bo¤azlar› ayn› za-
manda Akdeniz ile Karadeniz’i birlefltirdiklerinden her iki bo¤az-
da da çok ilginç bir ak›nt› olay› oluflur. Bunun nedeni, iki deni-
zin tuzluluk derecelerindeki büyük farkl›l›kt›r (Akdeniz binde
35’ten çok, Karadeniz binde 17-18). Akdeniz’in a¤›r sular› alttan
Karadeniz’e, Karadeniz’in hafif sular› üstten Akdeniz’e akar. Böy-
lece bo¤azlarda biri altta, biri üstte iki ters ak›nt› oluflur. Bo¤az
sular›n›n Karadeniz’den Marmara’ya Arnavutköy/Ak›nt›bur-
nu’nda ve Sarayburnu’nda bir ›rmak gibi akt›¤› gözle görülür.
Ters ak›nt›lar koylarda anaforlar yapar. Ak›nt›lar›n sert rüzgârlar-
la yön de¤ifltirmesi birbirini engellemesine, birbiriyle çarp›flma-
s›na neden olur. Ola¤an durumlarda bile bu iki ters ak›nt›, deniz
araçlar› ve dalg›çlar için türlü sorunlar ve tehlikeler yarat›r.
‹STAT‹ST‹K
, bir konuyla ilgili toplanm›fl say›sal verileri in-
celeyen, düzenleyen, çözümleyen matematik dal›. Toplumsal,
teknik vb. tüm alanlara uygulan›r. Örne¤in bir ülkedeki fiyat ha-
reketleri üzerine bir inceleme ekonomi alan›ndaki, bir parçac›-
¤›n s›v› içindeki davran›fl›yla ilgili verilerin ifllenmesi teknik
alandaki, trafik ak›fl›n›n denetlenmesi, sosyo-ekonomik bir uy-
gulamad›r.
‹STAVR‹T
, uskumrugillerden kemikli bir bal›k (Trachurus
erachurus). S›cak ve ›l›man denizlerde yaflar. Pulsuz ve az k›l-
ç›kl›d›r. Boyu 25-40 cm. kadard›r. Karadeniz’den Marmara’ya
yumurtlamak için göçer, iri istavritler bu göç s›ras›nda avlan›r.
Uskumru mevsiminde avlananlar›n›n eti çok makbuldür. Türki-
ye’de tüketim bak›m›ndan hamsiden sonra gelir.
‹STEM‹ HAN
(?-756, ?), Göktürk Devleti’nin kurucusu. Bu-
min Han’›n küçük kardeflidir. Bumin Han, ‹stemi’yi “Yabgu” un-
van› ile Göktürk Devleti’nin bat› k›sm›n›n yönetimiyle görevlen-
dirdi. ‹stemi, Bumin Han’›n ölümünden sonra da yerini korudu,
Is›k Gölü ve Tanr› Da¤lar›’na kadar olan bölgeyi ele geçirdi. ‹pek
Yolu’na egemen olmak için Akhun Devleti’ne karfl› Sasani ‹mpa-
ratorlu¤u ile iflbirli¤i yapt›. Sasani Hükümdar› Anûflirvan’a k›z›-
n› verdi. Bu iliflkiler sonunda Orta Asya kervan yolu Bat› Gök-
türkleri’nin eline geçti. Bir süre sonra gene ‹pek Yolu egemenli-
¤i yüzünden Göktürkler ile Sasaniler iki rakip kuvvet olarak kar-
fl› karfl›ya geldiler. ‹stemi bu kez de Sasanilere karfl› Bizans ile
iflbirli¤i yapt›, her iki devlet karfl›l›kl› olarak elçiler gönderdiler.
‹ST‹KLÂL MADALYASI
, Kurtulufl Savafl›’nda yararl›k
gösterenlere verilen niflan. 1920 tarihli yasayla öngörülüp 1923
tarihli kararnameyle ç›kar›ld›. 35-40 mm. çap›nda, oval biçim-
dedir. Yap›mc›s› Mesrur ‹zzet Bey’dir. Ön yüzü o y›llar›n Anka-
ra’s›, arkas›nda zafer ve bar›fl simgesi günefl ›fl›¤› vard›r. Ön
yüzde 23 Nisan 1336, arkada 1 Teflrinisani 1338 yaz›l›d›r. Bu ilk
madalyadan 10 bin adet bas›ld›. TBMM üyelerinin madalyalar›-
n›n fleridi yeflil, cephede bulunanlar›n k›rm›z›, cephe gerisinde
çal›flanlar›n beyaz, cephede görev yapan milletvekillerininse
k›rm›z›-yeflil renklidir. 1919-1922 aras› ulusal orduda görev
alan alay sancaklar›na da verildi. Madalya, özel yasas› gere¤i
sa¤ gö¤üs üstünde tafl›n›r.
‹ST‹KLÂL MAHKEMELER‹
, Kurtulufl Savafl› s›ras›nda
ve sonras›nda özel kanunla kurulan ve ola¤anüstü yetkilerle do-
nat›lm›fl mahkemeler. 29 Nisan 1920’de TBMM’de kabul edilen
“Hiyânet-i Vataniyye Kanunu” ile 11 Eylül 1920’de kabul edilen
asker kaçaklar› hakk›nda “Firariler Hakk›nda Kanun” hükümleri
içine girenlerin bu mahkemelerde yarg›lanmas› kabul edildi. 26
Eylül 1920’de TBMM’nin karar› ile Ankara, Eskiflehir, Konya, Is-
parta, S›vas, Kastamonu, Pozant› ve Diyarbak›r’da sekiz mahke-
me kurulmas› kararlaflt›r›ld›. Yine bu mahkemelerin yarg› kurul-
lar›n› oluflturacak olan 33 üye TBMM üyeleri aras›ndan seçildi.
Bu ilk ‹stiklâl Mahkemeleri’nin çal›flmalar› 17 fiubat 1921 tari-
hine kadar sürdü. Bu tarihte bakanlar kurulu karar›yla Ankara d›-
fl›nda kalan ‹stiklal Mahkemeleri kald›r›ld›. ‹stiklal Mahkemeleri
ikinci defa olarak Eskiflehir-Kütahya Savafllar› s›ras›nda TBMM
ordular›n›n yenilmesiyle ortaya ç›kan buhran s›ras›nda, 1921 y›-
l›nda Kastamonu, Samsun, Konya ve Yozgat’ta olmak üzere dört
yerde kuruldu. Bu mahkemeler Baflkomutanl›k Kanunu gere¤in-
ce do¤rudan baflkomutan olarak Mustafa Kemal’e ba¤land›.
Mahkemeler özellikle Sakarya Savafl›’n› yapacak olan ordunun
kuruluflunda etkili ve yararl› oldular. fieyh Sait Ayaklanmas› ile
13 Eylül 1925’te Ankara ve Diyarbak›r olmak üzere iki ‹stiklâl
Mahkemesi kuruldu. Diyarbak›r mahkemesinde fieyh Sait Ayak-
lanmas› ile ilgili görülenler yarg›land›. Ankara ‹stiklal Mahke-
mesi’nde ise siyasî ve ideolojik davalara bak›ld›. ‹stiklal Mahke-
meleri son olarak ‹zmir Suikast›’ndan sonra ‹zmir ve Ankara’da
kuruldu. ‹zmir mahkemesi do¤rudan suikast giriflimiyle ilgili
olanlar›, Ankara mahkemesiyse eski ‹ttihatç›lar› yarg›lad›. ‹stik-
lal Mahkemeleri Kanunu 4 May›s 1949’da ç›kan 5384 say›l› ka-
nunla yürürlükten kald›r›ld›.
‹ST‹KLÂL MARfiI,
Türkiye Cumhuriyeti’nin ulusal marfl›.
Sözleri Mehmet Akif Ersoy’a, bestesi Zeki Üngör’e aittir.
1921’de aç›lan ulusal marfl yar›flmas›na 724 fliir kat›ld›. 12 Mart
1921 tarihli oturumda, Ersoy’un fliiri “‹stiklâl Marfl›” ad›yla res-
mî marfl olarak kabul edildi. Beste yar›flmas›na 24 besteci kat›l-
d›. Kurtulufl Savafl›’n›n h›zlanmas› üzerine kesin sonuç al›nama-
d›. 1924’te toplanan kurul, Ali Rifat Ça¤atay’›n bestesini kabul
etti ve bu beste 1930’a kadar kullan›ld›. Ayn› y›l Zeki Üngör’ün
bestesi çal›nmaya baflland›. Tamam› 4’lükler hâlinde 41 dizedir
(son bölük 5 dize).
‹ST‹KLÂL SAVAfiI
→
KURTULUfi SAVAfiI
‹ST‹R‹DYE
, yumuflakçalar›n yass›solungaçl›lar s›n›f›ndan,
denizlerde yaflayan bir hayvan (Ostrea). S›¤ yerlerde bulunur.
Eti yenir. ‹ki parçal› olan kabu¤u kal›n, kenarlar› birbirinden ay-
r› ve saçakl›d›r. Parçalar birbirine eflit de¤ildir. Daha büyük olan
parça yere yap›fl›r, di¤eri de bir kapak gibi üst taraf› örter. ‹sti-
ridyeler erselik olmakla birlikte ayr› efleyli türleri de vard›r (ör-
ne¤in Amerika istiridyesi). Asl›nda birbiriyle ilgisi olmayan da-
ha birçok yumuflakçaya da istiridye denmektedir. Bunlardan bi-
risi de inci istiridyesidir (Avicula).
‹SVEÇ
(‹sveççe: Sverige, Fr.: Suède, ‹ng.: Sweden), Kuzeyba-
t› Avrupa’da devlet. ‹skandinav Yar›madas›’n›n Balt›k Denizi’ne
bakan do¤u ve daha genifl parças›n› iflgal eder. Kuzeyden güne-
