‹NÖNÜ
,
Erdal
336
bir olay oldu. Daha sonra kolor-
du komutan› olarak Suriye’de ‹n-
gilizlere kafl› mücadele etti.
Mondros Mütarekesi’nden son-
ra Harbiye Nezareti Müsteflarl›-
¤›’na getirildi. Daha sonra çeflit-
li görevlerde bulundu. Bu arada
Mustafa Kemal ile sürekli görü-
flüyordu. ‹liflkileri, Mustafa Ke-
mal 1919 May›s›’nda Ankara’ya
gittikten sonra da sürdü. 1920
Nisan›’nda Mustafa Kemal’in ça¤r›s› üzerine Ankara’ya geldi.
Heyeti Temsiliye’nin kurmay baflkan› olarak görevlendirildi. 23
Nisan 1920’de aç›lan Meclis’e, Erkan› Harbiyei Umumiye Vekili
olarak girdi. 1920 Ekimi’nde Bat› Cephesi’nin önem kazanmas›
üzerine eski görevine ek olarak Garp Cephesi Komutanl›¤›’na
getirildi. Bu son görevinde Yunanl›lara karfl› I. ‹nönü (12 Ocak
1921) ve II. ‹nönü (31 Mart 1921) savafllar›n› kazand›. Çerkez
Ethem’in milis birliklerini da¤›tt›. Büyük Taarruz’a Garp Cephe-
si Komutan› olarak kat›ld›. Mudanya Mütarekesi’nde TBMM’yi
temsil etti ve baflar›l› bir müzakereci oldu¤unu kan›tlad›. D›flifl-
leri bakan› olarak Lozan Bar›fl Görüflmeleri’nde TBMM’yi temsil
etti ve Lozan Bar›fl Antlaflmas›’n› imzalad›. Lozan dönüflü Fethi
Bey’in baflbakan oldu¤u kabinede d›fliflleri bakan› oldu. 30 Ekim
1923’te de Cumhuriyet Halk Partisi genel baflkan› oldu. Bir ara
baflbakanl›ktan ayr›ld› ise de 1925’te yeniden baflbakan oldu ve
1937 y›l›na kadar aral›ks›z olarak bu görevi sürdürdü. 1934’te
Soyad› Kanunu ç›k›nca “‹nönü” soyad›n› ald›. 1937’de Ata-
türk’ün iste¤i üzerine, yerini Celal Bayar’a b›rakarak baflbakan-
l›ktan ayr›ld›. M. Kemal Atatürk’ün ölümünden sonra Türkiye
Cumhuriyeti’nin ikinci cumhurbaflkanl›¤›na seçildi. Bu seçim-
den bir süre sonra da II. Dünya Savafl› ç›kt›. ‹smet ‹nönü, ›srar-
la güttü¤ü tarafs›zl›k politikas›yla Türkiye’nin savafl›n son gün-
lerine kadar tarafs›z kalmas›n› sa¤lad›. Savafl›n bitiminde çok-
partili yaflama geçilmesi karar› al›nd›. 1946’da yap›lan seçimler
sonucu ‹nönü bir kez daha cumhurbaflkan› seçildi. 1946-1950
aras›nda baflta Seçim Yasas› olmak üzere eski yasalarda çok-
partili demokratik yaflama uygun de¤ifliklikler yap›ld›. 1950 se-
çimlerini Demokrat Parti kazand›. Böylece ‹nönü’nün yaflam›n-
da 1960 y›l›na kadar sürecek olan, anamuhalefet partisi liderli-
¤i dönemi bafllam›fl oldu. 27 May›s 1960’ta Demokrat Parti ik-
tidar› devrildi. 27 Ekim 1961’de yap›lan seçimlerden sonra ‹nö-
nü, Kurucu Meclis üyesi ve baflbakan oldu. 1965 seçimlerine
kadar birçok koalisyon hükümetinin bafl›nda bulundu. 1965 se-
çimleri öncesinde “ortan›n solu” tezini ortaya att› ve CHP’nin
politikas›na yeni bir yön vermeye çal›flt›. Daha sonra bu tezin
savunulmas›ndan vazgeçti ve parti içindeki muhalefetin giderek
büyümesiyle 8 May›s 1972’de genel baflkanl›ktan ve 4 Kas›m
1972’de de kurucular› aras›nda yer ald›¤› CHP üyeli¤inden isti-
fa etti. 14 Kas›m 1972’de ise milletvekilli¤inden ayr›ld›. 16 Ka-
s›m 1972’de Anayasa’n›n 70. maddesinden do¤an hakk›n› kul-
lanarak Cumhuriyet Senatosu’na girdi. ‹nönü’nün sa¤l›¤›, Aral›k
1973 bafllar›nda çok bozuldu. 25 Aral›k 1973’te de Ankara’daki
evinde öldü. Bakanlar Kurulu’nun ald›¤› karar üzerine An›tka-
bir’e gömüldü.
‹NÖNÜ
,
Erdal
(1926 Ankara), bilim ve siyaset adam›. ‹smet
‹nönü’nün o¤ludur. Ankara Gazi Lisesi’ni (1943), Ankara Üni-
versitesi Fen Fakültesi Fizik-Matematik Bölümü’nü (1947) bitir-
di. ABD’ye giderek California Teknoloji Enstitüsü’nde fizik da-
l›nda yüksek lisans (1948) ve doktora (1951) yapt›. Bir süre
Princeton Üniversitesi’nde konuk araflt›rmac› olarak çal›flt›
(1958-1960). Kuramsal fizik profesörü olarak Orta Do¤u Teknik
Üniversitesi’nde çal›flmaya bafllad› (1960). Kuramsal Fizik Bö-
lümü baflkanl›¤› (1960-1964), Fen ve Edebiyat Fakültesi dekan-
l›¤› (1965-1968) yapt›. ABD’ye giderek Columbia ve Princeton
üniversitelerinde konuk profesör olarak dersler verdi (1968-
1969). Yurda dönüflünden sonra ODTÜ rektör vekili (1969) ve
rektörü (1970) oldu. 1975’te Bo¤aziçi Üniversitesi’ne geçti ve
ayn› üniversitenin Temel Bilimler Fakültesi dekan› oldu (1976).
TÜB‹TAK’›n Temel Bilimler Araflt›rma Enstitüsü müdürlü¤üne
atand› (1982). TÜB‹TAK Bilim Kurulu, Atom Enerjisi Komisyo-
nu ve UNESCO Yürütme Konseyi üyeli¤i, Türk Fizik Derne¤i
baflkanl›¤› yapt›. 1983 May›s›’nda bütün görevlerinden ayr›larak
siyasete at›ld›. Sosyal Demokrasi Partisi’nin (SODEP) kurucu
üyesi ve ilk genel baflkan› oldu. SODEP 1985’te Halkç› Parti
(HP) ile birleflip Sosyal Demokrat Halkç› Parti (SHP) ad›n› al›n-
ca yeni partinin de genel baflkanl›¤›na seçildi. 1986 ara seçim-
lerinde ‹zmir milletvekili oldu. Meclis’te ana muhalefet partisi li-
deri konumuna geldi. 1987’de SHP genel baflkan› oldu. 1987 ve
1991 genel seçimlerinde yeniden ‹zmir milletvekili seçildi. SHP
Do¤ru Yol Partisi (DYP) ile koalisyon hükümeti kurunca baflba-
kan yard›mc›s› oldu. 1993’te SHP genel baflkanl›¤›ndan ve bafl-
bakan yard›mc›l›¤›ndan ayr›ld›. 1995’te, SHP’nin Cumhuriyet
Halk Partisi’yle birleflmesinden sonra yeniden oluflturulan
CHP-DYP koalisyon hükümetinde d›fliflleri bakan› oldu. Siyasal
yaflamdan çekildikten sonra an›lar›n› (An›lar ve Düflünceler,
1996-1998) yazd›. Erdal ‹nönü’nün matematiksel fizik alan›nda
önemli çal›flmalar› vard›r. ABD’li E. P. Wigner ile ortaklafla yap-
t›¤› “Gruplar›n indirgenmesi ve gösterimi” ile ilgili çal›flmas›
matematiksel fizi¤in temel yöntemleri aras›ndad›r ve “‹nönü-
Wigner Grup ‹ndirgenmesi” ad›yla bilinmektedir.
‹NÖNÜ SAVAfiLARI
, Kurtulufl Savafl›’nda Türk ve Yunan
ordular› aras›nda Eskiflehir/‹nönü’de yap›lan savafllar. Yunan
ordusu ‹zmir’e ç›k›fl›yla (1919) Kuvay› Milliye güçlerinin ve dü-
zensiz ordu birliklerinin bafllatt›¤› direnmeye karfl›n ilerlemesi-
ni sürdürdü ve Eskiflehir’e kadar geldi. TBMM aç›ld›ktan sonra
Ankara’y› almak ve bu meclisi da¤›tmak için daha da ilerlemek
amac›ndayd›. TBMM ve cephelerde ise milis güçlerini birlefltir-
me, düzenli ordu kurma, düzenli orduya kat›lmayan birlikleri ise
da¤›tma çaba ve tart›flmalar› sürüyordu. Bat› Cephesi’nde olufl-
turulan düzenli genç Türk ordusu yeni, say›ca az ve donan›m›
eksikti ve bafl›nda Albay ‹smet Bey (‹nönü) bulunuyordu. Birin-
ci ‹nönü Savafl›’nda, Yunanl›lar›n Bursa’daki birliklerinden
20.000 kiflilik bir güç Eskiflehir yönünde sald›rd› (6 Ocak 1921).
Bu s›rada ço¤u Gediz’de bulunan Türk birliklerini çeken ‹smet
Bey, düflman›n› ‹nönü-Gündüzbey hatt›nda karfl›lad›. ‹ki gün sü-
ren çetin savafllarda (9-11 Ocak) güçlü düflman birliklerini çe-
kilmeye zorlad› ve Bursa’ya dek izledi. Kurtulufl Savafl›’n›n bu ilk
önemli çarp›flmas›n› düzenli ordunun kazanmas› TBMM güçle-
